ورود فرهنگ غربی در معماری ایران

تاثیر فرهنگ غربی بر معماری خانه‌های مدرن ایرانی از زمان پهلوی وارد ایران شد. جایی که بسیاری از مهندسین و دانشجویان معماری ایرانی با ورود به دانشگاه‌های اروپایی و غربی با این فرهنگ‌ها آشنا شدند و با برگشت به ایران، این فرهنگ‌ها را در خانه‌های مدرن ایرانی نیز پیاده سازی کردند.[1]

تاثیرپذیری ساخت و ساز از فرهنگ غربی برای اولین بار از زمان قاجاریه و بعد از انقلاب مشروطه شروع شد. در آن زمان پادشاهان قاجار با وارد کردن برخی از این فرهنگ‌ها به نحوه ساخت خانه ها، اولین قدم را در این مسیر برداشتند.

اما تاثیر فرهنگ غربی بر معماری خانه‌های مدرن و ورود اصلی فرهنگ غربی در ساخت خانه‌های مدرن ایرانی و استفاده از المان‌های موجود در آپارتمان سازی‌های مدرن غربی ها به شکل امروزی، از زمان پهلوی وارد فرهنگ خانه سازی‌های ایرانی شد.

سبک‌های بین المللی ساختمان سازی فارغ از عدم انطباق برخی از مشخصات آن‌ها با شرایط آب و هوایی محلی و بومی و حتی شاخص‌های فرهنگی در هر نقطه‌ای از جهان وارد شده و تاثیر خود را گذاشته اند.[1] ایران نیز از این امر مستثنی نبوده و این تاثیر را در حال حاضر در آپارتمان‌های مدرن ایرانی نیز می بینیم.

حال اینکه این المان‌ها تا چه حد مفید بوده و چه تعداد از آن‌ها را می توان به عنوان تاثیرات منفی شمرد، باید به عمق فرهنگ هر ملت نگاه کرد. در کشورهای زیادی جامعه با این تفاوت‌ها به راحتی کنار آمده و با آن‌ها هنگام شده است و در برخی جوامع نیز هنوز هم این تفاوت‌ها رنگ بومی نگرفته اند.

تاثیر فرهنگ غربی بر معماری خانه‌های مدرن

فرهنگ غربی و المان‌های موجود در خانه‌های مدرن غربی به مرور وارد چرخه ساخت خانه‌ها در فرهنگ ایرانی شده است. این المان‌ها دهه به دهه در فرهنگ ایرانی نهادینه شده است و در حال حاضر بسیاری از آن‌ها با کاربرد فراوان در ساخت خانه‌های مدرن ایرانی استفاده می‌شود. اما تاثیرات نشات گرفته از فرهنگ غربی در معماری خانه‌های مدرن موارد مختلفی را شامل می‌شود که برخی از آن‌ها هنوز هم خیلی در میان جامعه ایرانی جا نیفتاده اند.

پلان و نقشه خانه

اولین تاثیر فرهنگ غربی در معماری خانه‌های مدرن در ایران را باید به پلان خانه‌ها نسبت داد. استفاده از فضاهای کاملا باز مانند آشپزخانه‌های اوپن و از این موارد، یکی از تاثیرات عمده فرهنگ غربی در خانه‌های مدرن ایرانی است که در حال حاضر کاملا پذیرفته شده و تبدیل به یک اصل کلی در این خانه‌ها شده است.[2]

این تاثیر پذیری در برخی موارد دارای مزیت‌های بسیار زیادی است که به عنوان مثال، فضای بازتر و دل انگیزتر و ارتباط راحت افراد خانه، از آن جمله هستند.

باریک شدن دیوارها

جالب است بدانید که خانه‌های قدیمی ایرانی همگی دارای دیوارهای بسیار قطور بوده که هم از نظر صرفه جویی در مصرف انرژی و هم از نظر رعایت حریم خصوصی، کاربرد بسیار خوبی داشتند. اما با تاثیر فرهنگ غربی در معماری خانه‌های مدرن شاهد ایجاد دیوارها و جداره‌های بسیار نازک هستیم که از لحاظ کنترل مصالح و کاهش هزینه‌ها بسیار مثمر ثمر بوده‌اند، اما پیامدهای منفی نیز به دنبال داشته است.[2]

مصالح

استفاده از مصالح نوین نیز یکی دیگر از تاثیرات فرهنگ غربی در معماری خانه‌های مدرن است. این تاثیرپذیری هم در جنس مصالح و هم در نوع مصالح مورد استفاده بوده است. برای مثال استفاده از شیشه در برخی موارد به جای دیوار و یا جنس مصالح، از جمله این تاثیرپذیری‌ها به شمار می‌روند.[2]

