سؤال: روش حکومت امام زمان علیه السلام چگونه خواهد بود؟
جواب: از آنجا که امام زمان علیه السلام برای برافراشتن پرچم اسلام و حاکمیت قرآن در تمام گیتی ظهور خواهند کرد، قهرا روش حکومتی امام علیه السلام بر اساس قرآن و سیره پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام خواهد بود.درباره روش حکومتی امام زمان علیه السلام روایات فراوانی از معصومین علیهم السلام وارد شده است، که میتوان آنها را در چند موضوع و محور مورد بررسی قرار داد.
اصالت دادن به کتاب و سنت
امام زمان علیه السلام قرآن و سنت و شریعت نبوی را اساس و پایه تمام امور در حکومت خویش قرار میدهد و با تمام قدرت برای اجرای احکام الهی تلاش میکند و به هیچکس اجازه تخطی از این حدود را نخواهد داد.در این باره روایات فراوانی نقل شده است که در ذیل به نمونههایی از آن بسنده میکنیم:
ـ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «قائم (امام زمان) از اولاد من است، اسمش اسم من و کنیهاش کنیه من و شکل و شمایلش شکل و شمایل من و روشش روش من است. او مردم را بر ملت و شریعت من نگه میدارد و آنها را به سوی کتاب خداوند عزوجل دعوت میکند.» (1)
ـ امام امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «خواستهها را تابع هدایت (قرآن) میکند، هنگامی که مردم هدایت را تابع هوسهای خویش قرار میدهند. و آراء و افکار را پیرو قرآن میکند، پس از آنکه قرآن را تابع رأی [خود] گردانده باشند... کتاب خدا و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله را که تا آن روز متروک مانده، زنده میکند [و به آن جامه عمل میپوشاند] .» (2)
ـ امام باقر علیه السلام فرمودند: «مهدی علیه السلام مردم را به سوی کتاب خدا، و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و ولایت علی بن ابی طالب و بیزاری از دشمنان او دعوت میکند.» (3)
رفتار بر اساس سیره پیامبر و امامان علیهم السلام
ـ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «مهدی علیه السلام روش مرا دنبال میکند و هرگز از روش من بیرون نمیرود.» (4)ـ امام صادق علیه السلام فرمودند: «امام زمان علیه السلام [در حکومت خویش [به سیره و روش پیامبر در میان مردم عمل مینمایند و بر رفتار او رفتار میکنند.» (5)
عبداللّه بن عطا از امام صادق علیه السلام درباره سیره حکومتی امام زمان علیه السلام سؤال کرد، حضرت فرمودند: «به روش پیامبر عمل میکند... .» (6)
روش سیاسی و اجتماعی
یکی از شاخصهای بسیار مهم و برجسته در حکومت امام مهدی علیه السلام مبارزه با دولتهای باطل و اقامه قسط و عدل به معنای واقعی و وسیع کلمه است. در این باره روایات فراوانی وارد شده است که در ذیل نمونههایی از آن را مرور میکنیم:ـ امام باقر علیه السلام میفرماید: «هنگامی که قائم قیام کند، هر دولت باطلی از بین میرود.» (7) از این روایات استفاده میشود که اولین کار امام علیه السلام مبارزه با دولتهای باطل خواهد بود.
