اصولا قرآن کریم ویران نمودن آبادی و تخریب مزارع را که فساد زمین و تخریب محیط زیست است، از سیاست‌های غیر مسلمانان می داند و صراحتا اعلام میکند: هرگاه آنان بر زمین سلطه یابند تلاش می ورزند تا در آن به فساد بپردازند و مزارع و بشریت را به نابودی بکشانند و خداوند فساد را دوست ندارد.؟ واژه «تراب» نیز هفت بار در قرآن کریم به عنوان ریشه خلقت آدمی آمده و سرانجام انسان ها نیز بازگشت به آن و خاکی شدن است.
قرآن کریم در جای دیگر نیز اهمیت زمین، آب، هوا و انواع نعمت‌های الهی را که از این عناصر به عمل می آید، یاد آور می شود و تعلق موجودات بسیاری را به مؤلفه های طبیعت و جان مایه های اصلی محیط زیست بیان می کند: و هم اوست خدایی که از آسمان، باران فرو بارد تا هر نبات را بدان برویانیم و سبزه ها را از زمین برون آریم و در آن سبزه ها دانه هایی که به روی هم چیده شده پدید آریم و از نخل خرما خوشه های پیوسته به هم برانگیزیم و باغ های انگور و زیتون و انار که برخی شبیه و بعضی نامشابه به هم است خلق کنیم. شما در آن باغها هنگامی که میوه آن پدید آید و برسد به چشم تعقل بنگرید که در آن، آیات و نشانهای قدرت خدا برای اهل ایمان هویداست. به هر روی، قرآن کریم در باره عناصر مزبور و سایر پدیده های مرتبط با طبیعت که امروزه در محیط زیست اهمیت فراوان دارند، هرگونه تصرف نابه جا و منافی با اصول را مذموم شمرده و به تفصیل مطرح نموده است که به پاره ای از آنها به اجمال اشاره می شود :
1. آب : این ماده به عنوان مایه حیات و سرچشمه زندگی معرفی شده است و اهمیت انحصاری در تپش نبض حیات، پاکی و پاکیزگی، زیبایی و آبادانی و رفع عطش دارد و به عنوان یکی از نعمت های بهشتی، از آن یاد شده است.
۲. زمین یا خاک : زمین به عنوان ماده اولیه خلقت و هم چنین جایگاه نهایی بدن انسان، از عناصری است که تقریبا همه نیازهای مادی انسان را در خویش نهفته است و آنها را به او هدیه میکند. از طرف دیگر، خاک مقام برجسته ای در تطهیر انسان داشته و در مواردی جایگزین آب می شود تا فرایض الهی چون نماز بدین وسیله، یعنی با تیمم انجام گیرد و این به خوبی اهمیت و حتی ارزش معنوی آن را نشان میدهد. خاک، سجده گاه انسان و نماد جان مایه آفرینش انسان و منزلگاه نهایی اوست. زمین و خاک از نظر قرآن کریم، حیات داشته و موجودات آن و «اهل الأرض» با اعمال نیکو و رفتار مناسب خود می توانند رضایت خداوند را جلب نمایند یا باکردار ناشایست و بهره گیری نامناسب، خشم و نارضایتی اش را فراهم سازند.
٣. هوا: هوا یا باد افزون بر نقش بی بدیلی که در تداوم حیات بسیاری از موجودات کره زمین دارد، عامل مهمی در تنظیم شرایط اقلیمی (حرکت ابرها) انتقال آلودگیهای تلقیح گیاهان، بشارت دهندگی رحمت الهی، آیه الهی بودن و هم چنین نزول عذاب الهی است.
آیات مربوط به هوا عمدتا به دو دسته تقسیم می شود که از برخی آنها می توان استفاده های زیست محیطی کرد:دسته نخست، بر اهمیت باد (هوا) و انواع فواید آن تأکید می کند و در واقع، وظایف جوامع انسانی را در باره کاربرد صحیح این عنصر حیاتی و برحذر داشتن انسان از هرگونه بی توجهی یا تأثیرگذاری به آن، گوشزد میکند. در قرآن نزدیک به سی مورد واژه «ریح» یا «ریاح» آمده که گاهی به مفهوم باد و هوا و زمانی به معنای بوی و علامت به کار رفته است. یکی از این آیات که باد را مایه برکت و طلیعه رحمت خداوند می شمارد، چنین است:
و اوست که بادها را مژده رسان پیشاپیش رحمتش (باران) می فرستد تا چون ابرهای سنگین باد را برداشتند ما آن را به سوی سرزمین مرده می رانیم پس به وسیله آن آب را به صورت باران و برف و تگرگ فرو می ریزیم، پس بدان وسیله از هر نوع میوه و بذری (از دل خاک بیرون می آوریم. مردگان را نیز این چنین در روز قیامت بیرون می آوریم و این مثال را زدیم باشد که متذکر شوید. آیه شریفه نه تنها برای هوا و باد ارزش حیاتی شمرده که بدون آن، حیات موجودات ناممکن است، بلکه هوای پاکیزه، طلیعه ابرهای بارور و برکت زا و مقدمه باران و سایر نزولات آسمانی دانسته شده که در واقع باعث حیات موجودات و احیای زمین می شود. آیات متعدد دیگر نیز در قرآن کریم باد یا بادها را مایه بشارت و حیات و حتی دلیل بر حیات دوباره انسان بعد از مرگ می داند و بر نقش آن در طبیعت به شدت تأکید می کند. قرآن در مقابل، انواع بادهای غیر طبیعی، چون بادهای آلوده و زرد و هلاک کننده را نشانه عذاب الهی و باعث نابودی بشر دانسته و در آیهای دیگر، آنها را لشکر نامرئی دانسته است که بشر به واسطه گناهان و کردار ناپسند خود، به وجود آورده و علیه هستی خویش بسیج میکند.
طبیعی است که مفاهیم و پیام های تاریخی و تربیتی این آیات، اهمیت باد را از نگاه زیست محیطی نیز بیان می دارد و اینکه انسان وظیفه دارد تا اهمیت این عنصر حیاتی را درک نموده و در جهت استفاده بهینه آن و بهره گیری از فوایدش گام بردارد و هرگونه حرکت در مسیر خلاف آفرینش و فلسفه هستی آن، می تواند خلاف طبیعت و دستور الهی بوده و مورد منع قرآن کریم قرار گیرد و آثار زیانبار داشته باشد.
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391
.JPG)