نماها و المان ها

نمای ساختمان‌های مدرن در حال حاضر به صورت مستقیم از فرهنگ‌های غربی وارد شده و حتی اسامی برخی از انواع نماهای مورد استفاده نیز از نام‌های غربی هستند. استفاده از المان هایی مانند توالت فرنگی نیز ناشی از این الگوبرداری فرهنگی است. [2]

فضا سازی در خانه‌ها

نام گذاری برخی فضاها و استفاده آن‌ها در خانه‌های مدرن نیز از جمله مواردی است که از فرهنگ غربی وارد معماری مدرن شده است. [2]

پوست اندازی از پلان‌های درون گرا به خانه‌های برون گرا

بارزترین تاثیر فرهنگ غربی در خانه‌های مدرن مربوط به نوع ساخت این خانه‌ها است. این تاثیرپذیری مخصوصا در ساختمان‌های اداری و تجاری با شدت بیشتری بوده است. عناصری مانند بالکن، پاسیو، نورگیر و مواردی از این قبیل برای استفاده‌های بیشتر در ساختمان‌های مدرن تبدیل شده اند. سازندگان برای تامین فضاهایی مانند انباری و پارکینگ، نیازمند به اختصاص فضا در ساخت ساختمان‌های مدرن بوده اند.[3]

استفاده حداکثری از فضاها برای ساخت زیر بناهای بیشتر، منجر به حذف شدن المان هایی مانند: حوض، باغچه، سرداب، ایوان و بادگیر از ساختمان های سنتی ایرانی شده است و آپارتمان‌های مدرن جایگزین‌های دیگری را برای این موارد پیدا کرده اند.[3]

البته نکته مهمی که در این مقال حائز اهمیت است، انتقال فرهنگ زیستی غربی از این طریق به خانه‌ها و خانواده‌های ایرانی بوده است. بچه هایی که در فضاهای این چنینی بزرگ می شوند، فرهنگ‌های متفاوتی خواهند داشت و دیگر فرهنگ اصیل ایرانی کم کم در حال رخت بر بستن از این فضاها است. تبدیل مطبخ‌های محجوب و محفوظ ایرانی به فضاهایی باز، حتی بر کیفیت غذاها نیز تاثیر گذاشته است و تاثیر پذیری در این موارد حتی به نوع غذاها نیز انتقال یافته است.[3]

آسیب‌های تاثیر فرهنگ غربی بر معماری خانه‌های مدرن

فرای تعصب و جهت گیری به سمت و سویی خاص، تاثیر فرهنگ‌های غربی بر معماری خانه‌های مدرن در برخی موارد کاملا مثبت و در برخی موارد نیز منفی بوده است. برخی از پیامدهای منفی تاثیر فرهنگ غرب بر معماری خانه‌های مدرن عبارتند از:

عدم هویت بخشی و انتقال ارزش ها

خالی شدن آپارتمان‌ها از روح دینی

فردی شدن خانه ها

تضعیف حیا در خانه و خانواده

کوچک شدن خانواده‌ها

فقدان اخلاق آپارتمان نشینی

تفاوت‌های فرهنگ غربی با فرهنگ اسلامی در معماری خانه‌های مدرن

فرهنگ حاکم و غالب قبل از ورود فرهنگ غربی در ساخت خانه‌های مدرن، تفاوت‌های عمده‌ای را با شرایط کنونی داشته است. این فرهنگ‌ها در حال حاضر کاملا جای خود را به نمونه‌های غربی خود داده و دیگر فضایی برای عرض اندام آن‌ها در خانه‌های مدرن ایرانی دیده نمی‌شود.

حفظ ارزش محرمیت

ارتباط با طبیعت

تمرکز بر معماری داخل خانه به جای چند برابر کردن هزینه‌ها در نمای بیرونی خانه

توجه به وسعت خانه به جای آپارتمان‌های در هم امروزی [4]

این‌ها شاخصه‌های اصلی معماری اصیل ایرانی اسلامی است که در حال حاضر هیچ رنگ و بویی در ساختمان‌های امروزی ندارند و به صورت کامل و با المان هایی معکوس از فرهنگ غربی جایگزین شده اند. نگاه کردن به برخی ساختمان‌ها و بناهای چند دهه پیش نشان می دهد که فرهنگ ایرانی در ساخت بناهای اصیل و مدرن ایرانی کاملا از بین نرفته است و با اتخاذ راهکارهایی مناسب می توان این فرهنگ را هنوز هم در ساخت بناهای مدرن به کار برد. [5]

پینوشتها