فلسفه زیارت امام حسین علیه السلام در روز اربعین چیست؟

مقدمه:
به راستی هدف از این تجمع میلیونی در ایام خاصی از سال چیست؟ شیعیان و محبان خاندان عصمت و طهارت با چه هدف و انگیزه ای خود را به جمع مشتاقان اباعبد الله الحسین(علیه السلام) می رسانند؟

در مقال به فلسفه زیارت امام حسین علیه السلام در روز اربعین و اهمیت و ارزش زیارت امام حسین(ع) جهت رسیدن به تقرب و نزدیکی به خدای متعال و لبیک به ندای الهی و اثبات دوستی و محبت اهل بیت(ع)و همچنین میثاق با امام معصوم و پیوستن به کاروان حسینی(ع) مباحثی را تقدیم حضورتان می کنیم.

کسب معرفت و آگاهی قبل از مسافرت اربعین حسینی
با نزدیک شدن به ایام اربعین حسینی مشتاقان و محبان خاندان عصمت و طهارت با شور و شوق وصف ناشدنی تمام سعی و تلاش خود را به کار می بندند تا اینکه خود را به جمع کاروان زائران حسینی ملحق نمایند.

این شور و شوق به حدی است که حتی تصور نرسیدن به کربلا در ایام اربعین حسینی برای بسیاری از افراد دردناک و جان فرسا است! ولی با وجود این شور و شوق مقدس چه بسا افرادی به خوبی از هدف و فلسفه ی این سفر الهی اطلاع نداشته باشند و آداب و قوانین این مسیر ویژه خاص را نمی دانند!


بروز این چنین سؤالاتی(هدف و انگیزه این تجمع میلیونی؟ ) ایجاب می کند که پیش از سفر به فکر کسب معرفت و آگاهی باشیم؛ کما اینکه در منابع روایی نیز نقل شده است:

«یا کُمیلُ! ما مِن حَرَکةٍ إلّاوَأنتَ مُحتاجٌ فیها إلى مَعرِفةٍ؛[1] اى کمیل! هیچ حرکتى نیست مگر آن که تو در آن، نیاز به معرفت و آگاهى دارى‏.»

فلسفه و اهمیت  زیارت امام حسین(ع)
واقعیت و کنه حقیقت بسیاری از امور ماورایی و معنوی و الهی برای انسان مادی و خاکی روشن نیست، ولی آنها که دستی به غیب دارند و از پس پرده آن با خبر هستند،

در فرهنگ و اندیشه اسلامی زیارت امام معصوم(ع) دارای معنای ژرف و فلسفه ای عمیق است، معنایی که ریشه در مبانی اصیل اسلامی دارد، هدف در زیارت تنها رسیدن به محبوب و یا رسیدن به مکانی که پیکر مطهر امام در آن وجود دارد نیست، بلکه هدف وصل شدن به دریای معرفت و بصیرتی است که در سایه سار وجود امام برای انسان ها گسترده شده است.
 

اولین و مهمترین علت توجه به قبور اولیای الهی و رفتن به زیارت آنها جنبه توحیدی و تقربی آن به خدای متعال است، در واقع براساس آموزه های دینی و معرفتی توحید واقعی با وجود امامان معصوم(علیهم السلام) قابل دست یابی و شناخت است.

به همین جهت وصل شدن به امام خود زمینه تقرب و نزدیکی به خدای متعال را برای انسان فراهم می کند، کما اینکه در زیارت آنها می خوانیم:

«یَا أَهْلَ التَّوْحِیدِ زَائِراً وَ بِحَقِّکُمْ عَارِفاً وَ بِزِیَارَتِکُمْ إِلَى اللَّهِ مُتَقَرِّبا؛[3] اى اهل توحید! به زیارت شما آمده ‏ام، شناساى حقّ شمایم و با زیارت شما به خداوند، تقرّب مى‏ جویم‏.»

