اسلام برای سفر، نکاتی بیان کرده که توجه به آنها، سفر را شیرین و به یادماندی می کند؛
انتخاب هم سفر موافق
انتخاب همسفرانی هم فکر و هم تراز نقش بسیار مهمی در دلپذیر شدن سفر دارد، لذا از آداب مهم سفر، انتخاب هم سفر موافق است.پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است:
«الرَّفیق ثم السَّفر»[1]؛
«ابتدا رفیق انتخاب کنید، سپس سفر کنید».
امیرمؤمنان علی (علیه السلام) در وصیتی به فرزندش، امام حسن (علیه السلام) فرموده است:
«قبل از شروع سفر از رفیق همراه، سؤال کن. پیش از خرید خانه، جویای همسایه باش».[2]
از ویژگی های مهم هم سفر موافق، هم فکری و هماهنگی با یکدیگر است.
امام باقر (علیه السلام) نیز در این زمینه می فرمایند:
«إِذَا صَحِبْتَ فَاصْحَبْ نَحْوَک وَ لَا تَصْحَبْ مَنْ یکفِیک فَإِنَّ ذَلِک مَذَلَّةٌ لِلْمُؤْمِن»[3]:
«چون مصاحبت کنی یار کسی مانند خود باش و با کسی که امور زندگی تو را بر عهده گیرد، و معیشتت را اداره کند یار مشو، زیرا که چنین وضعی موجب خواری مؤمن است».
یکی کردن مخارج سفر
توصیه دیگر در باب مسایل مادی سفراین است که اگر گروهی با هم سفر می کنند و در تمام امور با هم شریک می باشند باید در خرج نیز شریک شوند. یعنی همه به مقدار مشخصی پول را برای سفر کنار بگذارند. این برنامه از قدیم مرسوم بوده و پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز در این مورد می فرمایند:«مِنَ السُّنَّةِ إِذَا خَرَجَ الْقَوْمُ فِی سَفَرٍ أَنْ یخْرِجُوا نَفَقَتَهُمْ فَإِنَّ ذَلِک أَطْیبُ لِأَنْفُسِهِمْ وَ أَحْسَنُ لِأَخْلَاقِهِم»[4]؛
«این از سنّت است که چون گروهی به سفر روند، مبلغی را که برای مخارج سفر در نظر می گیرند، به اشتراک گرد آورند، این کار برای فکر و ذهنشان خوشایندتر، و برای اخلاقشان بهتر است».
این برنامه از جمله تدابیری است که در سفر گروهی اندیشیده شده تا از این جهت درگیری برای افراد پیش نیاید و تهیه خوراک و مسکن و سایر نیازمندی های سفر آسان تر و بهتر تأمین شود.
این که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند این روش برای افکار و اخلاق همسفران بهتر است؛ از این جهت می باشد که اگر هم خرجی نباشد یعنی همه به یک اندازه برای سفر کنار نگذارند، ممکن است هر کسی فکر کند بیش از دیگران پول خرج کرده و همین امر ایجاد نوعی بدبینی بین افراد می کند که یکدیگر را متهم به کم گذاشتن از خرجی می کنند و باعث درگیری و بداخلاقی در سفر می شود که لذت سفر و احترام بین رفقا را از بین می برد.
همراهی یکدیگر و پرهیز از تک روی
حق هم سفر این است که یکدیگر را در طول سفر ترک نگویند؛ در بین راه و هنگام استراحت، مراقب هم باشند، از تک روی نیز بپرهیزند تا اگر مشکل و حادثه ای پیش آمد، به یاری یکدیگر بشتابند و خطرهای احتمالی را از خود دفع کنند.امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
«کسی که برادر مؤمن خود را در مسیری همراهی کند، ولی در طول مسافت، او را ترک کند و از او پیشی گیرد، به اندازه ای که نتواند او را ببیند، مانند آن است که خون او را بریزد و دشمن را بر او یاری دهد».[5]
در این میان، به همراهی با سالمندان و افتادگان بسیار سفارش شده است، چنان که لقمان به فرزندش می فرماید: «پسرم... هنگام سفر... به سالمندان و افتادگان احترام بگذار و از آنها دست گیری کن».[6]
تقسیم کار و رعایت حقوق دیگران
یکی از مسائلی که ممکن است شیرینی سفر را از بین ببرد آن است یک یا چند نفر از همسفران از زیر بار مسئولیت های سفر شانه خالی کرده و زحمت سفر خود را به دوش دیگران بیندازند. لذا جهت پیشگیری از بروز هرگونه مشکلی بهتر است همه افراد حتی در ساده ترین کارها به دوستان و هم سفران خود یاری رسانند و زحمت سفر خود را به دوش دیگران نیندازند.رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:
«بزرگ و آقای مردم کسی است که در سفر، خدمت گزار هم سفران باشد. کسی که در خدمت از دیگران سبقت بگیرد، به جز با شهادت در راه خدا، با هیچ کاری نمی توان از او پیشی گرفت».[7]
