جامعه ما در حال دگرگونی و تحولی عظیم است که موازات آن خانواده و سایر واحدهای اجتماعی نیز تغییرات و تحولات فراوانی را تجربه می کنند. به همین علت خانواده ها حتی گاهی بیش از حد توان خود سعی در تربیت صحیح فرزندان و به وجود آوردن امکانات لازم جهت رشد و تعالی آنان دارند.
اما افسوس که در جهان امروز کودکانی که از امکانات بهداشت، آموزش و پرورش و سایر موارد دفاعی برخوردارند در اقلیت هستند. حتی در ثروتمندترین کشورهای جهان نیز میلیونها کودک در فقر به سر می برند و حقوق شان پایمال می شود. در واقع در اغلب کشورهای جهان اعم از فقیر و غنی تضادهای باورنکردنی در کنار هم به نمایش گذاشته می شود.
کودک، یک شهروند نابالغ است اما حد و مرز میان کودکی و جوانی در عصر ما نامشخص است، در قوانین مختلف خاتمه دوران کودکی به طور متفاوتی معین می شود؛ از جمله قانون کار، قانون جزایی، قانون انتخابات، قوانین مدنی و ... اما در واقع کار و ازدواج در هر سنی که اتفاق بیفتد همان سن، سن خاتمه دوران کودکی است.
«بچه» هر جانداری، زیبا و دوست داشتنی است، اما از نظر پدر و مادر، فرزند خودشان به طرز متفاوتی زیباتر و دوست داشتنی تر است چون پاره ای از وجود آنها و در واقع موجب تداوم نسل آنهاست. شاید فرزندان، یگانه منبع خوشبختی خانواده و مرکز تمام توجهات و نگرانی ها باشند؛ ولی در واقع کودکان در جدال با مشکلات زندگی، نیروی محرکه و منبع قدرت برای پدر و مادرند. از اولین خنده تا درآوردن اولین دندان، از شروع راه رفتن تا تلفظ اولین کلمات، هر مرحله از رشد فرزند توأم با خاطره‌های فراموش نشدنی است که موجب لذت و شادی و غرور خاص برای والدین می شود. والدین بدون هیچ چشمداشتی با مهر و محبت آنها را بزرگ می کنند و سپس کبوتران آمال و آروزی خود را که با عشق و محبت پرورش داده اند از لانه پرواز می دهند. درست زمانی که والدین تصور می کنند به آخر خط رسیده اند، فرزندانشان به آنها فرزندان دیگری هدیه می دهند، که همیشه به مادربزرگ و پدربزرگ به دیده احترام و محبت می نگرند و عشق و امید را مجددا در دل آنها زنده می کنند.
آنچه ذکر شد یک روی سکه و البته روی روشن سکه کودکی بود. این دوران روی دیگری نیز دارد و آن هم تاریکی است، کودکی که موجب شادی و گرمی محیط خانواده است در یک آن می تواند موجب ناراحتی بسیاری شود. بیماری، حوادث و ... می تواند خواب خوش و آسایش را از پدر و مادر سلب کند و حتی امید به زندگی را در دل هایشان به یأس بدل سازد. مشکلات روزمره کودک می تواند به مهمترین مشکل خانواده تبدیل شود ولی به هر حال کودکان شادی زندگی اند، آنها همیشه در خانه در حرکت و هیاهو هستند، خواسته هایشان پایانی ندارد، سؤالاتشان هیچگاه به آخر نمی رسد، مدام در حال حرف زدن هستند، بسیاری از کودکان با وجود کمی سن و جثه ظریف و شکننده از شعور و درک بالایی برخوردارند. آنهابه ظاهر از موقعیت پدر و مادر، از ناراحتی ها و نگرانی های آنها غافلند ولی در اصل به تمامی آنها فکر می کنند و حتی مشکلات اقتصادی خانواده را درک می کنند. والدین با دقت به سؤالات و حرکات و رفتار کودکان خود به راحتی می توانند به ظرافت و حساسیت روحیه این فرشتگان کوچک پی ببرند.