اولین و مهمترین منبع مشترک بین تمام مذاهب اسلامی قرآن کریم است، منبع وحیانی که آیات روح بخش آن فصل الخاطب تمام نظرات و معارف است، خدای متعال در آیات مشخصی از این نسخه ی وحیانی همه بندگان خود را به دوستی و محبت نسبت به خاندان عصمت و طهارت دعوت کرده و می فرماید:

«ذلِکَ الَّذی یُبَشِّرُ اللَّهُ عِبادَهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى‏ وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فیها حُسْناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ؛[4]

این همان چیزى است که خداوند بندگانش را که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‏ اند به آن نوید مى‏ دهد! بگو:
من هیچ پاداشى از شما بر رسالتم درخواست نمى ‏کنم جز دوست ‏داشتن نزدیکانم [اهل بیتم‏]؛ و هر کس کار نیکى انجام دهد، بر نیکى ‏اش مى ‏افزاییم؛ چرا که خداوند آمرزنده و سپاسگزار است‏.»

ابراز محبت و دوستی نسبت به مقام شامخ خاندان عصمت و طهارت روش های مختلفی دارد که ساده ترین و مشخص ترین آنها تعظیم و بزرگ داشت یاد و نام آنها و عرض ارادت به مکان مقدس و متبرکی است که در آنجا آرمیده اند.»
در واقع حضور در میعادگاه محبان عصمت و طهارت لبیکی به ندای الهی است که امر به دوستی این ذوات مقدسه کرده است.

یکی دیگر از اهداف مهم و ارزشی زیارت اربعین حسینی(ع) بیعت و میثاق با امام حسین(ع) و پیمودن راهی است که ایشان در پیش روی محبان و دوست داران خود قرار داده و لبیک به ندای هل من ناصر ایشان است؛ کما اینکه در زیارت سرور و سالار شهیدان از امام هادی(ع) این چنین نقل شده است:

«قُلْ اکْتُبْ لِی عِنْدَکَ مِیثَاقاً وَ عَهْداً أَنِّی أَتَیْتُکَ أُجَدِّدُ الْمِیثَاقَ فَاشْهَدْ لِی عِنْدَ رَبِّکَ إِنَّکَ أَنْتَ الشَّاهِدُ؛[5] سپس بگو: نزد خودت، عهد و پیمانى برایم بنویس، که براى تجدید پیمان، نزدت آمدم و نزد خدایت، برایم گواهى بده که تو، تنها گواهى.»

 فرهنگ قرآن کریم و روایات گوهر بار معصومان(ع) به خوبی گواه بر این است که دوستی صرف بدون الگو برداری از زندگی آن اولیای الهی کافی نیست:
«مَنْ‏ أَحَبَّنَا فَلْیَعْمَلْ‏ بِعَمَلِنَا وَ یَسْتَعِنْ بِالْوَرَع‏؛[6]
هر که ما را دوست دارد باید چون ما کردار کند و از پارسایى مدد جوید.» از این رو در روز اربعین چه آنان که توفیق زیارت آن امام همام را از نزدیک پیدا می کنند.

 چه دل سوخته هایی که از راه دور عرض ارادت و خاک ساری عرضه می دارند، باید سعی کنند قطب نمای زندگی خود را به سمت کربلا تنظیم کرده و از سبک زندگی حسینی بهره مند شوند.

کما اینکه در فرازهایی از زیارت اربعین حسینی نیز این چنین به بارگاه ملکوتیش بانگ بر می داریم:
«وَ أَشْهَدُ أَنِّی بِکُمْ مُؤْمِنٌ وَ بِإِیَابِکُمْ مُوقِنٌ بِشَرَائِعِ دِینِی وَ خَوَاتِیمِ عَمَلِی وَ قَلْبِی لِقَلْبِکُمْ سِلْمٌ وَ أَمْرِی لِأَمْرِکُمْ مُتَّبِعٌ وَ نُصْرَتِی لَکُمْ مُعَدَّةٌ حَتَّى یَأْذَنَ اللَّهُ لَکُمْ فَمَعَکُمْ مَعَکُمْ لَا مَعَ عَدُوِّکُمْ؛[7]

