والدین باید خود از قوه تجزیه و تحلیل مسائل برخوردار بوده و به فرزندان خود نیز چنین روحیه ای را آموزش بدهند تا آنها نیز با مسائل به طور منطقی و عملی وتوأم با تجزیه و تحلیل برخورد نمایند . همچنین پدر و مادر باید محور رغبتها و علاقه های فرزندان خود را پیدا کرده ومطالب را با زبانی ساده و با ایجاد شرایط مورد نظر با آنان در میان بگذارند.
باید توجه داشت که انسانها متفاوت هستند و هر یک بر اساس موقعیتهای زندگی و شرایط زیستی و استعدادهای ذاتی وهوشی، زمینه کار تحصیل در رشته مناسبی را دارند؛ بنابراین، والدین نباید این مسأله را از نظر دور داشته و تنها براساس خواسته ها و انتظارات خود عمل کنند و کمبودهای روانی خود را از طریق فرزندان جبران نمایند.
ارج نهادن به زحمات فرزندان در امور درسی و یا کاری در مدرسه و یا منزل از مهمترین عوامل رشد اعتماد به نفس آنان به حساب می آید. در واقع، تقدیر کردن از سعی و تلاش فرد در موارد خاص از مهمترین عوامل هدایت او به موقعیت مناسب و مورد علاقه او خواهد بود.
در نظر نگرفتن وضعیت سنی و توان و استعداد معین کودکان و نوجوانان و بی توجهی به پیام قرآنی «ولا یکلف الله نفسا إلا وسعها» و برخورد نامعقول با آنان در محیط خانه و مدرسه توسط والدین و مربیان، نتایج نامطلوبی به بار خواهد آورد، به طوری که موجب دلسردی آنان در امر تحصیل و عدم موفقیتشان در زندگی آینده خواهد گشت.
در تعلیم و تربیت و در برخورد با انسانها، اظهار محبت و نرمی، ملاطفت و مهربانی و دوستی همراه با عکس العملهای منطقی و قاطع ثمر بخش است، نه برخوردهای سخت گیرانه و خشونت آمیز . والدین و مربیان باید بدانند که کودکان، موجودات معصومی هستند که برای مدتی در دست ما به صورت امانت قرار دارند؛ همچنین وسیله آزمایش ما هستند ؛ حقوقی دارند که باید رعایت شود، نباید ، با برخوردی خشن، روح کنجکاو و لطیف آنان را مکدر ساخت.
والدین تا آن جا که ممکن است باید خود را برای برخورد با سؤالات فرزندانشان آماده سازند و با ارائه پاسخی مناسب روح کنجکاو او را اقناع کنند. اگر پسر یا دختر خردسالی، درباره بارداری و تولد کودک از مادر سؤال کند، مادر باید درباره این تغییر فیزیکی که در وی ایجاد شده و کنجکاوی کودک را برانگیخته است، جواب مناسبی بدهد، به گونه ای که هم صادق باشد، هم روح کنجکاو او را سرکوب نکند. اما اگر پدر و مادر به نوعی از دادن جواب ، شانه خالی کنند، کودک بر اثر روح کنجکاوی که دارد، پاسخ خود را از هر طریق دیگر، ولو از افراد ناباب و به نحوی مفسده بار پیدا خواهد کرد و این، مقدمه تفکر در مسیر غلط خواهد بود.
با کودکان خود نباید رفتاری موسمی و دمدمی داشته باشیم و تنها در بعضی از اوقات نسبت به آنان عشق بورزیم. مهر و محبت در هر شرایطی از جمله احتیاجات و نیازهای روانی کودک است، حتی زمانی که مرتکب عمل خلاف می شوند؛ ولی باید دانست که قهرما به خاطر محبت به او می باشد. باید از خداوند مهربان بیاموزیم که او چگونه مهر و محبت خود را نسبت به همه انسانها و در هر شرایطی، حتی زمانی که گناهکار باشند، مبذول می دارد.
