انقلاب بيدارساز (3)

نقش انقلاب اسلامي ايران در بيداري جهان اسلام

3. آسياي مركزي، قفقاز و تركيه

3. 1. آسياي مركزي و قفقاز:

تاريخ منطقه آسياي مركزي و قفقاز با فرهنگ اسلامي و سنن ايراني گره خورده و مناطقي كه اكنون به صورت جمهوري هاي مستقل درآمده اند، در قرون متمادي جزئي از قلمرو ايران بوده اند(23)از اين رو ريشه عميق فرهنگي ايران در منطقه جمهوري هاي آسياي مركزي به حدي است كه علي رغم تلاشهاي 70 ساله حاكميت كمونيسم، هنوز هويت اين اقوام بخشي از هويت ايراني به شمار مي رود. عمق اين پيوندها نه تنها رهبران جمهوري هاي شوروي سابق را مجبور به اعتراف هاي مكرر به قدرت معنوي فرهنگ ايران در اين كشورها كرده؛ بلكه بسياري از مسلمانان اين منطقه براي كسب وجهه بيشتر، بارها از علائق شخصي خود به فرهنگ ايراني دم زده اند(24)و لذا اين تمايل در كنار اتخاذ سياست «نه شرقي نه غربي» و گسترش افكار انقلابي به ساير كشورها، باعث شد تا ايران تهديدي براي شوروي به حساب آيد.
علي رغم مقابله شوروي با نفوذ افكار آرماني انقلاب اسلامي در اين منطقه، اشتراكات ديني، نژادي و فرهنگي اين كشورها با ايران، عاملي مهم در تاثيرگذاري انقلاب اسلامي ايران بر اين كشورها، تجديد حيات اسلام و تقيد عملي آنها به اسلام بوده است. انقلاب اسلامي ايران براي آنها يك سري جذابيت هايي داشت كه منافع شوروي را در خطر مي انداخت كه از جمله آنها عبارتند از:
وجهه ضد امپرياليستي انقلاب اسلامي، ماهيت مردمي و وعده هاي آن مبني بر كنار نهادن ديوان سالاري فاسد كهن و روي كارآوردن نسل جديد از رهبران جوان مردمي و....( 25) در اين راستا وجود عواملي، همچون حضور مردم در مساجد و تبديل امام خميني به سمبل سياسي در اين منطقه باعث شده بود تا سياستمداران شوروي همواره نگراني خود را از رسوخ اسلام سياسي - پيامد گريز ناپذير گسترش رابطه اين جمهوري ها با ايران - ابراز كرده و هميشه سعي داشتند كه تا حد ممكن مسلمانان مناطق اتحاد شوروي را از ايران دور نگه دارند.( 26)
بيداري اسلامي در بين مسلمانان شوروي قبل از آنكه به بلوغ برسد و به يك جريان نيرومند و آشكار سياسي در مقابله با حزب كمونيست تبديل شود، با فروپاشي شوروي مواجه شد. فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و جمهوري هاي جديد مستقل در آسياي مركزي و قفقاز، تغيير بسيار مهمي به شمار مي رفت كه مي توانست در اين موقعيت موجود، اسلام را به عنوان جايگزين مطلوب براي ايدئولوژي كمونيستي مطرح نمايد. ترس از تجديد حيات اسلام و گسترش اسلام انقلابي، چنان غرب را به تكاپو واداشت كه با تلاش در زمينه هاي توسعه سياسي و اقتصادي اين منطقه، به كوتاه نگه داشتن دست ايران از منطقه پرداخته و دولت هاي غربي به خصوص آمريكا سعي نمودند تا با معرفي تركيه به عنوان كشوري مدرن با تجارت آزاد و جدايي كامل دين از سياست به عنوان سمبلي براي اين جمهوري ها، به طور غير مستقيم سياست هاي خود را در اين منطقه دنبال كنند.( 27)
ايران نيز بدليل درگيري با بحران هاي ناشي از جنگ، هنوز يك الگوي نظري و عملي شفاف در مورد جامعه و دولت هاي اسلامي منطقه تدوين نكرده بود كه اين امر از تاثيرپذيري جمهوري هاي مسلمان از ايران كاست و در عين حال، اثر گذاري انقلاب اسلامي در اين ممالك با چالش و رقابت جدي از سوي كشورهاي اسلامي، روسيه، آمريكا، اسرائيل و اروپا روبروبود.( 28)

3. 2. تركيه:

تركيه دروازه اسلام با اروپا و تنها كشور مسلمان همسايه اروپاست. روابط فرهنگي ايران با اين كشور، ريشه در قرون طولاني داشته و خاستگاه اصلي اين دو كشور كه همواره در تمام ابعاد اجتماعي طرفين تاثيرگذار بوده است، ناشي ازاعتقاد مشترك هر دو ملت به دين اسلام بوده است.( 29) اين دو كشور در قرون گذشته به عنوان امپراطوري هاي اسلامي همواره رقيب يكديگر در عرصه هاي سياسي و ديني بوده اند؛ بدان خاطر كه از يك سو ايران بعد از تركيه از حيث جمعيت بيشترين ترك زبان را داشته و از سوي ديگر نيز تركيه جمعيت زيادي از شيعيان علوي را در خود جاي مي داد كه عوامل فوق در كنار مجاورت سرزميني باعث مي شد تا دو امپراطوري بزرگ ايران و عثماني همواره در عهد صفوي و قاجار با يكديگر در رقابت باشند.
تشابهات حكومت پهلوي با «كماليسم» در تركيه و اهميت دو كشور در استراتژيهاي دفاعي و امنيتي غرب، زمينه را براي هم گرايي هر چه بيشتر دو كشور فراهم آورده و بدين ترتيب طرفين در پيمان هاي منطقه اي مشترك عضو بوده و اشتراك منافع دو كشور باعث شد تا روابط نزديك و صميمانه اي بين آنها ايجاد گردد.
پيروزي انقلاب اسلامي در كشوري همچون ايران كه اشتراكات بسياري با كشور تركيه در عرصه هاي سياسي و ديني داشت، معادلات را به هم ريخته و بدين ترتيب انقلاب اسلامي به يك تهديد براي كشور لائيك تركيه تبديل شد؛ بدان خاطر كه تركيه با دارا بودن جمعيت مسلمان مي توانست سر پل نفوذ اسلام گرايي به قفقاز، بالكان و كشورهاي اروپايي باشد و همچنين اين كشور به دليل هم جواري جغرافيايي و نيز به خاطر اشتراكات قومي، زباني و مذهبي، اهميت به سزايي براي ايران داشته است و لذا انقلاب اسلامي ايران تاثير مثبتي بر مردم تركيه گذارده است.
اعتقادات ديرينه و اسلامي مردم تركيه با پيروزي انقلاب اسلامي و مشاهده دفن سلطه آمريكا جاني تازه گرفته بود و آنها با اعتماد به نفس فزاينده دريافتند كه استقلال و عزت اسلامي بازگشتني است ... در اين راستا تجديد حيات اسلام در تركيه، بحرانهاي سياسي را در اين كشور تشديد كرد.(30) بدين ترتيب پيروزي انقلاب اسلامي، دولت تركيه را با بحران مواجه ساخت و طبعا انتظار مي رفت كه از سوي تركيه نيز براي مقابله با امواج انقلاب اقداماتي صورت گيرد. شكل گيري كودتاي نظامي 12 سپتامبر 1980 و تقارن آن با انقلاب اسلامي مي تواند اين فرضيه را تقويت كند كه روي كار آمدن نظاميان در تركيه بخشي از استراتژي مهار انقلاب اسلامي بوده است. شاهد اين مدعا اين است كه ژنرال «كنعان اورن» هدف از اين كودتا را متوقف كردن روند رو به گسترش اسلام گرايي دانسته و خاطر نشان كرد: «اگر اين آتش به موقع خاموش نشود، ممكن است سراسر كشور را فرا گيرد». گرچه اين كودتا با هدف مقابله با اسلام گرايي و غير سياسي كردن جامعه تركيه بود؛ ولي نتوانست مانع رشد حركت هاي اسلام گرايي و گرايش به حجاب در ميان مردم تركيه گردد؛ بلكه به عكس گروه هاي اسلام گراي تركيه بعد از سال 1980 رشد به سزايي داشته و در اين راستا ورود و خروج حزب اسلامگراي رفاه، حزب فضيلت و نهايتا حزب توسعه و عدالت به صحنه سياسي آن كشور، نوعي چالش جدي براي نظام لائيك تركيه تلقي مي گردد.

پی نوشتها:

23. شيخ عطار علي رضا، ريشه هاي رفتار سياسي در آسياي مركز و قفقاز، تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، :1371 .193
24. بنيگسن الكساندر و مري براكس آپ، مسلمان شوروي، گذشته، حال و آينده، ترجمه كاوه بيات، تهران؛ دفتر نشر فرهنگ اسلامي، .193:1370
25. رويارويي انقلاب اسلامي ايران و آمريكا، تهران؛ نشر اطلاعات، :1379 .129
26. محمدي محمدي منوچهر، بازتاب جهاني انقلاب اسلامي، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي،:1385 357
27. حشمت زاده محمد باقر، تاثيرات اسلامي ايران بر كشورهاي اسلامي، تهران؛ پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، :1385 .203
28. محمدي محمدي منوچهر، بازتاب جهاني انقلاب اسلامي، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي،:1385 376 - .377
29. رويارويي انقلاب اسلامي ايران و آمريكا، تهران؛ نشر اطلاعات، :1379 .125
30. ملكوتيان مصطفي، تاثيرات منطقه اي و جهاني انقلاب اسلامي، مجله دانشكده حقوق و علوم سياسي، شماره 61، :1382 277

منبع:http://www.pegahhowzeh.com
/خ