برخلاف تصور کسانی که خانه تکانی را صرفاً برای وسایل زندگی و خانه و کاشانه خود تعریف می کنند فرهنگ اسلامی علاوه بر موارد ذکر شده، قلب و روح انسان را نیز سزاوارترین مکان برای پاکیزگی می‌داند، از این رو همواره مردان خدا در این مسیر پیشگام بوده و برای پاکیزگی و خانه تکانی قلب از هر فرصتی استفاده می کنند.
یکی ازسنت‌های بسیار زیبا و ارزشمند بهداشتی که در فرهنگ و آداب مردم ایران اسلامی پیش از سال نو مورد توجه و اهتمام ایرانیان قرار می‌گیرد، سنت زیبای خانه تکانی و زدودن منزل از آلودگی و گرد و غبارهای یک ساله است، این سنت زیبا به عشق وارد شدن در سال تازه در حالی مورد توجه فرهنگ عمومی قرار می‌گیرد که سال نو توأم با طراوت، شادابی و زیبایی ماندگار آغاز شود، از این رو همه‌ی اهل خانه در روزهای منتهی به سال به کمک هم یک خاطر شیرین، زیبا و بهداشتی را در دفتر خاطرات خود ثبت و ضبط می‌کنند.
شگفت انگیز ترین خانه تکانی دنیا
نظافت و خانه تکانی در فرهنگ و اندیشه ایرانی اسلامی از جایگاه دیرینه و ممتازی برخوردار بوده است، البته بر خلاف تصور افرادی که این خانه تکانی را تنها در البسه، در و دیوار خانه و اسباب و وسایل زندگی خلاصه می‌کنند، فرهنگ اسلامی یک خانه تکانی جامع و شگفت انگیز را به همگان توصیه می کنند خانه تکانی که به طور واقعی زیبایی، طراوت و شادابی را برای خانه و خانواده به ارمغان می‌آورد، به طور کلی اگر بخواهیم دور نمایی از این خانه تکانی شگفت انگیز را ترسیم کنیم، اجزایی که باید از آنها رفع غبار و آلودگی شود، علاوه بر محیط خانه و وسایل آن، سبک زندگی افراد خانواده نیز باید بهره‌ای از این خانه تکانی داشته باشد، خانه تکانی که پاکی و نظافت را برای روح و جان انسان به ارمغان می‌آورد. دستور به این چنین خانه تکانی و پاکیزگی به روشنی از برخی از آیات قرآن کریم قابل استفاده است: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرینَ؛[1] خداوند توبهکاران و پاکیزگان را دوست مىدارد».
اهمیت زیبایی و خانه تکانی در فرهنگ اسلامی
به جرأت می‌توان این چنین بیان داشت که هیچ آیین و مذهبی همچون فرهنگ غنی و با ارزش اسلامی توصیه و سفارش به موضوع بهداشت، سلامتی و زیبایی نداشته است، توصیه‌ها و نکات طلایی و ارزشمندی که در منابع روایی و همچنین قرآن کریم بیان شده به خوبی تبیین کننده جایگاه و اهمیت پاکیزگی و نظافت است، این موضوع به خوبی از برخی از آیات الهی قابل استفاده است، «قُلْ لا یَسْتَوِی الْخَبیثُ وَ الطَّیِّبُ وَ لَوْ أَعْجَبَکَ کَثْرَةُ الْخَبیث؛[2]بگو: (هیچ گاه) ناپاک و پاک مساوى نیستند؛ هر چند فزونى ناپاک‌ها، تو را به شگفتى اندازد!» در امالى شیخ طوسى: از حضرت صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: «خداوند زیبائى و آراستگى را دوست دارد، و نکبت و بد حالى را مکروه دارد، و خداوند متعال دوست دارد که وقتى نعمتى به بنده‌اش ارزانى مى‌کند اثر آن را بر او ببیند، پرسیدند چگونه؟ حضرت فرمود: لباسش را تمیز نگهدارد و خود را خوشبو سازد و خانه‌اش را سفید و گچکارى نماید و صحن خانه‌اش را بروبد، البته همان طور که در مقدمه نیز بیان شد این پاکی و نظافت فقط مربوط به...»[3] گناه یکی از عناصر پلیدی و آلودگی است که اگر در خانه دل نفوذ کند فضای آن را تاریک و بسیار زشت خواهد کرد، هیچ چیزی به اندازه گناه نمی‌تواند قلب و روح انسان را دستخوش نابودی قرار دهد.
خانه تکانی قلب و دل در سال نو
همان طور که در مقدمه نیز بیان شد، برخلاف تصور کسانی که خانه تکانی را صرفاً برای وسایل زندگی و خانه و کاشانه خود تعریف می کنند فرهنگ اسلامی علاوه بر موارد ذکر شده، قلب و روح انسان را نیز سزاوارترین مکان برای پاکیزگی می‌داند، از این رو همواره مردان خدا در این مسیر پیشگام بوده و برای پاکیزگی و خانه تکانی قلب از هر فرصتی استفاده می کنند: «فیهِ رِجالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرینَ؛[4] در آن، مردانىاند که دوست دارند خود را پاک سازند، و خدا کسانى را که خواهان پاکىاند دوست مىدارد». سؤالی که در خصوص خانه تکانی قلب مطرح می‌شود این است که چه غبار و آلودگی‌هایی خانه دل را تاریک و سیاه می‌کند که باید پیش از ورود در سال جدید آنها را از خانه دل پاک نماییم.