ـ امام رضا علیه السلام میفرماید: «ترازوی عدالت را در میان مردم مینهد و [در سرتاسر حکومتش] هیچ انسانی به دیگری ستم نخواهد کرد.» (8)
ـ و در روایت دیگری میفرماید: «خداوند بواسطه مهدی علیه السلام سراسر گیتی را پر از عدل و قسط میکند همان گونه که سراسر ظلم و جور بود.» (9)
ـ امام باقر علیه السلام میفرماید: «وقتی قائم اهل بیت علیهم السلام قیام نماید، اموال را مساوی تقسیم میکند و در میان مردم با عدالت رفتار میکند.» (10)
ـ و در روایت دیگر میفرماید: «او در میان همه بندگان خدا عدالت را پیاده میکند و به عدل رفتار میکند؛ چه نیکان و چه افراد فاسق و فاجر (عدالت او به طور یکسان در حق خوب و بد اجرا میگردد) .» (11)
ـ و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «مهدی عدالت را همچنانکه سرما و گرما وارد خانه میشود، وارد خانههای مردمان کند.» (12)
روش مدیریتی و قضایی
امام عصر علیه السلام برای اداره جهان استانداران و وزیرانی میگمارد که جز به مصالح اسلام و رضایت خدا به چیزی نمیاندیشند. چنانکه در روایات، ترکیب دولت مهدی علیه السلام را از پیامبران، جانشینان آنان، تقوی پیشگان و صالحان روزگار و امتهای پیشین و از سران و بزرگان پیامبران علیهم السلام بیان میکنند که نام برخی از آنها نیز در روایات آمده است. (13)ـ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: « [مهدی علیه السلام] دقیقا فرمان خدا را اجرا میکند، با کسی حساب خویشاوندی ندارد و سنگی روی سنگ نگذارد.» (14)
ـ امام صادق علیه السلام میفرماید: «مهدی (عج اللّه تعالی فرجه) یارانش را در همه شهرها پراکنده میکند و به آنان دستور میدهد که عدل و احسان را شیوه خود سازند و آنان را فرمانروایان کشورهای جهان قرار میدهد، و به آنها دستور میدهد که شهرها را آباد سازند.» (15)
ـ و در روایتی میخوانیم: «هنگامی که قائم (حضرت مهدی علیه السلام) قیام کند، به عدالت حکم خواهد کرد، ظلم و جور در روزگار او از بین خواهد رفت و امنیت در تمام راهها برقرار میگردد.» (16)
ـ و در روایت دیگر میخوانیم: «امام زمان علیه السلام در میان مردم مانند داود نبی علیه السلام و حضرت محمد صلی الله علیه و آله قضاوت خواهد کرد.» (17)
حکم داودی طبق بیان قرآن چنین است: «ای داود ما تو را خلیفه [و نماینده خود] در زمین قرار دادیم، در میان مردم به حق داوری کن، و از هوای نفس پیروی نکن که تو را از راه خدا منحرف میسازد.» (18)
و قضاوت محمدی صلی الله علیه و آله این است که قرآن میفرماید: «و اگر میان آنها داوری کنی، با عدالت داوری کن... .» (19)
و نیز میفرماید: «بر طبق احکامی که خدا نازل کرده در میان آنها حکم کن، و از هوا و هوسهای آنها پیروی نکن.» (20)
ـ امام صادق علیه السلام درباره روش قضاوت امام زمان علیه السلام میفرماید:». مهدی علیه السلام در میان پیروان تورات (یهودیان) بر اساس تورات قضاوت میکند و در میان پیروان انجیل (مسیحیان) بر طبق انجیل قضاوت میکند، و در میان پیروان زبور بر اساس همان کتاب حکم میکند، و در میان پیروان فرقان (قرآن) نیز بر طبق قرآن حکم میکند.» (21)
البته منظور از کتاب تورات، انجیل و زبور، اصل آنها است؛ نه کتابهای تحریف شده.
روشهای اقتصادی
براساس روایات، امام مهدی علیه السلام فقر را از بین میبرد، (22) و در دوران او در تمامی روی زمین خرابی باقی نمیماند مگر آنکه آباد شود، (23) بردهها آزاد و قرضها و دیون همه پرداخت میشود، (24) گنجها را استخراج میکند و ثروتها را تقسیم مینماید، (25) زمین در دست شیعیان آن حضرت قرار میگیرد. (26) به اندارهای که کسی بتواند بر دارد و حمل کند، مال و ثروت در اختیار درخواست کننده قرار میدهد، (27) عدالت و سازندگی را در همه شهرها گسترش میدهد (28) و خوان حکمت و ثروت گسترده میشود (29) و با ثروت اندوزی مبارزه میشود. (30)از مطالب بالا استفاده میشود که روش حکومتی امام زمان بر سه محور اساسی زیر خواهد بود.
