بقایای استفاده از چنین سنگ‌هایی در تخت جمشید، تخت سلیمان و بسیاری از بناها و حتی بناهای اسلامی که برجا مانده‌اند مشهود است. این مطلب نشان از آن دارد که استفاده از سنگ‌های تزیینی در ساخت ساختمان بسیار اهمیت داشته است.
به علت تنوع سنگ‌های مختلف و همچنین به دلیل پوشش ناچیز جنگل‌ها و خاک، کشور ایران از ظرفیت بالایی در انواع سنگ‌های تزئینی و نما به جهت ورود به بازار جهانی برخوردار است. سنگ‌های برش خورده و صخره‌های سخت به بازار ایران اجازه می‌دهد تا جایگاه مهمی را در بازارهای داخلی و جهانی کسب کند. موقعیت جغرافیایی ایران نیز برای به دست آوردن بازارهای خارجی بسیار مناسب است؛ زیرا کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به علت فرصت‌های کمتری برای گسترش معدن و صنایع سنگین ازجمله صنعت سنگ رادارند و همچنین کشورهای اروپایی فرصت‌های کمتری برای گسترش معادن و صنایع سنگین خوددارند و سرانجام به دلیل هزینه بالای انرژی و نیروی کار، کشورهای مذکور موقعیتی مثل کشور ایران را ندارند که بتوانند این صنعت را نه‌تنها برای بازاریابی، بلکه برای بازاریابی جهانی توسعه دهند؛ بنابراین، ایران می‌تواند برای رونق صنایع سنگ‌های تزئینی و نمای تزئینی و همچنین وارداتی، بازار بهتری داشته باشد.
ظرفیت اقتصادی سنگ فیروزه در ایران
معدن اصلی سنگ فیروزه نیشابور در روستای معدن علیا، از توابع شهرستان بزغان است. شاید برای شما جالب باشد که بدانید سالانه بیش از 19 تن سنگ فیروزه، از این معدن استخراج می‌شود که از 2000 سال پیش تاکنون از این معدن سنگ فیروزه خارج می‌شود! [1]در سالیان گذشته سنگ‌های فیروزه نیشابور به صورت سنتی استخراج و مورد استفاده قرار می‌گرفت. طرز استخراج آن به وسیله مواد منفجره بوده که همین امر باعث شده تا سنگ‌ها بیش از حد خرد شوند و آن طور که باید از ظرفیت واقعی آن بهره‌برداری صورت نگیرد. امروزه از روش‌های جدیدی در استخراج سنگ‌های فیروزه استفاده می‌شود تا در زمان خارج شدن سنگ‌ها آسیب نبینند یکی از این روش‌های راهبردی، روش‌های برشی و معزه‌گیری است که تأثیر زیادی در کیفیت استخراج سنگ فیروزه دارد.[2]
سنگ فیروزه‌ی نیشابور جزء بهترین و مرغوب‌ترین سنگ‌های دنیا محسوب می‌شود. سنگ‌های فیروزه بعد از استخراج از معادن به‌صورت خام به فروش می‌رسد که ضرر بزرگی به اقتصاد کشور ایران وارد می‌کند.
اغلب کارشناسان بر این باورند که نبود زیرساخت‌های لازم مانع از تحویل دادن این سنگ‌های باارزش به آخرین چرخه تولید است. این در حالی است که کشور ایران از برترین فناوری روز دنیا در این زمینه استفاده می‌کند بنابراین لازم است نسبت به خام فروشی سنگ‌های فیروزه تجدیدنظر صورت گیرد تا سهم اشتغال‌زایی در کشور ما به‌طور چشمگیری افزایش پیدا کنند. تراش و پرداخت فیروزه خام نیاز به دانش و مهارت دارد که هنرمندان بسیاری در این زمینه تربیت‌شده‌اند که حتی در کارگاه‌های کوچک در منزل نیز به تراش سنگ فیروزه مشغول هستند. غفلت از هنر دست هنرمندان صنایع‌دستی سهم عظیمی از اشتغال و به دنبال آن صادر کردن سنگ فیروزه فرآوری شده از ارزآوری جلوگیری شده است.
جالب است بدانید با تبدیل کردن سنگ فیروزه نیشابور به نگین پرداخت‌شده که در زیورآلات استفاده می‌شود، ارزش‌افزوده این سنگ‌های باارزش چند برابر می‌شود و با این کار شاهد اشتغال‌زایی جوانان این مرزوبوم خواهیم بود. نگاه راهبردی به حوزه سنگ‌های تزیینی بسیار مهم است زیرا سالانه حدود 45 تن سنگ فیروزه از معادن شهر نیشابور استخراج می‌شود ولی به علت به‌روز نبودن استخراج، سنگ‌های فیروزه آسیب‌دیده و ظرفیت واقعی آن برداشت نمی‌شود.