روایت می کنند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با جمعی از اصحاب راهی سفر بود. در یکی از منزل ها، ساعتی به استراحت پرداختند. پیامبر دستور داد گوسفندی را ذبح کنند. هر یک از اصحاب نیز مسئولیت کاری را به عهده گرفتند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «جمع آوری هیزم و بر افروختن آتش هم بر عهده من». اصحاب ممانعت کردند، ولی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نپذیرفت و فرمود: «من می دانم شما این کارها را انجام می دهید، ولی خداوند دوست ندارد که بنده اش را در میان یاران او با وضعیتی متمایز از دیگران ببیند و برای خود در مقایسه با یاران و همراهان امتیازی قائل شود».[8]
انتخاب سرپرست
وقتی گروهی با هم سفر می کنند، برای جلوگیری از ایجاد اختلاف عقیده میان هم سفران شایسته است از میان خود، فردی عاقل، جهان دیده، مدیر و مدبّر را به سرپرستی انتخاب کنند تا حساب هزینه های سفر و تصمیم گیری های نهایی را به عهده او بگذارند.رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:
«هرگاه گروهی با یکدیگر به سفر می روند، بهتر است که زاد، توشه خود را نزد فردی از همراهان قرار دهند و او را امین و تقسیم کننده آن کنند؛ زیرا این کار موجب راحتی خیال و حسن خلق آنان می شود».[9]
همچنین حضرت در روایتی دیگر می فرماید:
«اذا خَرَجَ ثلاثُة فِی سَفرٍ فَلْیؤَمِّروا أحدَهم»[10]؛
«هرگاه سه نفر به سفری می روند، یکی را از میان خود، امیر و سرپرست انتخاب کنند».
خوش اخلاقی با هم سفران
سفر به دلیل این که خارج از شرایط عادی است، خوراک و استراحت و آسایش زندگی را تحت تأثیر قرار می دهد، لذا نیاز به صبر و تحمل در برابر شرایط سخت و ناخوشایند دارد. حال اگر کسی علاوه بر تحمل ناملایمات سفر، خوش برخورد و خوش رو نیز باشد نشان از روح بلند و جوانمردی او دارد که همواره یاد و خاطره خوش در ذهن همراهان باقی می گذارد.اخلاق خوب، فقط به چهره خندان نیست، بلکه سیرت نیز باید خوش و مقبول باشد. امام جعفر صادق (علیه السلام) می فرماید:
«کسی که برای همراهان و دوستان مصاحب خویش، انیس و یار خوبی نباشد، کسی که در مقابل نیکی دیگران، اخلاق نیک و پسندیده ای نداشته باشد، آن که با همسایگان خود، حُسن هم جواری و حق همسایگی را رعایت نکند و کسی که با همراهان غذا نخورد، چنین فردی در میان ما و نزد ما جایگاه و منزلتی ندارد».[11]
رازداری و کتمان عیب های یکدیگر
مسافر در طول سفر باید عیب های برادر مؤمن و هم سفر خود را گوشزد کند، ولی پس از پایان سفر و هنگام بازگشت، کاستی ها و لغزش ها را نادیده انگارد و اسرار هم سفر خود را بیان نکند. امام صادق (علیه السلام) در این باره می فرماید:«مِنَ المُروَّه فِی السَّفرِ... کتمانُک عَلَی القَوْمِ امرَهُم بَعدَ مُفارِقَتک ایاهُم»[12]؛
«از نشانه های مردانگی و مروّت در سفر آن است که پس از جدا شدن از هم سفران، اسرار و عیب های آنها را پنهان کند».
سخاوت و بخشش در سفر
از دیگر آداب سفر جمعی، برداشتن آذوقه مناسب و بهره مند کردن هم سفران از آن است. در واقع، وقتی انسان با گروهی سفر می کند، بهتر است که با همراهان و هم سفران خود غذا بخورد و از توشه خویش، دیگران را نیز بهره مند سازد.امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
«از نشانه های مروّت در سفر این است که زاد و توشه کافی همراه داشته باشد، از اموال پاک و حلال به دست آمده استفاده کند و دیگران را از آن نصیب دهد»[13].
شوخی نمودن در سفر
با توجه به این که شوخی مناسب باعث ایجاد نشاط در افراد می شود شوخی با همسفران نشان جوانمردی افراد می باشد.«الْمُرُوَّةُ فِی السَّفَرِ... وَ کثْرَةُ الْمِزَاحِ فِی غَیرِ مَا یسْخِطُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ»[14]؛
«از جوانمردی در سفر است.. . پر شوخی کردن در غیر آنچه مایه خشم خدا می شود».
استفاده از سرگرمی های سالم
یکی از توصیه های اسلام برای لذت بخش تر کردن سفر استفاده از سرگرمی های سالم در سفر است به عنوان نمونه در مسافرت ها توصیه به شعرخوانی شده است. در روایتی از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است:«زَادُ الْمُسَافِرِ الْحُدَاءُ وَ الشِّعْرُ مَا کانَ مِنْهُ لَیسَ فِیهِ خَنًا»[15]؛
«توشه مسافر؛ حدی و شعرهایی است که در آن سخنان رکیک نباشد».
