مقدمه
زن و شوهر کفو یکدیگر هستند و از نفس واحد خلق شده اند؛ «الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ» (نساء/1) لازمه کفو بودن آنست که در همه چیز در غم و شادی و کارهای روزمره شریک یکدیگر باشند.در همین زمینه یکی از کارهای مورد پسند خدای متعال و پیامبر گرامی اسلام (ص) اخلاق خوب در خانه و کمک در کار خانه می باشد، در روایت آمده: ما مِن رَجُلٍ یُعیِنُ اِمرَئَتَهُ فی بَیتِها إلّا کانَ لَهُ بِکُلِّ شَعرَهٍ عَلَی بَدَنِهِ عِبادَهُ سَنَهٍ، صِیامُ نِهارِها وَ قِیامُ لَیلِها. (1) هیچ مردی زنش را در کارخانه کمک نمی کند مگر آنکه خداوند به تعداد موهای بدن او عبادت یک سال، که روزها روزه گرفته، و شب ها شب زنده داری کرده باشد ثواب به شوهر می دهد.
الف – کمک در کارِ خانه
۱- حضرت علی علیه السلام و کمک به همسر
پیامبر اکرم (ص)، کارهای داخل خانه و بیرون خانه را بین علی (ع) و فاطمه (س) تقسیم نمود؛ و این تقسیم کار بر پایه ویژگی‌های جسمی و روحی مرد و زن صورت گرفت. با این حال، آنان هیچ گاه از همکاری با یکدیگر غافل نگشتند، بلکه گاه و بی‌گاه، سنگینی کار را از دوش طرف دیگر بر می‌داشتند. روزی رسول خدا (ص) به خانه پر نور آنان وارد شد و دید که عروس و داماد هر دو با هم سرگرم آسیاب کردن هستند. پرسید: کدام تان خسته‌تر است؟ حضرت امیر (ع) فرمود: فاطمه از من خسته‌تر است. رسول خدا (ص) به جای دختر نازنینش نشست و علی (ع) را در آسیاب کردن، یاری رساند. (2)همانگونه که مشاهده می کنید در این روایت، همکاری علی (ع) در کارهای خانه و مهر و محبت و ایثار ایشان نسبت به همسرش آشکار است.
روزی رسول اکرم (ص) وارد خانه فاطمه (س) شد و دید که علی (ع) و حضرت زهرا (س) با هم عدس پاک می کنند. پیامبر (ص) علی (ع) را تشویق کرد و فرمود: هیچ مردی زنش را در کارخانه کمک نمی کند مگر آنکه خداوند به تعداد موهای بدن او عبادت یک سال، که روزها روزه گرفته، و شب ها شب زنده داری کرده باشد ثواب به شوهر می دهد. (3)
۲- تقسیم کار با همسر
یکی از عوامل سعادت و شادابی خانواده، تقسیم کار، و تعیین حدود و وظائف زن و شوهر است، حضرت علی (ع) با حضرت زهرا (س) در فکر تقسیم کار بود که رسول خدا (ص) چنین رهنمود داد: کارهای داخل منزل با فاطمه (س) و کارهای بیرون منزل بر عهده ی علی (ع) باشد. حضرت فاطمه (س) با خوشحالی فرمود: فَلا یَعلَمُ ما داخَلَنِی مِنَ السُّرُورِ اِلاَّ الله. (4) جز خدا کسی نمی داند که از این تقسیم کار تا چه اندازه خوشحال شدم.ب- فرهنگ تقوا و پرهیزگاری در روابط اجتماعی
۱- بانوان و فرهنگ تقوا و پرهیزگاری
در فرهنگ اجتماعی و اخلاق همسرداری امام علی (ع) اصولی مطرح است، مانند:۱- تقسیم کار بین زن و مرد.
۲- انتخاب مرد نسبت به کارهای بیرون منزل.
۳- به کوچه و خیابان نرفتن زن ها مگر در ضرورت.
۴- مسئولیت پذیری مردها نسبت به خرید و فروش خارج از منزل.
بنا بر این جامعه ی اسلامی با فرهنگ پرهیز، و عدم اختلاط زن و مرد در بازار و خیابان باید اداره شود، که عامل سلامت نسل جوان و محیط اجتماعی است.
