هر چند این جنگ در ابتدا و در مراحل اول عمدتا به شکل بروز حوادث چهره خود را به نمایش گذارد و از صف بندی و اردوکشی های نظامی و کشتار دسته جمعی خبری نبود اما خیلی زود شرایط یک جنگ تمام عیار داخلی بر مردم لبنان تحمیل شد. که از جمله پیامدهای مهم آن بروز و تشدید اختلاف و درگیری میان اعضای جنبش شیعی آمل با گروه های فلسطینی و چپ گرای لبنانی و نیز تجاوزات پی در پی رژیم صهیونیستی به جنوب لبنان به ویژه تجاوز نظامی گسترده به لبنان و اشغال حدود نیمی از خاک این کشور در سال ۱۹۸۲ بود.
با شعله ور شدن آتش جنگ داخلی در لبنان در سال ۱۹۷۵ سرتاسر لبنان به زرادخانه بزرگ تسلیحاتی تبدیل گردید. در این میان مناطق جنوب لبنان جولانگاهی برای سلاح فلسطینی‌ها و چپگراها علاوه بر جنبش امل - که در آن زمان خود را دیگر صاحبخانه می دانست . شد. اینجا بود که اختلاف بزرگ میان امل از یک سو و سازمانهای مسلح فلسطینی و متحد و چپ و کمونیست آنان از دیگر سو پدیدار گردید. این وضعیت در جنوب تا حد بروز درگیریهای مسلحانه میان آمل و فلسطینی ها پیش رفت لکن این درگیریها همواره محدود باقی می ماند و تأثیری بر فرایند نبرد مسلحانه فلسطینی ها علیه رژیم صهیونیستی و یا حمایت امل و امام صدر از آرمان فلسطین نگذاشت.
زمینه ها و عوامل مؤثر در شکل گیری و گسترش جنگ داخلی:
زمینه های شکل گیری جنگ داخلی؛ با آغاز سال ۱۹۷۵ زمینه‌های شروع و بروز جنگ داخلی لبنان چهره خود را به نمایش گذارد و آثار آن به تدریج نمایان گردید. اوضاع داخلی لبنان روزهای پر التهابی را پشت سر می گذاشت تا این که وقوع حوادثی بزرگ به آغاز جنگ های داخلی لبنان منجر شد. سالهای پیش از آن، اقتصاد لبنان با بحرانی مواجه بود که باعث شد کارگران و کارمندان بخش های مختلف جامعه راهپیمایی هایی برپا کنند. راهپیمایان خواستار کاهش قیمت ها و تحقق خواسته های کارگران بودند. (فریدون الخازن، ۲۰۰۲، ص ۳۵۸) این در حالی بود که بحران‌های سیاسی و امنیتی لبنان همچنان حل نشده باقی مانده بود و بر شدت آنها افزوده می شد. همزمان با آغاز مذاکرات مصر و اسرائیل، وزیر خارجه وقت آمریکا، هنری کیسینجر، نیز راه حلی برای بحران خاورمیانه ارائه کرد که به روش گام به گام" مشهور شد. با امضای توافقنامه پایان عملیات میان اسرائیل و هر کدام از کشورهای سوریه و مصر جبهه مرزی لبنان تنها منطقه ای بود که براساس پیمان قاهره و ضمایم آن به روی نیروهای مقاومت فلسطین گشوده می ماند.
در کنار تمامی این تحولات خطرناک، عرصه داخلی لبنان شاهد آغاز فعالیت آشکار راستگرایان لبنان در قالب حزب کتائب و احرار و حامیان آنها بود که اقدامات گسترده ای را برای مسلح کردن و آموزش نظامی نیروهای خود آغاز کرده بودند. چپ گرایان هم با حمایت سازمانهای فلسطینی چنین وضعیتی داشتند و اوضاع به سوی رقابت تسلیحاتی و نظامی میان گروه های مختلف سوق پیدا می کرد. در چنین اوضاعی اقدامات خشونت باری نیز رخ داد که مهم ترین آنها در ۲۶ فوریه ۱۹۷۵ و زمانی بود که نیروهای امنیتی لبنان به سوی ماهیگیران تظاهر کننده در صیدا تیراندازی کردند و یکی از مبارزان ملی به نام معروف سعد در اثر این تیراندازی ها به شهادت رسید.
در کنار حوادث و رویدادهای فوق الذکر، شرایط جدیدی نیز برای شیعیان لبنان به وجود آمده بود که طرح امام موسی صدر (سیاسی کردن و سازماندهی مردم شیعه) را با بن بست مواجه کرده بود. در واقع، او از محقق کردن اهدافی که روزگاری دراز برای آنها فعالیت کرده بود، ناتوان شد. از یک سو تجاوزهای اسرائیل به روستاها و مناطق غیر نظامی جنوب لبنان از ژانویه ۱۹۷۵ تشدید شد و کوچ اجباری دهها هزار نفر از ساکنان این مناطق بر نابسامانی داخلی لبنان می افزود و از سوی دیگر، بحران میان چریکهای فلسطینی و ارتش لبنان و راستگرایان لبنانی در قالب حزب کتائب و جریانهای همسو با آنان رو به فزونی داشت تا این که جرقه انفجار پس از ترور یکی از همراهان پیار جمیل، رئیس حزب مسیحی کتائب به دست افراد مسلح ناشناس، با قتل عام فلسطینیان سرنشین یک اتوبوس به دست فالانژها در محله عین الرمانه در شرق بیروت، در تاریخ ۱۹۷۵ / 4 / ۱۳ زده شد و جنگ داخلی آغاز گردید که نتایج آن شانزده سال دامن گیر لبنان بود. البته پیش از آن، حادثه ای اتفاق افتاد که در شکل گیری این حادثه بی تأثیر نبود و آن ترور معروف سعد نماینده پارلمان لبنان در ۲۶ فوریه ۱۹۷۵، در پی اعتصاب ماهیگیران شهر صیدا به رهبری او بود. در قسمت بعدی مقاله عوامل مؤثر در جنگ داخلی لبنان بخوانید.
ادامه دارد..
منبع: تاریخچه‌ی سیاسی لبنان، مجید صفاتاج،صص70-67، ناشر: آفاق رمشن بیداری، تهران، چاپ اول، 1396