فرزند شما نباید احساس کند که محبت شما به او امری ناپایدار ومقطعی است و هنگام گرفتاری و یا ارتباطهای اجتماعی و جمعی و یا در میهمانیها و ... توجهی به او ندارید و یا تنها هنگام درس خواندن به او توجه می کنید. باید در هر شرایطی با فرزندان خود با مهر و محبت و از روی عاطفه قلبی رفتار کنید تا ارتباط شما با آنان مستحکم تر شود و در راهنماییها و ارشادها به نظر شما بیشتر اهمیت داده و ارزش قائل شوند.
در اظهار مهر و محبت، نباید تنها به بیان کلمات تشویق آمیز اکتفا شود، بلکه ابراز علاقه باید در اعمال و رفتار والدین بروز خارجی داشته باشد . باید طوری عمل کنیم که فرزندان احساس کنند برای ما مهم هستند. اگر کاملا به حرفهای آنان گوش فرا دهیم، آنان هم به طور متقابل یاد خواهند گرفت که در حال صحبت با دیگران دقت و توجه کافی به سخنان آنها داشته باشند. سعی نکنیم همیشه از یک موضع منفی با آنان برخورد کنیم و یا پیوسته گفتار آنان را قطع کرده و یا آنان را سرزنش نماییم، بلکه بهتر است با برخوردهایی گرم و عطوفت آمیز، در او امنیت خاطر ایجاد کنیم و با همدردی، به حرکت آنان جهت دهیم و آن را تصحیح کنیم.
اگر بعضی اوقات کودکان خطایی مرتکب شوند (مثلا کلمات زننده ای بر زبان بیاورند) یکبار به آنان تذکر دهید و بعد هیچ توجهی به آنان نکنید. عدم توجه شما باعث ترک این عادت خواهد شد. سکوت در مقابل بعضی از رفتارهای کودکان و نوجوانان، گاهی به اندازه هزار موعظه و تذکر، ارزش و تأثیر دارد. معلمان و مربیان باید این حقیقت را در نظر بگیرند، بخصوص در کلاس، بعضی مواقع واکنشهای بیجا و نامناسب دانش آموزان با سکوت معلم برطرف می شود و دیگر تکرار نمی گردد.
بعضی اوقات درس نخواندن و انجام ندادن تکلیف در خانه، عکس العمل و واکنش منفی کودک در مقابل رفتار والدین است، چرا که سخت گیری بی حد و عدم ارتباط صمیمی و عاطفی والدین موجب می گردد که کودکان در مقابل رفتار خشن آنان موضع گیری کنند. به تجربه مشاهده شده که یکی از علل اصلی درس نخواندن و عقب ماندگی تحصیلی دانش آموزان در مدرسه، روابط نامطلوبی است که میان پدر و مادر در خانه حکم فرماست. هنگامی که می خواهید کودکان را از چیزی منع کنید، تنها جواب منفی ندهید، بلکه علت نهی خود را به صورتی آرام و منطقی در یک جمله کوتاه و روشن بیان کنید.
صبر و بردباری والدین وحفظ خونسردی در مقابل رفتار و عکس العمهای فرزندان و به کارگیری تدبیر در زمینه راهنمایی و هدایت آنان نقش بسزایی داشته و در پیشرفت تحصیلی آنان بسیار مؤثر است. پدر و مادر باید به طور عاقلانه از بروز حسادت بین فرزندان جلوگیری کنند؛ مثلا، هنگام ورود به خانه تنها توجه خود را به شیرین زبانیهای طفل خردسال خود معطوف نکنند، بلکه ابتدا نزد فرزند بزرگتر رفته و احوال پرسی کنند ، سپس به طفل کوچک توجه نمایند.
منبع: والدین و مربیان مسؤول، رضا فرهادیان، چاپ پنجم، مؤسسه بوستان کتاب، قم 1392