روزی به حضرت امیرالمومنین علی (ع) اطلاع دادند که زنان کوفه در مراکز تجاری و بازار رفت و آمد دارند، و شخصاً به خرید و فروش می پردازند، امام علی (ع) در یک سخنرانی خطاب به مردم کوفه فرمود: أما تَستَحیُونَ وَ لا تُغارُونَ وَ نِسائُکُم یِخرُجنَ إلی الأسواقِ وَ یُزاحِمنَ العُلُوجَ. (5) آیا حیاء ندارید؟ و غیرت نمی ورزید که زن های شما به بازارها می روند و با جوانان قوی و خوش هیکل روبرو می شوند.؟
۲- دستورالعمل روابط اجتماعی بانوان
امام علی (ع) در یک دستورالعمل اخلاقی، اجتماعی، خطاب به فرزندش امام حسن (ع) نوشت: واکفُف عَلَیهنَّ مِن أبصَارِهِنَّ بِحِجابِکَ إیَّاهُنَّ، فَإنَّ شِدَّهَ الحِجابِ أبقی عَلَیهِنَّ، وَ لَیسَ خُروُجُهُنَّ بِأشَدَّ مِن إدخَالِکَ مَن لَا یُوثَقُ بِهِ عَلیَهِنَّ، وَ إن استَطَعتَ ألا یَعرِفنَ غَیرَکَ فَافعَل. (6) در پرده ی حجاب نگاهشان دار، تا نامحرمان را ننگرند، زیرا که سخت گیری در پوشش، عامل سلامت و استواری آنان است. بیرون رفتن زنان بدتر از آن نیست که افراد غیر صالح را در میانشان آوری، و اگر بتوانی بگونه ای زندگی کنی که غیر تو را نشناسند چنین کن.۳- تقوا و پرهیزگاری در روابط زن و مرد
از دیدگاه امام علی (ع) یکی از راه های سلامت جامعه، رعایت فرهنگ پرهیز و حرمت نهادن به جایگاه ارزشی زن و مرد است، که در یک سخنرانی فرمود: فَاتَّقُوا شِرارَ النِّسَاءِ وَ کُونُوا مِن خِیَارِ هِنَّ عَلَی حَذَرٍ وَ لَا تُطِیعُو هُنَّ فِی المَعرُوفِ حَتَّی لا یَطمَعنَ فِی المُنکَرِ. (۷) پس از زنان بد بپرهیزید و مراقب نیکانشان باشید، در خواسته های نیکو، همواره فرمانبردارشان نباشید تا در انجام منکرات طمع ورزند.ج – حضرت امام علی علیه السلام همسر نمونه
رسول گرامی اسلام (ص)، پس از عروسی حضرت زهرا (س) به منزل دخترش رفت و پرسید: کَیفَ رَأیتَ زَوجک؟ دخترم شوهرت را چگونه دیدی؟ حضرت زهرا (ع) پاسخ داد: یا اَبَتِ خَیرُ زَوجٍ. خوب شوهری است. (8)د – تبلیغ فرهنگ ازدواج
۱- ازدواج های امام علی علیه السلام
امام علی (ع) با رعایت عدالت بین همسران، پس از فاطمه زهرا (س) با زنانی ازدواج کرد که اسامی آنها به شرح زیر است:۱- خوله: دختر أیاس بن جعفر حنفیّه، مادر محمد حنفیه.
۲- امّ البنین: دختر حزام بن خالد از طائفه کلاب، مادر حضرت اباالفضل (ع) و…
۳- اسماء بنت عمیس: که قبلاً زن حضرت جعفر بود و مادر محمد بن ابی بکر است.
۴- لیلی: دختر مسعود بن خالد.
۵- ام سعید: دختر عروه بن مسعود ثقفی.
۶- سبیه: دختر عباد بن ربیعه که او را صهبا نیز می نامیدند.
۷- امامه: فرزند زینب دختر رسول الله (ص) که حضرت زهرا علیها السلام سفارش کرده بود. (9)
2- همسران موجود در هنگام شهادت امام علی علیه السلام
و در زمان شهادت امام علی (ع) چهار زن از همسران حضور داشتند که سال ها پس از حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) زندگی کردند، مانند:۱- امامه. دختر زینب.
۲- امّ البنین: مادر حضرت اباالفضل(ع).
۳- اسماء: بنت عمیس.
۴- خوله: مادر محمد بن حنفیّه. (۱۰)
هم اکنون اگر فرهنگ تعدّد زوجات با تمام ارزش ها و احکامش در جامعه ما تحقّق پذیرد، بسیاری از زنان بیوه صاحب همسر شده و از مفاسد اجتماعی جلوگیری می شود.
عمرو بن حصین نقل می کند: در یکی از جنگ ها که با فرماندهی امام علی (ع) در دوران حیات پیامبر (ص) انجام گرفت، و لشگر اسلام پیروز شد، اموال فراوان، و تعدادی کنیز نیز به تصرف ارتش اسلام در آمد.
پس از پایان جنگ حضرت امیرالمومنین علی (ع) با یکی از کنیزان به اسارت گرفته شده، ازدواج کرد، که در فرهنگ آن روزگاران ازدواج با یک زن اسیر، بزرگترین احترام و تکریم به حساب می آمد.
اما چند نفر پس از بازگشت لشکر اسلام به مدینه، خدمت رسول خدا (ص) رفته و خواستند نسبت به ازدواج امام علی علیه السلام اعتراض کنند، وقتی اعتراض خود را مطرح کردند، پیامبر (ص) از آنها روی برگرداند و فرمود: علی از من و من از علی هستم، و او ولیّ هر مؤمن و زن مؤمنه است. و به اعتراض کنندگان فهماند که عمل حضرت امیرالمومنین علی (ع) هیچگونه ایرادی ندارد. (۱۱)
پی نوشت ها:
(1) دلشاد تهرانی، مصطفی، سیره نبوی (منطق عملی)، ج4، ص426(2) رحمانی همدانی، احمد، فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفى (ص)، ص495.
(3) نراقی، مهدی، جامع السعادات، ج۲، ص۱۴۰.
(4) نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، ج۱۳، ص۴۸.
(5) فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، محجّة البیضاء، ج۳، ص104.
(6) نهج البلاغه، نامه۳۱.
(7) همان، خطبه۸۰.
(8) مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۳، ص۱۳۳.
(9) ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة، ج۴، ص۴۰۸.
(10) علی سپهر، محمد تقی، ناسخ التواریخ امیرالمؤمنین (ع) ج۴، فصل آخر.
(11) مجلسی، محمد باقر، حقّ الیقین، ص۵۲.
