رهنمودهای طلایی امام سجاد(علیه السلام) به همسران
امام سجاد(علیه السلام) یکی از برترین اسوه های پیشرو در ارائه سبک زندگی دینی است، اصول و شاخص هایی که توسط ایشان در تمام ابعاد زندگی ارائه شده شگفت انگیز است، از طرفی بهره مندی از اصول و شاخص های زندگی که ایشان ارائه می دهند ضامن بقاء و سعادت بشریت است، چرا که ریشه تعلیم و تربیت ایشان برگرفته از آموزه های مقدس وحیانی و قرآنی است. در این نوشتار سعی داریم به برخی از شاخص های سبک زندگی اسلامی در اندیشه امام سجاد(علیه السلام) اشاره کنیم.
شاخص های اخلاقی در حوزه خانواده
خانواده کوچکترین نهاد اجتماعی است که با ترکیب دیگر خانواده ها جامعه انسانی را تشکیل می دهند از این رو اگر این نهاد مهم در مسیر صحیح و اخلاقی قرار داشته باشد بسیاری از ناهنجاری های اجتماعی در جامعه ریشه کن خواهد شد، به عبارتی ریشه درمان بسیاری از بیماری های روحی و اخلاقی اصلاح خانواده است که با قرار گرفتن در ریل صحیح زندگی جامعه انسانی روی آرامش را به خود خواهد دید. به راستی اگر رابطه زن و شوهر در محیط خانواده اصلاح شود، مسیر رشد و تربیت دینی و اخلاقی فرزندان نیز هموار تر خواهد شد؟ سوء رفتار و عملکرد هسمران زمینه طلاق عاطفی، سردمزاجی زوجین، بدرفتاری فرزندان و افسردگی آنان را در خانواده مهیا می سازد، و افراد خانواده را درگیر ناهنجاری های خطرناک می کند، از این رو باید سازکاری چید که رابطه زوجین در خانواده در مسیر اصولی و اخلاقی خود قرار گیرد، در منابع روایی راهکارهای طلایی و شگفت انگیزی از امام سجاد (علیه السلام) برای این موضوع ارائه شده است.
1-حسن خلق و خوشرفتاری
زوجین در خانواده باید با هر آنچه در توان دارند سعی کنند که با حسن خلق و خوشرفتاری با همسران خود رفتار نمایند، به طوری که در کنار یکدیگر احساس لذت و خوشبختی کنند، چرا که در غیر این صورت هر گونه تند زبانی و بد رفتاری می تواند زندگی را برای هسمران غیر قابل تحمل و زجر آور نماید: امام سجاد(علیه السلام) در ذیل روایتی شرط کامل شدن اسلام را حسن خلق در خانواده می فرماید:«عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع أَرْبَعٌ مَنْ کُنَ فِیهِ کَمَلَ إِسْلَامُهُ وَ مُحِّصَتْ عَنْهُ ذُنُوبُهُ وَ لَقِیَ رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ عَنْهُ رَاضٍ مَنْ وَفَى لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَا یَجْعَلُ عَلَى نَفْسِهِ لِلنَّاسِ وَ صَدَقَ لِسَانُهُ مَعَ النَّاسِ وَ اسْتَحْیَا مِنْ کُلِّ قَبِیحٍ عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ النَّاسِ وَ حَسُنَ خُلُقُهُ مَعَ أَهْلِهِ؛[1]امام چهارم (علیه السلام) فرمود: چهار چیز است که هر کس را باشد اسلامش کامل و گناهانش پاک گردد و پروردگار عز و جل خود را ملاقات مى کند در حالى که خدا از او خشنود است هر کس به آنچه به نفع مردم بر خویشتن قرار داده براى خدا انجام دهد و زبانش با مردم راست باشد و از هر چه نزد خدا و نزد مردم زشت است شرم کند و با خانواده خود خوشرفتار باشد.»