و گواهى می دهم که من به یقین مؤمن به شمایم، و به بازگشتتان یقین دارم، براساس قوانین دینم، و عواقب عملم، و قبلم با قلبتان در در صلح، و کارم پیرو کارتان، و یاری ام براى شما آماده است، تا خدا به شما اجازه دهد، پس با شمایم نه با دشمنانتان، درودهاى خدا بر شما، و بر ارواح و پیکرهایتان، و بر حاضر و غایبتان، و بر ظاهر و باطنتان، آمین اى پروردگار جهانیان.»

 4-فلسفه پیاده‌ رفتن به زیارت سیدالشهدا(ع) به روایت امام صادق(ع)
همچنین علی بن میمون صائغ، از حضرت امام صادق علیه السّلام نقل کرده که آن حضرت فرمودند: ای علی! قبر حسین علیه السّلام را زیارت کن و ترک مکن. عرض کردم:

ثواب کسی که آن حضرت را زیارت کند چیست؟ حضرت فرمودند: کسی که پیاده زیارت کند آن حضرت را، خداوند به هر قدمی که برمی‏ دارد یک حسنه برایش نوشته، و یک گناه از او محو می ‏فرماید، و یک درجه مرتبه‏اش را بالا می ‏برد .

و وقتی به زیارت رفت، حق تعالی دو فرشته را موکّل او می‏ فرماید که آنچه خیر از دهان او خارج می‌شود را نوشته و آنچه شر و بد می‏ باشد را ننویسند.

و وقتی برگشت با او وداع کرده و به وی می‏ گویند: ای ولیّ خدا! گناهانت آمرزیده شد.

و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل بیت رسولش می ‏باشی، به خدا قسم! هرگر تو آتش را به چشم نخواهی دید و آتش نیز هرگز تو را نخواهد دید و تو را طعمه خود نخواهد نمود. (کامل الزیارت ص ۱۳۴)

5-فلسفه پیاده‌ رفتن به زیارت سیدالشهدا(ع) گریه ی آسمان و زمین تا چهل روز 
یکی از دلایل اربعین گرفتن برای امام حسین توسط شیعه از سال ۶۱ هجرت تاکنون این است که برای سیدالشهداء آسمان و زمین تا چهل روز گریه کرده است و از امام صادق در این مورد روایتی نقل شده است به این عبارت که :

“قال ابوعبدالله(ع): یا زراره! إن السماء بکت علی الحسین (ع) أربعین صباحا بالدم، و إن الأرض بکت علیه أربعین صباحا بالسواد، و إن الشمس بکث اربعین صباحا بالکسوف والحمره، و إن الملائکه بکت علیه أربعین صباحا و… الحدیث.”(“کامل الزیاره”، ص ۸۱ و “مستدرک الوسائل”، ج ۲، ص ۲۱۵)

از این حدیث شریف استنباط می شود که بکاء آسمان و آفتاب و زمین و ملائکه برای سیدالشهداء چهل روز طول کشید.

 انتقال این معنا از سمت اهل بیت سنت گرفتن اربعین برای امام حسین را در میان مردم ایجاد کرده است و علاوه بر این رسیدن کاروان اسیر به صحرای کربلا در روز اربعین حسینی و برگزاری عزاداری باشکوه در روز اربعین در این مسئله دخالت دارد.

