همانطور که مطالعات مختلف در سراسر دنیا، در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته نشان داده و مورد تایید سازمان جهانی بهداشت، یونیسف و آکادمی کودکان آمریکا، استرالیا، اروپای غربی و... است بهترین تغذیه تا پایان ۶ ماهگی تنها شیر مادر است. تا قبل از این سن شیر مادر برای رشد شیرخوار کافی است. غذای اصلی بچه ها شیر است و اگر احیانا شیر مادر ناکافی باشد پزشک باید قبل از ۶ ماهگی برای شیر خوار شیر خشک تجویز کند و رشد او را با شیرخشک یا شیر کمکی تامین کند. اگر منحنی رشد دچار افت شد، والدین باید بلافاصله با تجویز پزشک به شیرخوار شیر خشک بدهند البته در وعده های شبانه روز نباید این میزان شیرخشک زیاد باشد بلکه باید با استکان، لیوان، قاشق یا حتی سرنگ و قطره چکان و نه با شیشه به شیر خوار شیر خشک بدهند. البته ابتدا باید مادر از هر دو سینه به شیر خوار شیر بدهد و بعد از اینکه مطمئن شد هر دو سینه کاملا تخلیه شده و با این حال شیر خوار گرسنه است و منحنی رشد رو به کاهش است بلافاصله بعد از وعده های شیردهی شیرخشک از قبل آماده را به شیر خوار بدهد. والدین باید مراقب باشند زیرا اگر با شیشه به نوزاد شیرخشک بدهند ممکن است شیرخوار دیگر سینه مادر را نمکد. شیر مادر علاوه بر این که غذای کاملی است مواد مختلفی برای جلوگیری از عفونت، آلرژی و بسیاری بیماری های دوران بزرگسالی دارد و توصیه همگانی بر آن است که تا پایان ۶ ماهگی تنها شیر مادر داده شود.
اگر افرادی زودتر از ۶ ماهگی به طور روتین به شیرخواران غذای کمکی می دهند، کار اشتباهی است. زودتر از ۶ ماهگی آغاز غذای کمکی برای عموم بچه ها خطای بزرگی است مگر در موارد خاصی که برخی بیماریها سبب شود پزشک غذا را برای بچه ها سریع تر آغاز کند. یکی از عیبهای آغاز زودهنگام غذای کمکی این است که غذای کمکی خطر آلرژی و اسهال را افزایش می دهد. در پایان ۶ ماهگی تکامل دستگاه گوارش بیشتر شده و احتمال آلرژی کمتر می شود و درصد عفونت های گوارشی هم پایین می آید. مطالعات نشان داده حتی افرادی که تا پایان ۹ ماهگی فقط به شیرخوار شیر مادر می دهند. فرزندان سالم تری دارند. هیچ دلیلی وجود ندارد که بخواهیم غذای کمکی را زودتر شروع کنیم. اگر هم در پایان ۶ ماهگی غذای کمکی را آغاز می کنیم تنها برای آشنا کردن شیرخوار با طعم غذاها و عادت دادن او به غذاخوردن با دست و قاشق است. غذای کمکی بیشتر برای آموزش است نه برای اینکه شیرخوار به این مواد نیاز دارد. دادن زودتر غذای کمکی مطلقا توصیه نمی شود مگر در موارد استثنایی که برای شیرخواران بیمار با تجویز پزشک توصیه می شود.
شروع غذای کمکی با ساده ترین مواد غذایی باید باشد که در عین حال که انرژی لازم را دارد کمترین اثر آلرژنی را داشته باشد. اگر در پایان ۶ ماهگی غذای کمکی آغاز می شود بهتر است مادر مثلا فرنی را با شیر خود درست کند و موادی که در آن استفاده می شود در درجه اول باید برنج باشد زیرا آلرژن بودن آن از هر ماده دیگری کمتر است. دادن گندم را باید تا پایان ۸ ماهگی به تاخیر انداخت. اگر شیر مادر کفاف ندهد می توان فرنی را با شیر پاستوریزه یا شیر گاو یا شیرهای مدت دار درست کرد. بادام را نیز می توان آسیاب کرد تا دانه های آن قابل هضم باشد. می توان حریره بادام را از صافی رد کرد و شیره آن را به شیر خوار داد. مواد را به قدری ریز کنید که خوردن آن برای شیرخوار راحت باشد. بهتر است خود مواد جامد را هم به شیرخوار داد زیرا شیره آن بیشتر روغن و مواد جامد آن حاوی پروتئین است. بعد از فرنی و حریره نیز می توان به شیرخوار سوپ داد. در سوپ باید از ساده ترین مواد استفاده کنیم. به عنوان نمونه مقداری هویج، برنج و گوشت گوسفند را باید به حدی پخت که بتوان آن را له کرد تا قابل بلعیدن باشد. بهتر است در ابتدا فرنی، حریره یا سوپ رقیق تر باشد و غلظت آن کمی از شیر مادر بیشتر باشد. به مرور می توان غلظت آن را بیشتر کرد و در مدت کوتاهی به غلظتی شبیه هلیم رساند که به آسانی از قاشق نریزد. هر چه غذا رقیق تر باشد کالری آن کمتر است. به هر حال تمامی مواد غذایی را می توان به مرور به کودک داد و اولویت بر آن است که غذاهایی به شیرخوار داد که کمترین اثر آلرژی زایی و بیشترین میزان کالری و مواد مغذی را داشته باشد. مثلا میوه خیلی پرکالری نیست و به عنوان اولین مواد غذایی مطلوب نیست. با این حال اگر مادر به دلایلی دوست دارد که به فرزندش میوه بدهد می تواند کمی موز رسیده را له کرده و به او بدهد. بین هر ماده غذایی که به کودک میدهیم بهتر است ۵ روز فاصله بگذاریم یعنی غذای کمکی را از فرنی شروع کنیم، ۵ روز بعد حریره و ۵ روز بعد سوپ. بعد از چند هفته مادر این فرصت را دارد که تمامی مواد غذایی را به مرور به فرزندش بدهد.
منبع: آشپزی و تغذیه کودکان، فاطمه تقدسی‌نیا،صص69-66، نوید حکمت، چاپ دوم، قم، 1396