1. اصالت دادن به کتاب و سنت؛
2. اداره جامعه بر اساس روش پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام؛
3. اقامه قسط و عدل در تمام امور حکومتی، اجتماعی و سیاسی به معنای واقعی کلمه.
پی نوشت:
1) «اَلْقائِمُ مِنْ وُلْدی، اِسمُهُ اِسْمی، وَ کُنْیتُهُ کُنْیتی وَ شَمائِلُهُ شَمائِلِی وَ سُنَّتُهُ سُنَّتِی. یقیمُ النَّاسَ عَلی مِلَّتی وَ شَریعَتی وَ یدْعُوهُمْ إلی کِتابِ اللَّهِ عَزَّو جلَّ». بحارالانوار، ج 51، ص 73، باب 1، ح 19.
2) نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی (پارسایان، 1379) خ 138. «یعْطِفُ الْهَوی عَلی الْهُدی إذا عَطَفُوا الهُدی عَلی الهَوی وَ یعْطِفُ الَّرأی عَلی القُرآنِ اِذا عَطَفُوا القُرآنَ علی الرِّأی... وَ یحیی مَیتَ الکتابِ وَ السُّنَّةِ».
3) «... یدْعُوا النَّاسَ اِلی کِتابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیهِ وَ وِلایةِ عَلی بْنِ اَبی طالِبٍ وَ الْبَراءَةِ مِنْ عَدُوِّهِ». یوم الخلاص، کامل سلیمان (بیروت: دارالکتاب اللبنانی، الطبعة الثالثة، 1402 ه ق) ص 325.
4) «اَنَّ الْمَهدی یقفُوا اَثَری لا یخطی ء» منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر، لطف الله صافی (طهران: مکتبة الصدر، الطبعة الثالث) ص 491، فصل 9، باب 3، ح 2.
5) قال الصادق علیه السلام : «... وَ اَنْ یسیرَ فِیهِمْ بِسیرَةِ رَسوُل اللّهِ صلی الله علیه و آله وَ یعْمَلُ فِیهِمْ بِعَمَلِهِ». علامه محمد باقر مجلسی، بحارالانوار (تهران، المکتبة الاسلامیة، الطبعة الثالثه، 1398 ه ق) ج 52، باب 28، ح 78.
6) عن عبدالله بن عطاء، عن أبا عبداللّه علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ سیرَةِ الْمَهدی کَیفَ سیرَتُهُ؟ قَالَ: یصْنَعُ ما صَنَعَ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله..» بحارالانوار (همان) ح 108.
7) «اِذا قامَ القائِمُ ذَهَبَ دولةُ الباطِلُ». محمد بن یعقوب کلینی، الکافی (بیروت، دارالاضواء) ج 8، ص 278.
8) «... وَ وَضَعَ میزانَ العَدلِ بَینَ النَّاسِ، فَلا یظْلِمُ اَحَدٌ أَحَدا». بحارالانوار (پیشین) ج 52، ص 321، باب 27، ح 29.
9) «... یمْلأُ بِهِ الاَرضَ قِسطَا وَ عَدْلاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْرا وَ ظُلْما». همان مدرک، ح 30.
10) «اِذا قامَ قائِمُ أهلِ البیتِ قَسَّمَ بالسّویةِ وَ عَدلَ فِی الرَّعِیةِ..» همان مدرک، ح 103.
11) «... وَ یعْدلُ فی خَلْقِ الرَّحمانِ البَرّ مِنْهُمْ وَ الفاجِرَ». بحارالانوار (پیشین) ج 51، ص 29، باب 2، ح2.
12) «... أما وَ اللّهِ لِیدخُلَنَّ عَلَیهِمْ عَدْلَهُ جوفَ بُیوتِهِمْ کَما یدْخُلُ الحَرّ والقُرّ». بحارالانوار (پیشین) ج 52، باب 27، ح 131.