گاهی برخی مردان این چنین تصور می کنند که وظیفه آنها فقط کار در بیرون منزل است و در خصوص مسائل درون خانه مسئولیتی برعهده ندارند، این در حالی است که بر اساس آموزه های دینی و اخلاقی مردان می بایست در امور منزل همسران خود را تنها نگذارند و در امور منزل نیز یاری گر همسران خود باشند.2-انس، رحمت و مهربانی و ایجاد آرامش
خدای متعال در زندگی زناشویی به دو نکته بسیار مهم و کلیدی یعنی رحمت و مودت اشاره کرده و می فرماید: «وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ؛[2] و از نشانه هاى او اینکه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید، و در میانتان مودّت و رحمت قرار داد؛ در این نشانه هایى است براى گروهى که تفکّر مى کنند!» امام سجاد(علیه السلام) نیز در رساله ی حقوق در بیان حقوق همسر این مساله را مورد توجه قرار داده و می فرماید:«وَ أَمَّا حَقُّ رَعِیَّتِکَ بِمِلْکِ النِّکَاحِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّ اللَّهَ جَعَلَهَا سَکَناً وَ مُسْتَرَاحاً وَ أُنْساً وَ وَاقِیَةً وَ کَذَلِکَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْکُمَا یَجِبُ أَنْ یَحْمَدَ اللَّهَ عَلَى صَاحِبِهِ وَ یَعْلَمَ أَنَّ ذَلِکَ نِعْمَةٌ مِنْهُ عَلَیْهِ وَ وَجَبَ أَنْ یُحْسِنَ صُحْبَةَ نِعْمَةِ اللَّهِ وَ یُکْرِمَهَا وَ یَرْفَقَ بِهَا وَ إِنْ کَانَ حَقُّکَ عَلَیْهَا أَغْلَظَ وَ طَاعَتُکَ بِهَا أَلْزَمَ فِیمَا أَحْبَبْتَ وَ کَرِهْتَ مَا لَمْ تَکُنْ مَعْصِیَةً فَإِنَّ لَهَا حَقَّ الرَّحْمَةِ وَ الْمُؤَانَسَةِ؛[3] حق همسر که با پیوند ازدواج زیردست و در اختیار تو قرار گرفته، آن است که بدانى خدا او را دلارام، راحت بخش، انیس، و نگهدار تو ساخته، و هر کدام باید نعمت وجود دیگرى را به درگاه خدا شکر گویید، و بدانید این نعمتى است خدا بشما داده و باید با نعمت وى خوش رفاقتى کنید، احترامش را نگه دارید، با او بسازید، هر چند حق تو بر او بیشتر، و اطاعت تو بر او لازم تر است؛ بخواهد یا نخواهد، جز آنجا که معصیت خدا باشد. حق او این است که با او مهربانى کنى، همدم و آرام بخش وى باشى.»
3-نیکو، هنرمندان و زیبا سخن گفتن
یکی از نکات بسیار مهمی که در محیط خانواده همسران باید خود را به آن ملزم و متعهد نمایند، استفاده هنرمندانه و زیبا نسبت به همدیگر است، زوجین باید از به استفاده کردن هر گونه لفظ و یا جمله ای که در آن بوی توهین و تحقیر کردن وجود دارد به شدت اجتناب نمایند و تا می توانند از ادبیات اخلاق مدارانه و عاشقانه نسبت به یکدیگر استفاده کنند، البته این نکته بسیار مهم از جمله موضوعاتی است که در فرهنگ قرآن نیز مورد تأکید خدای متعال بوده است: «وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنا؛[4] و به مردم نیک بگویید.» امام سجاد(علیه السلام) نیز در عبارت بسیار کاربردی و ارزشمند برکات خوش زبانی را در محیط خانواده اینچنین بیان می فرمایند: «قَالَ حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ خَالِدٍ أَبُو حَمْزَةَ الثُّمَالِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ: الْقَوْلُ الْحَسَنُ یُثْرِی الْمَالَ وَ یُنْمِی الرِّزْقَ وَ یُنْسِی فِی الْأَجَلِ وَ یُحَبِّبُ إِلَى الْأَهْلِ وَ یُدْخِلُ الْجَنَّةَ؛[5] گفتار نیک ثروت را زیاد کند و روزى را افزون گرداند و مرگ را بتأخیر اندازد و صاحبش را نزد خانواده محبوب نماید و او را داخل بهشت گرداند.»4-همکاری و ایثار در منزل
گاهی برخی مردان این چنین تصور می کنند که وظیفه آنها فقط کار در بیرون منزل است و در خصوص مسائل درون خانه مسئولیتی برعهده ندارند، این در حالی است که بر اساس آموزه های دینی و اخلاقی مردان می بایست در امور منزل همسران خود را تنها نگذارند و در امور منزل نیز یاری گر همسران خود باشند، این موضوع علاوه بر اینکه برکات فراوان مادی و معنوی دارد و ثواب شگفت انگیزی را نصیب همسران یاری گر می کنند، زمینه عشق و علاقه همسر را در در منزل جلب می نماید: امام سجاد(علیه السلام) در خصوص یاری کردن به اهل خانواده این چنین به درگاه الهی نیایش کرده و به همگان نکته اخلاقی را آموزش می دهد: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْنِی لَهُمْ قَرِیناً، وَ اجْعَلْنِی لَهُمْ نَصِیراً، وَ امْنُنْ عَلَیَّ بِشَوْقٍ إِلَیْکَ، وَ بِالْعَمَلِ لَکَ بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَى، إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، وَ ذَلِکَ عَلَیْکَ یَسِیرٌ؛[6]بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و مرا همدم ایشان ساز و مرا یاور ایشان گردان و بر من منّت نه و شوق خود در دل من افکن و به کاریم بر گمار که تواش دوست بدارى و تو از آن خشنود شوى، که تو بر هر کارى توانایى. و ذلک علیک یسیر.»پی نوشت ها:
[1]. الخصال، ج1، ص222، ح50.
[2].سوره مبارکه روم، آیه 21.
[3]. تحف العقول، ص262.
[4]. سوره مبارکه بقره، آیه 83.
[5]. الأمالی( للصدوق)، ص2.
[6]. الصحیفة السجادیة ، ص106.