رابطه والدین و فرزندان شاید یکی از روابط نادری است که در آن حتی مشکلات هم طعم و شیرینی خاصی دارند و اصلا با بروز مشکلات است که هر دو قدر و ارزش یکدیگر را بهتر در می یابند چه بسا گاهی والدین مورد آزمایشات و آزمونهای دشورای قرار می گیرند. آزمونهایی که تمام لذتها و خوشبختی های پدر و مادر بودن را تحت شعاع خود قرار میدهد و گاهی حتی از بین می برد. احتمال به دنیا آوردن کودک عقب مانده ذهنی برای هر پدرو مادری وجود دارد، احتمال ابتلای کودک به بیماری لاعلاج و یا نقص عضو ناشی از یک تصادف و حادثه غیرمنتظره و یا حتی مرگ کودک هم وجود دارد. فرزندان می توانند طعم تلخ ترین و سوزناک ترین دردها یعنی «سوگ فرزند» را به والدین بچشانند. به جز مشکلات ناشی از سلامتی، معضلات بسیار متفاوتی نیز می توانند ایجاد کنند؛ از جمله ترک تحصیل، ولگردی، اعتیاد، افتادن به دام گروه های سیاسی، سرقت و زندان و... اینها فرزندانی هستند که حکم آب شور دریا را برای والدین دارند که در اوج تشنگی نه قابل نوشیدن است و نه قابل صرف نظر کردن.
همانند تمامی مظاهر خوشبختی‌های انسان، خوشبختی ناشی از پدر و مادر شدن نیز مطلق و پایدار نیست؛ اما بدبختی ها می توانند پایدار باشند. در بعضی خانواده ها فرزندان به عنوان یک موهبت و برکت و هدیه مقدس خداوند تلقی می شوند و در برخی نیز به عنوان مجازات والدین گاهی کودک موجودی است حتی از جان عزیزتر و گاه باری بسیار سنگین و غیر قابل حمل بر دوش والدین .
پدر و مادرهای نگون بخت هم وجود دارند، ولی فرزندان نگون بخت بیشترند. درواقع نیازهای اساسی کودک قابل حصول و دسترسی است فقط مسئله اینجاست که شرایط مناسب رشد کودک همیشه به صورت کامل و یک جا فراهم نیست. کودکان وقتی سیراب از محبت هستند محروم از یک لقمه نان اند و وقتی یک لقمه نان دارند محروم از محبت هستند. از یک طرف بشر با استفاده از علم روز و با صرف هزینه های زیاد به تولد انسان در شرایط آزمایشگاهی می پردازد، از سویی دیگر میلیونها کودک در جهان به علت عدم واکسیناسیون در کام مرگ فرو می روند.
در اغلب کشورهای جهان، کودکان به عنوان بزرگسالان آینده سرمایه‌ها و صاحبان آتیه کشور تلقی می شوند و در قوانین جاری آنها نیز کودکان صاحب تمامی حقوق قانونی خود هستند. اما افسوس که مجریان و ناظرین اجرای این قوانین بزرگسالان هستند. کودکان در دامن پرمهر خانواده و جامعه و در کنار آداب رسوم خانوادگی و اجتماعی رشد می کنند، پس سرنوشت آنها را بیشتر آداب و رسوم و سنت خانوادگی و اجتماعی تعیین می کند تا قوانین و مقررات. از آنجا که این آداب و سنن نامحدود و بسیار متنوع هستند در بسیاری از موارد به ضرر کودک تمام می شود؛ مثلا طبق یک سری سنتها پدر و مادر به خود حق می دهند که کودک را به مدرسه نفرستند و با به کار بگمارند و یا قبل از سن بلوغ دختران را شوهر دهند. برخی از والدین انتظارات بی شماری از فرزندان خود دارند، تا جایی که فرزندان این والدین در تمامی عمرشان احساس می کنند که زیر بار منت والدین هستند. باید همیشه مطیع و سر به زیر باشد.
خوشبختانه در جامعه ما اکثریت قریب به اتفاق خانواده‌ها و دست اندرکاران این امور نگران سرنوشت و آینده فرزندان خود هستند؛ لذا هرگونه برنامه ریزی در جهت اصلاح و گسترش آموزش و پرورش مستلزم آگاهی و شناخت کافی از نگرشها، مسائل و مشکلات کودکان و نوجوانان است. به ویژه کسب اطلاعات در مورد آخرین تحقیقات و تجربیات اندیشمندان و متفکران و متخصصین این امور در اقصا نقاط جهان می تواند در انتخاب راه کارها و شیوه های مؤثر در جهت نیل به اهداف نقش مهمی ایفا نماید.
منبع: مشاوره و حمایت از کودکان در برابر ناملایمات، سونیا شارپ و هلن کاوی، ترجمه: دکتر سوسن آقاجانبگلو، صص9-7، نشر ورجاوند، تهران، چاپ دهم، 1391