حدی، یعنی آوازی که شتربان برای شتر خواند.
البته شعرخوانی اختصاص به سفر گروهی ندارد ولی در حال حاضر این مسئله در سفر گروهی مصداق بیشتری پیدا می کند. از این رو خواندن شعر متناسب با ایامی که سفر در آن صورت می گیرد یا متناسب با مقصد و هدف سفر، یکی از روش هایی است که می توان از آن استفاده های معنوی و اخلاقی کرد و حتی برای ایجاد نشاط و شادابی در گروه از آن بهره برد.
هم فکری و مشورت در سفر
وضعیت و موقعیت سفر، مواردی را ایجاب می کند، از جمله این که انسان مؤمن مسلمان در سفر جمعی، در مواردی مانند: زمان حرکت، استراحت، غذا، نماز و.. . تابع نظر هم سفران باشد؛ در کارها با آنان مشورت کند و از خودرأیی بپرهیزد تا سفری لذت بخش همراه هم سفران خود تجربه کند.در روایتی از امام صادق (علیه السلام)، لقمان حکیم در این مورد به فرزندش چنین پند می دهد:
«پسرم، چون با گروهی به سفر روی و کاری در پیش گیری، با همراهان مشورت کن و از خودرأیی بپرهیز.. . در مقام مشورت، رأی خود را صریح و قاطع بیان کن.. . با احتیاط سفر کنید و با هوشیاری راه بپیمایید. چون در بیابان از یافتن و تشخیص راه از بیراهه درماندید، به مشورت اقدام کنید»[16].
همراهی و مدارا با گروه
اظهار نظر که به صورت منطقی ومشورت باشد مناسب است ولی مهم این است که به تحمیل عقاید و مخالفت با گروه منجر نشود. زیرا یکدلی و همراهی در جمع بسیار با اهمیت است:«کنْ لِأَصْحَابِک مُوَافِقاً إِلَّا فِی مَعْصِیةِ اللَّه»[17]؛
«با همسفرانت همراهی و موافقت کن تا جایی که معصیت خداوند نباشد».
این روایت به جامعیت همراهی اشاره دارد. یعنی در تمام کارها از گروه تبعیت کن و همراه با آنان باش مگر در معصیت خداوند.
بدرقه و مشایعت
یکی از کارهایی که می تواند کدورت های به وجود آمده در سفر را التیام بخشیده و پایان سفر را به خوشی به اتمام برساند آن است، بدرقه یکدیگر هنگام خداحافظی و جدا شدن از یکدیگر است که این امر بهترین فرصت جهت حلالیت طلبیدن و عذرخواهی از کوتاهی ها و یا ناملایمات سفر می باشد.روایت می کنند که امام علی (علیه السلام) در زمان خلافتش، از سفری طولانی به کوفه بازمی گشت. در راه با فردی یهودی هم سفر شد. زمانی که از او جدا می شد، چند قدمی او را همراهی کرد و فرمود:
«... انسان می بایست هنگام خداحافظی و پایان سفر، هم سفر خود را چند قدم بدرقه کند...»[18].
موارد گفته شده بخش هایی از مهمترین آداب سفر می باشد که می تواند هر سفر را به همراه دیگران تبدیل به خاطره ای خوب و به یاد ماندنی نماید.[19]
پی نوشت ها:
[1] . وسائل الشیعه، ج 8، ص 289.
[2] . بحارالانوار، ج 76، ص 229.
[3] . همان، ج 73، ص 266.
[4] . من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 27.
[5] . وسائل الشیعه، ج 8، ص 304.
[6] . همان، ص 323.
[7] . کنز العمال، ج 6، ص 710، ح 17519.
[8] . بحارالانوار، ج 76، ص 33.
[9] . کنز العمال، ج 6، ص 711، ح 17522.
[10] . همان، ص 706، ح 17499.
[11] . وسائل الشیعه، ج 8، ص 402.
[12] . مکارم الاخلاق، ص 254.
[13] . همان؛ بحارالانوار، ج 76، ص 274.
[14] . من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 294.
[15] . مکارم الأخلاق ص 267.
[16] . وسائل الشیعه، ج 8، ص 323؛ بحارالانوار، ج 76، ص 270.
[17] . الکافى، ج 8، ص 297.
[18] . اصول کافى، ج 4، ص 495.
[19] . ر. ک: سیده زهرا موسوى، اخلاق گردشگرى، فصلنامه علمى ترویجى اخلاق، سال دوم، شماره 5، بهار 1391، صص 31- 64؛ بافکار، حسین، آداب اجتماعى اسلام «مبانى، روشها و کارکردها»، قم، مرکز پژوهشهاى اسلامى صدا و سیما، 1389، اول.
منبع: حوزه نت