6- فلسفه پیاده روی اربعین از منظر میرزا جواد آقا ملکی تبریزی
یکی از علمای بزرگ و مراجع عالیقدر جهان تشیع میرزا جواد آقا ملکی تبریزی بارها با پای پیاده از عتبه علویه به سمت عتبه حسینی رهسپار شده است و در مورد بزرگداشت و مراقبه روز اربعین این چنینی گفته است :

«به هر روی بر مراقبه کننده لازم است که بیستم صفر (اربعین) را برای خود روز حزن و ماتم قرار داده بکوشد که امام شهید را در مزار حضرتش (علیه السلام) زیارت کند، هر چند تنها یک بار در تمام عمرش باشد، چنانکه حدیث شریف، علامت‌های مومن را پنج امر ذکر کرده است.» در احادیث شریف اعمال زیر برای روز اربعین ذکر شده است :

خواندن ۵۱ رکعت نماز در طول شبانه روز
خواندن زیارت اربعین
 انگشتر در دست راست کردن
پیشانی بر خاک گذاشتن
 بلند بسم الله الرحمن الرحیم گفتن

7- فلسفه پیاده روی اربعین در کلام آیت الله بهجت
مرحوم آیت‌الله العظمی بهجت (ره) فرمود: «امام زمان (عج) پس از ظهور، خود را به واسطه امام حسین (ع) به همه عالم معرفی می‌کند، بنابراین در آن زمان باید همه مردم عالم، حسین (ع) را شناخته باشند و پیاده‌روی اربعین بهترین فرصت برای این کار است.»/

8-فلسفه پیاده روی اربعین از دیدگاه رهبر انقلاب
حضرت آیت الله خامنه ای درباره روز اربعین و بزرگداشت این روز در اول فروردین ماه سال ۱۳۵۸ بیان کرده اند :
شروع جاذبه مغناطیسی حسینی در روز اربعین است که جابربن عبدالله را از مدینه بلند می‌کند و به کربلا می‌کشد، این همان مغناطیسی است که امروز هم با گذشت قرن‌های متمادی در دل من و شما هست.

مقام معظم رهبری(حفظه الله) می فرماید: «زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین تـوسط خـاندان پیـامبر(ص) به شیعیان یاد داد، کربلا محل اجتماع شماست.

اینجا میعاد بـزرگی است که با جمع شدن در این میعاد، هدف جامعة شیعی و هدف بزرگ اسلامی جامعة مسلمین باید یادآوری شـود.»[8] ایشان در بیاناتی دیگر پیرامون زیـارت اربـعین فرمودند:

پدیدۀ بی نظیر و حرکت عظیم و پرمعنای راهپیمایی اربعین حسینی(ع) حسنه ای ماندگار است که ترکیب «عشق و ایـمان « و «عـقل و عـاطفه» از ویژگی های منحصر به فرد مکتب اهل بیت (ع) است و حرکت عاشقانه و مؤمنانه ی مردم از کشورهای مـختلف جـهان در ایـن پدیده ی بی سابقه، بدون تردید از جمله شعائر الهی است.

کسانی که توفیق حضور در این حـرکت پرمـعنا و پرمـغز را پیدا کرده اند این فرصت را مغتنم بشمارند. فرصت ارتباط معنوی و عاشقانه با خاندان پیامبر اکـرم(ص) و زیـارت این عناصر ممتاز، برجسته، نورانی و ملکوتی از امتیازات تفکر شیعی در میان فِرق اسلامی اسـت .

و حـرکت عـظیم مردم از ایران و سایر کشورهای جهان برای حضور در راهپیمایی اربعین، جلوه ای از ویژگی های برجسته ی مکتب اهـل بیت(ع) اسـت که در آن، هم «ایمان، اعتقاد قلبی و باورهای راستین» موج می زند هم «عشق و محبت «[9]

9-فلسفه پیاده روی اربعین آمادگی جهت امر فرج امام زمان(عج)
زیارت اربعین، جـامعة اسـلامی را بـرای امر فرج امام زمان(عج) آمـاده مـی سازد و بـه این امر مهم اشاره می کند که:
«قَلْبِی لِقَلْبِکمْ سِلْمٌ وَ أَمْرِی لِأَمْرِکمْ مُتَّبِعٌ وَ نُصْرَتِی لَکمْ مُعَدَّةٌ حَتَّی یأْذَنَ اللَّه لکم؛[10]
قـلب مـن تـسلیم امر شماست و رأی و نظر من تابع نظر شما و تـا زمـانی که خدای متعال اذن فرج را بدهد، آمادة یاری کردن شما هستم.»

