اگر آرامشِ زندگی در گرو حفظ روابط سالم و پایدار، خصوصاً در کانون گرم خانواده باشد، باید گفت که حفظ این نوع رابطه، تنها با وقت‌گذاشتن و هزینه کردن صبر و حوصله امکان‌پذیر خواهد بود. برای داشتن صبر و حوصله باید خویشتن‌دار بود و پیش از هر چیزی کنترل وجود خود را در دست گرفت؛ باید از هیاهوهای دنیای مدرن و جاذبه‌های کاذبش قدری جدا شد و به مهارِ خویشتن پرداخت.
«در فرایند خودمهارگری، به واسطة مجهز شدن به توان صبر و بازداری، از دشواری‌ها، نتایجی برای فرد حاصل می‌شود؛ و آنچه در باب صبر، از روایات اسلامی به دست می‌آید، علاوه بر پاداش اُخروی، تسهیل مهار خویشتن در حوزه‌های مختلف مهارگری است.»[1] شادی و نشاط عمیق، امید واقعی و تنظیم هیجانات درونی فرد، همگی از ثمرات صبر و خویشتن‌داری است که به دست آوردنشان لذت‌های ماندگاری را برای فرد به همراه خواهد داشت.
مهار خویشتن در روابط بین فردی و خانوادگی
در دنیای امروز، با تمام مظاهر تکنولوژیکش، فراگیری شیوه‌هایی که بتواند ما را از بن‌بست و گوشة رینگِ پر زرق و برق فن‌آوری‌ها و ابزارهای نوظهور آن، خصوصاً در حوزه‌های ارتباطی خارج نماید، اهمیت بسیاری دارد.شیوه‌هایی کاربردی که به عنوان مثال بتواند مادری را که ساعت‌ها در اینستاگرام در پی صفحاتی است که بتواند او را به صورتی صاف، گونه‌هایی برجسته، چشمانی گربه‌ای و مژه‌هایی کارتونی برساند، جدا سازد و در سمت مقابل وقت او را برای تربیت عزتمندانه فرزندی صالح آزاد سازد؛ فرزندی که قرار است در آینده‌ای نه‌چندان دور، اعتبار او و عصای دستش شود.
دنیای مدرن و ابزارهای اُختاپوستیش
نکتة حیاتی این است که تکنولوژی‌ها و محصولات آن، عموماً در خدمت دنیای غرب هستند و نهادهای بین‌المللی نیز جاده‌صاف‌کن‌های این دنیا به شمار می‌روند؛ تا به شکلی همیشگی امور انسان‌ها را مدیریت کنند و نگذارند افراد کنترل خود و زندگی‌شان را در دست داشته باشند. در گزارشی که "جیا تولنتینو" در وب‌سایت نیویورکر منتشر کرده است این‌گونه بیان می‌دارد که «بیست سال پیش، جراحی پلاستیک، دخالتی نسبتاً قابل‌ملاحظه به شمار می‌آمد؛ عملی گران‌قیمت، تهاجمی، همیشگی و معمولاً خطرناک. اما سال ۲۰۰۲ سازمان غذا و دارو استفاده از بوتاکس برای رفع چین‌وچروک پوست را تأیید کرد. چند سال بعد پُرکننده‌های اسید هیالورونیک[2]، از قبیل جووِدِرم[3] و رستیلن[4]، هم به تأیید این سازمان رسید. در آغاز، این پرکننده‌ها بین خطوط ریز و چین‌وچروک‌های پوست تزریق می‌شد ولی اکنون از آنها برای تغییردادن خط فک و بینی و گونه استفاده می‌کنند.»[5] کاهش هزینه‌ها و راحتی انجام مراحل عمل بدون نیاز به بستری، به سبب پیشرفت تکنولوژی در این زمینه، باعث می‌شد که افراد راحت‌تر درگیر این عمل‌های زیبایی شوند؛ حال اگر تکنولوژی‌های نوین ارتباطی و ابزارهای جدید آن نیز برای تبلیغ این عمل‌های زیبایی به کمک بیایند، باید منتظر یک ریل‌گذاری جدید باشیم، که انسان بخشی از کنترل درونی خودش را بابت تبلیغات گستردة این عمل‌ها از دست دهد و با پرداختن به آن، از موضوعات مهم، نظیر آرامش، ارتباط سالم با اطرافیان وخانواده، رفتارهای عزتمندانه مانند تربیت فرزند صالح و... غافل شود. این اتفاق در کشوری مانند آمریکا در سطح گسترده‌ای به وقوع پیوسته است و در کشور ایران هم در حال به وقوع پیوستن است. نشانة تأیید ماجرا در ادامه گزارش "جیا تولنتینو" کاملاً مشهود است آنجا که بیان می‌کند: «سروکلة دسته‌ای از جراحان پلاستیکِ سلبریتی‌ها در اینستاگرام پیدا شده است که ویدئوهایی زمان‌گریز از فرایند تزریق و عکس‌های قبل و بعد منتشر می‌کنند؛ این عکس‌ها و ویدئوها صدها هزار بار دیده و پسندیده می‌شوند. به گزارش جامعة جراحان پلاستیک آمریکا، آمریکایی‌ها در سال ۲۰۱۸ بیش از هفت میلیون تزریق نوروتوکسین[6] و دست‌کم ۲.۵ میلیون تزریق پرکننده داشته‌اند. طی این سال، آمریکایی‌ها ۱۶.۵ میلیارد دلار صرف عمل زیبایی کرده‌اند.»[7]تسلط بر افکار و امیال راه رهایی از سلطه دنیای مدرن
