مسد
ریسمانى که از لیف خرما بافته شده باشد، محور آهنین.[1]دور نمای کلی
هشدار به دشمنان اسلامسرگذشت عبرت‌آموز ابولهب و همسرش[2]
اسامی سوره
سورةالمسد، سورة تبت، سورة أبی لهب، سورةاللهب، سورة تبت یدا أبی لهب.[3]علت نامگذاری
«سورةالمسد» نامگذاری این سوره به نام مسد «ریسمان» به خاطر وقوع این لفظ در آخرین آیه این سوره می باشد.«سورة تبت»علّت نامگذارى این سوره به این نام ظاهرا وقوع لفظ «تبت» در اول آن است و یا آنکه این سوره حکایت از تباب و خسران دارد.[4]
«سورة أبی لهب» به خاطر وجود این اسم در آیه اول این سوره می باشد و همچنین شأن نزول این سوره نیز در مورد ابولهب است.
«سورة اللهب» به خاطر وقوع این لفظ در آیه سوم این سوره می باشد که خداوند سرانجام ابولهب را آتشی شعله ور بیان کرده است.
«سورة تبت یدا أبی لهب» نامگذاری سوره با عبارت آغازین آن می باشد که در لسان برخی صحابه نیز از این نام استفاده شده است.[5]
تعداد آیات
تعداد آیات سورۀ مسد پنج آیه می‌باشد.[6]تعداد کلمات
تعداد کلمات سورۀ مسد بیست کلمه می‌باشد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است)تعداد حروف
تعداد حروف سورۀ مسد هفتادوهفت حرف می‌باشد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است)اهداف و آموزه ها
هدف اصلى سورۀ مسد هشدار به دشمنان اسلام است که فرجام عذاب آلودى دارند.[9]محتوا و موضوعات
سورۀ مسد تقریبا در اوائل دعوت آشکار پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل شده و تنها سوره‌اى است که در آن حمله شدیدى با ذکر نام نسبت به یکى از دشمنان اسلام و پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در آن عصر و زمان (یعنى ابولهب) شده است، و محتواى آن نشان مى‌دهد که او عداوت خاصى نسبت به پیغمبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله داشت، او و همسرش از هیچگونه کارشکنى و بدزبانى مضایقه نداشتند.قرآن با صراحت مى‌گوید: هر دو اهل دوزخند، و راه نجاتى براى آنها نیست، و این معنى به واقعیت پیوست، سرانجام هر دو بى‌ایمان از دنیا رفتند.[10]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
در حدیث ابى‌بن‌کعب است که هر کس سورۀ مسد را قرائت کند امید دارم که خدا میان او و ابولهب در یک خانه جمع نکند.از امام صادق علیه‌السلام روایت شده که فرمود: «هرگاه سورۀ تبّت را خواندید بر ابولهب نفرین و لعن نمائید چون او از تکذیب‌کنندگان پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله و قرآنى که از نزد خدا آمده است بود».[11]
محل نزول
سورۀ مسد در مکه بر پیامبر اسلام صلى‌الله‌علیه‌و‌آله نازل شده است.[12]زمان نزول
تاریخ نزول سورۀ مسد در ما بین ابتداء وحى و هجرت مسلمین به حبشه است و بعد از سورۀ مدثر نازل شده است.[13]فضای نزول
بعد از دستور خداوند به پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله در مورد دعوت خویشاوندان نزدیک به اسلام، آن حضرت تمامی خویشان خود را جمع نموده و اسلام را بر آنان عرضه نمود، هر چند این دعوت مورد اقبال و توجه خویشاوندان آن حضرت نشد اما در این میان این ابولهب بود که پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله را مورد عتاب قرار داد و به آن حضرت توهین نمود.و با کمال بى‌شرمى در پاسخش گفت تبا لک(خسران و هلاکت بر تو باد!). از آن موقع به بعد ابولهب و همچنین زنش از هیچگونه آزار و اذیتی در مورد پیامبر فرو نگذاشتند و در واقع خداوند متعال سورۀ مسد را درباره او و زنش نازل کرد و ضمن اینکه گفتار او را به خودش رد کرد، بیان نمود خسران و هلاکت ابدی نصیب ابولهب و زنش گردیده است.[14]
ترتیب در مصحف
سورۀ مسد صدویازدهمین سوره در چینش کنونى قرآن به شمار می آید.[15]ترتیب بر اساس نزول
سورۀ مسد ششمین سوره در ترتیب نزول می باشد و بعد از سورۀ مدثّر نازل شده است.[16] (لازم به ذکر است اقوال در ترتیب نزول سوره های قرآن مختلف است)ارتباط با سوره قبلی
خداوند سبحان در سورۀ نصر وعده یارى و فتح پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله را یاد نمود پس در سورۀ مسد آنچه از امر ابى‌لهب را که خداوند کفایت فرمود بیان کرده است.[17]ویژگی
سورۀ مسد از سور مفصلات می باشد[18] ابن قتیبه می گوید: ... مفصلات سوره های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده اند اینکه چرا این سوره ها را مفصل نامیده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسیار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ از یکدیگر جدا شده‌اند.[19]روایتى است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئین را به جاى انجیل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشید.[20]
خصوصیت سورۀ مسد آن است که برخلاف روش معمول قرآن، که از دشمنان اسلام نام نمى‌برد، در این سوره از ابولهب به طور صریح نام برده و به او نفرین شده است؛ زیرا او از دشمنان لجوج اسلام بود که پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله را بسیار آزار مى‌داد.[21]
پینوشت
[1]فرهنگ ابجدى الفبایى عربى فارسى: ترجمه کامل المنجد الابجدى، متن، ص: 818
[2]تفسیر قرآن مهر، ج22، ص: 383
[3]التحریر و التنویر، ج30، ص 525
[4]تفسیر احسن‌الحدیث، ج12، ص 392
[5]أسماء سور القرآن و فضائلها، ص 583-581
[6]الکشف و البیان، ج10، ص 323
[7]همان
[8]همان
[9]تفسیر قرآن مهر، ج22، ص 384
[10]تفسیر نمونه، ج27، ص 412
[11]ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج27، ص 344
[12]همان
[13]حجةالتفاسیر و بلاغ‌الإکسیر، مقدمه‌اول، ص 38
[14]برگرفته شده از مفهوم ترجمه تفسیر المیزان، ج20، ص 664
[15]تفسیر قرآن مهر، ج22، ص 383
[16]التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص 135
[17]ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج27، ص 344
[18]التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص313
[19]جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج1، ص 34
[20]همان
[21]تفسیر قرآن مهر، ج22، ص 384.
منبع: پایگاه جامع قرآنی