10-فلسفه پیاده روی اربعین از منظر علامه مجلسی و ابوریحان بیرونی
❗️با توجه به این که درباره هیچ یک از معصومین زیارت اربعین وارد نشده است .مطلب همان است که دانشمند شهیر ابوریحان بیرونی گفته است:

«در بیستم ماه صفر سر مطهر امام حسین به پیکرش بازگردانده شد و همراه آن به خاک سپرده شد و در همین روز زیارت اربعین وارد شده است»(الاثار الباقیه ص۳۳۱)

زیارت اربعین پس از الحاق سر آن حضرت به بدنش در روز بیستم صفر توسط امام سجاد سنت گردید .

لذا به نظر می رسد که اهمیت زیارت اربعین نه به سبب زیارت جابر در چنین روزی است بلکه به سبب الحاق سرهای شهدا در این روز توسط امام سجاد و زیارت آن قبور پاک توسط امام و کاروان حسینی در اربعین است و این عمل از شعائر مهم شیعه مطرح شده است .

از این رو علامه مجلسی می نویسد:«مشهور آن است که سبب تاکید زیارت آن حضرت در این روز آن است که امام سجاد با سایر اهل بیت در این روز بعد از مراجعت از شام به کربلا وارد شدند و سرهای شهدا را به بدن ملحق کردند»

نتیجه:
شناخت و مطالعه ی فلسفه زیارت امام حسین علیه السلام در روز اربعین پیام آور حادثه ای عظیم است، در حقیقت زیارت با معرفت با سختی پیاده روی اربعین زمانی تحقق پیدا می کند که آگاهی و دانش فلسفه پیاده روی  را هم زائر در کوله بار خود داشته باشد.

 در بین فلسفه های که ذکر کردیم، شاید مهمترین فلسفه بزرگذاشت این پیاده روی جهت زیارت امام حسین علیه السلام الحاق سرهای شهدا کربلا به بدن هایشان و زیارت قبور توسط امام سجاد (ع) و کاروان همراه  و زیارت جابر بن عبدالله انصاری است که عملا اتفاق افتاده است است.

پی نوشت ها:
[1]. بحار الأنوار، ج 74، ص 267.
[2]. کامل الزیارات، ص142، «لَوْ یَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِی زِیَارَةِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ ع مِنَ الْفَضْلِ لَمَاتُوا شَوْقاً وَ تَقَطَّعَتْ أَنْفُسُهُمْ عَلَیْهِ حَسَرَاتٍ- قُلْتُ وَ مَا فِیهِ قَالَ مَنْ أَتَاهُ تَشَوُّقاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَلْفَ حِجَّةٍ مُتَقَبَّلَةٍ وَ أَلْفَ عُمْرَةٍ مَبْرُورَةٍ- وَ أَجْرَ أَلْفِ شَهِیدٍ مِنْ شُهَدَاءِ بَدْرٍ وَ أَجْرَ أَلْفِ صَائِمٍ وَ ثَوَابَ أَلْفِ صَدَقَةٍ مَقْبُولَة...»
[3]. المزار الکبیر (لابن المشهدی)، ص97.
[4]. سوره مبارکه شوری، آیه 23.
[5]. الکافی، ج‏4، ص578،ح3.
 [6]. تحف العقول، ص104.
[7]. تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، ج‏6، ص114.
[8] سـخنرانی رهـبر معظم انقلاب‌(حفظه الله) در‌ خطبه‏های نمازجمعه تهران، مورخ 24/7/1366‌.
[9] بـیانات ایـشان در درس خـارج فقه معظم له، نهم آذرماه1394.
[10]تهذیب الاحکام فی شرح‌ المقنعه‌، محمد‌ بن حسن طوسی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1364ش، ج 6، ص 114.

منبع:
https://www.imna.ir/news/324011