برای پرداختن به امور مهم و حیاتی باید از قید امور غیر اولویت‌دار رها شد؛ اموری که دنیای مدرن با فن‌آوری‌های پر زرق و برقش، آن را به شکلی خیره‌کننده در چشمان انسان‌ها مهم جلوه داده است. برای رهایی از این کوچة بن‌بست، می‌طلبد که انسان عقل و دل خود را از قید آنها آزاد کند چرا که تا زمانی که ذهن انسان و دل انسان مشغول به آنها باشد در طلب آنها خواهد رفت. امام علی (علیه‌السلام) در این باره می‌فرمایند: «مَن کَثُرَ فِکرُهُ فِی المَعاصِی دَعَتهُ إلَیها؛ آنکه در گناهان، بسیار اندیشه کند، [این کار،] او را به گناه مى کشانَد.»[8]یکی از کارهایی که فن‌آوری‌های نوینِ ارتباطی انجام می‌دهند درگیر کردن ذهن انسان، با جلوه‌پردازی، نسبت به مسائلی است که اصلا برای او اولویتی ندارند و حتی ممکن است مضرّ هم باشند. آنها با سرعتی اعجاز برانگیز، از هر فرصتی برای تکرار پیام‌ها به شکل آشکار و نهان استفاده می‌کنند تا سرانجام به دایره امیال و گرایشات افراد نفوذ کنند؛ و معلوم است هر چه تبدیل به گرایش شد به صورت خودکار رفتار متناسب با خود را نیز خواهد ساخت و رها کردن آن رفتار نیز بسیار سخت است. برای نمونه باید گفت: «در فضای مجازی نیز پیام‌های مورد نظر طراحان، در قالب‌های گوناگون، در شمار بسیار بالا و مدت زمان طولانی و طی فرایندهای پیچیدة تبلیغاتی، به مخاطب القاء می‌شوند. به عنوان مثال وقتی طراحانِ فضای مجازی تصمیم می‌گیرند که اومانیسم و یا لذت‌گرایی را به عنوان رفتار فردی و اجتماعی ملت‌ها نهادینه‌سازی کنند، از تمام ظرفیت‌های خود جهت تکرار پیام استفاده می‌کنند. برای این منظور صدها فیلم، پویانمایی و سریال برای پخش از طریق ماهواره، اینترنت، شبکة خانگی، تلویزیون و ... ساخته می‌شود که به کرّات شخصیت‌ها برای انتخاب مسیر زندگی، لذت را در اولویت خود قرار می‌دهند.»[9]
مسیر کنترل امیال و هیجانات از مسیر کنترل ذهن می‌گذرد؛ برای این کار کافیست قدری از سرعت تغییرات دنیای مدرن، به وسیلة وقفه‌های ذهنی، کاست و از بستر خروشان و سریع رودخانة تکنولوزی‌های نوین کمی فاصله گرفت تا با یک آرامش از آنچه که حقیقتاً به نفع فرد است بهره برد چرا که اگر درگیری‌های ذهنی انسان چیزهای حقیقی، ماندگار و با اصالت نباشند، آشفتگی‌های ذهنی فرد، زیاد خواهد شد و تمایلات و هیجانات او به سمت تمایلاتی همچون میل به انتقام و ستیزه‌جویی و هیجاناتی همانند پرخاشگری، افسردگی و ... که همگی منفی هستند سوق پیدا خواهند کرد.
ثمرة کنترل ذهن چیزی جز آرامش نیست و چه زیبا امام حسن مجتبی(ع) می‌فرماید: «اجْعَلْ مَا طَلَبْتَ مِنَ الدُّنْیَا فَلَمْ تَظْفَرْ بِهِ بِمَنْزِلَةِ مَا لَمْ یَخْطُرْ بِبَالِک؛[10] اگر چیزی از دنیا را خواستی و به آن نرسیدی، این‌طور در نظر بگیر که انگار اصلاً این خواسته، به ذهنت خطور نکرده بود.» این نکته بدان معناست که اگر انسان بتواند با کنترل ذهن، مسائلش را حل کند؛ حتما می‌تواند به آرامش برسد؛ در حالی که فن‌آوری‌های نوین خصوصاً در فاز ارتباطیِ آن، دقیقاً همین نقطه را دچار آسیب کرده‌اند.
پینوشت:
[1] . رفیعی هنر، حمید؛ «روان‌شناسی مهار خویشتن با نگرش اسلامی»، صص237-238. چاپ اول، انتشارات موسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، 1395.
[2] .Hyaluronic-acid fillers : ماده‌ای که در جراحی‌های زیبایی برای حجم دادن به لب از آن استفاده می‌شود.
[3] . Juvéderm
[4] . Restylane
[5] . این مطلب را جیا تولنتینو نوشته است و در تاریخ ۱۲ دسامبر ۲۰۱۹ با عنوان «The Age of Instagram Face» در وب‌سایت نیویورکر منتشر شده است. وب‌سایت ترجمان آن را در تاریخ ۱۳ بهمن ۱۳۹۸ با عنوان «هدف نهایی کارداشیان است: چهرۀ ایدئال زنان در اینستاگرام» و ترجمۀ حسین رحمانی منتشر کرده است.
[6] . neurotoxin
[7] . مقاله: «هدف نهایی کارداشیان است: چهرۀ ایدئال زنان در اینستاگرام» نوشته: جیا تولنتینو ، ترجمۀ حسین رحمانی.
[8] . آمدی، عبدالواحد؛ «غرر الحکم و درر الکلم»، ص186، ح3543، مصحح: رجایی، مهدی، چاپ دوم، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، قم،1410 ق.
[9] . کهوند، محمد، شبکه عنکبوتی، ص285، چاپ دوم، انتشارات ذکری، قم، 1396.
[10] . کشف الغمة فی معرفة الأئمة , جلد1، صفحه572.
