معصومان علیهم السلام با توجه به اجتماعی بودن دین اسلام و جهانی بودن و جاویدان بودن این مکتب آسمانی، توجه فراوانی به بهداشت اجتماعی و لزوم رعایت مسائل زیست محیطی در صحنه اجتماع و اماکن عمومی داشته اند. طبیعی است بخشی از احکام معصومان علیهم السلام در باره اصول بهداشت محیط زیست، در مورد اماکن عمومی است که به مواردی از آنها به اختصار پرداخته می شود.
بی تردید، حمام یکی از مهم ترین بخش سرویس بهداشتی است و نقش آن در بهداشت فردی و عمومی بسیار برجسته و تعیین کننده است. از نکات ارزشمند در زندگانی معصومان علیهم السلام، اقدام آنها به ساختن حمام می باشد. ربعی از عبید الله دابقی نقل کرده است که گفت: وارد حمامی در مدینه شدم، دیدم پیر مرد تنومندی قیمومیت حمام را به عهده دارد. سؤال کردم: ای شیخ! این حمام متعلق به کیست؟ پاسخ داد: متعلق به ابو جعفر محمد بن علی بن حسین، امام باقرة. است پرسیدم: او خود وارد آن شده و استفاده می کند؟ گفت: آری.
رعایت بهداشت مساجد
دستورهای اسلامی در مورد بهداشت و نظافت، عمومیت دارد و شامل تمام حالات و اماکن می شود. در این میان، رعایت بهداشت مسجد که در صدر اسلام برای آموزش، عبادت، قضاوت، جلسات سیاسی، بسیج نظامی و تبلیغ احکام دینی و مباحث اعتقادی از آن استفاده می شد، اهمیت فوق العاده دارد. مسجد نه تنها باید طهارت داشته باشد و نجس کردن آن حرام و پاک کردن آن واجب است و حتی بر نماز تقدم دارد، بلکه اطراف آن، به خصوص مبادی ورودی اش باید تمیز و نظیف باشد. ابوحنیفه نقل می کند که از نزد ابوعبدالله (امام صادق علیه السلام) خارج شدم و از فرزند امام، حضرت موسی کاظم که نوجوانی بیش نبود، پرسیدم: ای پسرا در شهر شما افراد غریب در کجا تخلیه میکنند؟ حضرت فرمود: «از مبادی ورودی مساجد و بپرهیزید»در باره استفاده از بوی خوش و عطریات در مسجد در سیره معصومان علیهم السلام، گزارش های بسیاری رسیده است، چنانکه از عبدالله بن حارث نقل شده است که گفت: امام زین العابدین در مسجد خود شیشه ای مشک داشت، هرگاه می خواست وارد نماز شود، قدری مشک بر می داشت و به خود می مالید. امام صادق علیه السلام افزون بر رعایت بهداشت و بوی خوش در مسجد، هرگاه از نمازش فارغ می شد محاسنش را شانه میزد.
تأکید معصومان علیهم السلام بر عدم استفاده از غذاهایی که باعث اذیت دیگران در مسجد می شود، یکی دیگر از مصادیق لزوم بهداشت مسجد و به طور کلی اماکن عمومی است، چنان که امام علی علیه السلام ای می فرماید: من أکل شیئا من المؤذیات فلا یقرب المسجد؛ هرکس چیزی از آزار دهنده ها (غذاهایی که پس از مصرف باعث بوی دهن مصرف کننده می شود) بخورد، نباید به مسجد نزدیک شود. محمد بن مسلم از امام باقر در باره مصرف سیر سؤال میکند، آن حضرت می فرماید: اینکه پیامبر و از خوردن آن نهی فرموده به دلیل بوی بد آن است، از این رو فرموده است: هر کس این سبزی بد بو را بخورد نباید به مسجد ما نزدیک شود، اما اگر کسی آن را بخورد و وارد مسجد نشود، اشکال ندارد.
ابوبصیر از امام صادق علیه السلام نقل می کند که از آن حضرت در باب مصرف سیر، پیاز و تره سؤال شد، حضرت فرمود:اشکال ندارد که به اندازه بخورد یا با سیر بخواهد خود را درمان کند، اما هرگاه از آنها خورد از منزل برای مسجد خارج نشوده روایت دیگر در مورد سیره امام باقر است که اهمیت بیش از پیش مساجد را می رساند:
حسن الزیات نقل می کند هنگامی که مناسک حج را به جا آوردم به مدینه رفتم و سراغ امام باقر را گرفتم، گفتند: در منزل نیست و به منطقه ینبع رفته است. من به آنجا رفتم. آن حضرت فرمود: ای حسن تا اینجا آمدی؟ گفتم: بله، برایم سخت بود که از مدینه بیرون روم، بدون آن که شما را زیارت کرده باشم. حضرت فرمود: من از این سبزی، یعنی سیر، مصرف کردم، از این رو، خواستم از مسجد رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) دوری گزینم.
طبیعی است وقتی خوردن سیر و بوی آن به عنوان یک مانع از حضور در مساجد و شرکت در برنامه‌های مهم آن، چون نماز جماعت به امامت پیامبر صلی الله علیه وآله ویلم و امام علیه السلام گردد، رعایت بهداشت بدن، لباس و سایر امور در مساجد ضرورت بیشتر دارد و باید مساجد به عنوان مکان نمونه برای رعایت مسائل محیط زیست در نظر گرفته شود و از هرگونه آلودگی آنها به وسیله کشیدن سیگار، بوی بد پا و بدن و لباس، آلوده نمودن فرش، دیوار و حتی مبادی ورودی و حوالی آن به شدت جلوگیری شود.
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391