معادن سنگ فیروزه زیادی در نیشابور وجود دارد که قدمت آن‌ها بسیار طولانی است به همین دلیل ارزش این سنگ‌ها بالاست. به‌تازگی اقداماتی در دست انجام است تا از سنگ فیروزه‌ی نیشابور در صنایع مختلف به‌کاربرده شود و از خام فروشی آن پیشگیری شود. برای این منظور اخیراً از سنگ فیروزه نهایت بهره‌برداری را در صنایع مختلف انجام می‌دهند تا محصول نهایی برای فروش و صادرات به دست مشتری برسد و ارزش‌افزوده بالایی را در برداشته باشد. مدیران تعاونی‌ها در این زمینه به این نتیجه رسیده‌اند که باید از روش‌های نوین علمی برای خارج کردن سنگ فیروزه استفاده کنند تا ضمن آسیب ندیدن آن از ظرفیت واقعی آن‌هم بهره‌برداری شود.
کاربرد سنگ فیروزه در صنایع مختلف
از سنگ فیروزه در صنایع مختلف استفاده می‌شود که علاوه بر زیبایی، بر ارزش آن نیز اضافه می‌کند. اکثر افراد نسبت به این موضوع اهمیت زیادی قائل هستند چنان چه خرید این نوع محصول برای آنان اولویت دارد. در زیر مواردی که از این سنگ‌های تزیینی استفاده می‌شود عنوان می‌شود:کاربرد سنگ فیروزه در فیروزه کوبی
یکی از هنرهای ماندگار، هنر فیروزه کوبی روی ظروف مسی، برنجی و نقره‌ای است، برای این کار سنگ فیروزه را روی ظروف تزیین می‌کنند، تکه‌های سنگ فیروزه را روی ظرف موردنظر قرار می‌دهند و در مرحله بعد روی آن پرداخت می‌شود و به‌وسیله ابزارهای مخصوص جلاکاری می‌کنند به این روند فیروزه کوبی گفته می‌شود. هنر فیروزه کوبی در شهرهای مختلف ایران انجام می‌شود اما اغلب در شهر اصفهان به چشم می‌خورد.استفاده از سنگ فیروزه در خوشنویسی
یکی دیگر از کاربرد سنگ‌های فیروزه در تزیین خطوط خوشنویسی است. برای نوشتن آیات قرآنی و روایات از آن‌ها استفاده می‌شود. بعدازاین که سنگ‌های فیروزه برای این منظور به‌کاربرده شدند به‌صورت تابلو درمی‌آیند که در چنین حالتی ارزش‌افزوده سنگ‌های فیروزه به‌شدت بالا می‌رود. [3]استفاده از سنگ فیروزه در زیورآلات
از سنگ فیروزه در زیورآلات و بدلیجات به‌طور فراوانی به‌کاربرده می‌شود. ازجمله می‌توان به سنجاق‌سینه، آویز، دستبند، گوشواره، گردنبند اشاره کرد. می‌توان از آن در جام‌های طلا نیز به کاربرد که این مورد جنبه تزیینی دارد. حتی برای تبدیل نمودن سنگ فیروزه پرداخت‌شده برای به کار بردن در زیورآلات از دو رشته هنری و صنایع‌دستی استفاده می‌شود. تراش دادن سنگ فیروزه مهارت‌های خاصی نیاز دارد که در این دو رشته آموزش داده می‌شوند. [4]صادرات سنگ‌های تزیینی
در ایران بیش از 250 نوع سنگ قیمتی وجود دارد که ازجمله آن‌ها به فیروزه، یاقوت، عقیق می‌توان اشاره کرد ولی سهم آن‌ها از صادرات تقریباً صفر است. در بیشتر استان‌ها ظرفیت قابل‌توجهی از این نوع سنگ‌ها وجود دارد، با توجه به درخواست برخی کشورها برای واردات سنگ‌های تزیینی، می‌توان از آن برای تولید ثروت ملی بهره برد. درصورتی‌که بسترهای آن فراهم شود حتی زنان خانه‌دار نیز در منزل به طراحی و تراش سنگ می‌پردازند.متأسفانه از ظرفیت عظیم اقتصادی سنگ‌های تزیینی چشم‌پوشی شده و آن‌ها به‌صورت غیرقانونی به کشورهای همسایه قاچاق می‌شوند. این در حالی است که همان کشورها از منابع ما استفاده می‌کنند و باعث رکود بازار داخلی ایران شده‌اند پس لازم است در این راه از تجهیزات صنعتی و نیروهای متخصص به کار گرفته شود تا این معضلات از بین برود و بازار داخلی و خارجی ایران رونق پیدا کند. [5]
پی‌نوشت:
[1] سایت ویکی‌پدیا، مقاله فیروزه نیشابور
[2] همان منبع، مقاله فیروزه نیشابور
[3] سایت گوهرافشان، مقاله کاربرد فیروزه در صنایع‌دستی
[4] سایت تجارت...مقاله فیروزه؛ ارزش‌افزوده‌ای به‌شرط هنر
[5] سایت روزگار معدن، مقاله چشم‌انداز صادرات و واردات گوهرها در ایران