13) حضرت عیسی علیه السلام، هفت نفر از اصحاب کهف، یوشع وصی موسی علیه السلام، مؤمن آل فرعون، سلمان فارسی، ابو دجانه انصاری، مالک اشتر نخعی و قبیله همدان. ر،ک: نجم الدین طبسی، چشم اندازی از حکومت مهدی علیه السلام (قم، شرکت چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1377 ش) ص 190.
14) «یکُونُ مِنَ اللَّهِ عَلی حُذوٍ لا یغیر بِقرابةٍ ولا یضَعُ حَجَرا حَجَرا». ابن طاووس، ملاحم الفتن فی ظهور الغائب المنتظر (بیروت، مؤسسة الوفاء، الطبعة السادسة، 1403) ص 108، به نقل از عصر غیبت (مرکز جهانی علوم اسلامی) ص 258.
15) قال الصادق علیه السلام : «یفَرِّقُ الْمَهدی اَصحابَهُ فِی جَمیعِ الْبُلْدانِ وَ یأْمُرُهُمْ بِالْعَدْلِ وَ الاِحسانِ وَ یجْعَلُهُمْ حُکّامَا فِی الاَقالِیمِ وَ یأْمُرُهُمْ بِعُمْرانِ الْمُدُنِ» علی محمد دخیل، الامام المهدی علیه السلام (بیروت، دار المرتضی، 1403 هق) ص 371. به نقل از تاریخ غیبت، ص 258.
16) «اِذا قَامَ القائِمُ حَکَمَ بِالْعَدلِ وَ ارْتَفَعَ فِی اَیامِهِ الْجَورُ، و أمَنَتْ بِهِ السُبُلُ». بحارالانوار: (پیشین) ج 52، باب 27، ح 83.
17) «وَ حَکَمَ بَینَ النّاس بِحُکم داوودَ و حُکمِ مُحمَّدٍ». بحارالانوار (پیشین) ادامه حدیث 83.
18) «یا داوُودُ اِنَّا جَعَلْناکَ خَلیفَةً فِی الأرْضِ فَاحْکُمْ بَینَ النّاسِ بِالحَقِّ وَ لا تَتَّبِع الهَوی فَیضلَّکَ عَنْ سَبیلِ اللّهِ...» ص / 26.
19) «و ان حکمتَ فَاحْکُمْ بَینَهُمْ بِالقِسطِ...» مائده/42.
20) «فَأحْکُمْ بَینَهُمْ بِما اَنْزَلَ اللَّه وَ لا تَتَّبعْ اَهْواءَهُمْ...» مائده / 48.
21) «یحکُمْ بَینَ أَهْلِ التوراةِ بِالتّوارةِ وَ بَینَ اَهْلِ الاِنْجیلِ بِالاِنْجیلِ، وَ بَینَ أَهْلِ الزَّبورِ بِالزَّبُورِ وَ بینَ اَهْلِ الْفرقانِ بِالْفُرقانِ...» بحارالانوار (پیشین) ح 84.
22) مجلسی، بحارالانوار (دار الکتب الاسلامیة، 1365 ه. ش) ، ج 52، ص 39، روایت 212.
23) خوئی، منهاج البراعة (بنیاد فرهنگی امام المهدی قم) ج 8، ص 353.
24) قزوینی، الامام المهدی (مؤسسة الوفاء، قم 1405 ه) ، ص 631.
25) منتخب الاثر، (پیشین) ص 472، فصل 7، باب 3، حدیث 2.
26) کلینی، الکافی (دار الکتب الاسلامیة تهران، 1363) ج 1، ص 408.
27) ترمزی، سنن ترمذی (دار الفکر بیروت، 1408 ه. ق) ج 4، ص 439، روایت 2232.
28) کامل سلیمان، یوم الخلاص (دار الکتاب لبنانی، بیروت، 1402 هق) ص 315.
29) نعمانی، الغیبة، (مؤسسة الاعلمی، بیروت، 1403 ه. ق) ص 158.
30) طوسی، تهذیب الاحکام (دار الکتب الاسلامیة، 1365 ه. ش) ج 4، ص 144، روایت 402.
منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره58.