1-پاک کردن قلب از غیر خدا
یکی از بدترین و خطرناک‌ترین لکه‌های سیاهی که علاوه بر آلودگی قلب می‌تواند روح انسان را به مرگ تدریجی مبتلا نماید، قهر کردن با خدا و فاصله گرفتن از اوست، علی‌رغم اینکه انسان در طول زندگی هیچ کسی را مهربان‌تر از خدا به نسبت به خود سراغ ندارد، ولی با این وجود، شیطان و هواهای نفسانی در طول زندگی با تمام تلاش سعی می‌کنند قلب انسان را از محبوب و انیس واقعی خالی نماید و او را به بدترین گرفتاری ها مبتلا نماید،[5] از این رو یکی از بهترین خانه تکانی‌ها پیش از وارد شدن در سال نو، تهی کردن قلب از وساوس شیطان و اغیار است. در منابع روایی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است:«القَلبُ حَرَمُ اللّهِ، فَلا تُسکِن حَرَمَ اللّهِ غَیرَ اللّهِ؛[6] دل، حرم خداست. پس در حرم خدا، جز خدا را جاى مده». طهارت قلب از غیر خدا را می‌توان در نیایشی که از امام سجّاد(علیه السلام) نقل شده آموخت وقتی که اینچنین به درگاه الهی دست به دعا بر می دارد: «از هر لذّتى، جز [لذّت] یاد تو و از هر آسایشى، جز [آسایش] انس با تو و از هر شادىاى، جز [شادىِ] قرب تو و از هر کارى، جز طاعت تو، از تو آمرزش مىطلبم».[7]
2-پاک کردن قلب از گناه
گناه یکی از عناصر پلیدی و آلودگی است که اگر در خانه دل نفوذ کند فضای آن را تاریک و بسیار زشت خواهد کرد، هیچ چیزی به اندازه گناه نمی‌تواند قلب و روح انسان را دستخوش نابودی قرار دهد، کما اینکه در قرآن کریم نقل شده است: «وَ أَمَّا الَّذینَ فی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَتْهُمْ رِجْساً إِلَى رِجْسِهِمْ وَ ماتُوا وَ هُمْ کافِرُونَ؛[8] و امّا آنها که در دل‌هایشان بیمارى است، پلیدى بر پلیدیشان افزوده؛ و از دنیا رفتند در حالى که کافر بودند». گناهانی از جنس تکبر، غرور، دنیا طلبی، شهوت‌گرایی، خشم و کینه و دشمنی، ...مواردی هست که می‌تواند قلب انسان را بسیار سخت و تاریک نماید.
3-پاک کردن قلب از کدورت و دشمنی
یکی از مشکلات و گرفتاری‌های زندگی که کم یا بیش بسیاری از افراد و خانواده‌ها با آن دست به گریبان هستند، کدورت‌های فامیلی است که به جدایی و قطع ارتباط منجر شده است، قطع ارتباط با خویشاوندان و نزدیکان موضوعی است که در فرهنگ اسلامی از آن به عنوان گناه کبیره یاد شده است، از این رو سزاوار است پیش از وارد شدن در سال جدید تجدید پیمانی با آیات الهی داشته باشیم و با زدودن کدورت‌ها از قلب رابط‌های قطع شده قبلی را با صلح و صفا به آشتی و صمیمیت تبدیل کنیم: «و اتَّقوا اللهَ الَّذی تَسائَلونَ بِهِ و الاَرحامَ انَّ اللهَ کانَ عَلیکُمْ رَقیباً؛ [9]بترسید از آن خدایی که به نام او از یکدیگر درخواست می کنید؛ و درباره ارحام کوتاهی نکنید، همانا خداوند مراقب شماست».
بهترین «جارو»برای خانه تکانی قلب
بهترین و زیباترین جارو و قویترین پاک کننده‌ای که خانه دل را از اقسام مختلف آلودگی‌ها و زنگارهای خطرناک پاک می‌کنند، جارو و پاک کننده‌ی استغفار است، این پاک کننده قوی و منحصر به فرد نه تنها خانه دل را پاک و زیبا می‌نماید و آلودگی‌ها را از آن برطرف می‌کنند؛ بلکه فضای آن را معطر و نورانی نیز می‌نماید، در منابع روایی از الإمام علیّ علیه السلام: «تَعَطَّروا بِالاستِغفارِ، لا تَفضَحکُم رَوائِحُ الذُّنوب؛[10] به عطر آمرزشخواهى معطّر شوید تا بوى گناهان، شما را رسوا نسازد».
آثار شگفت انگیز خانه تکانی دل با جاروی استغفار
برای پی بردن به آثار شگفت‌انگیز دنیوی و آخروی خانه تکانی قلب با جاروی استغفار فقط کافی ست اندکی در آیاتی که به این موضوع ارتباط دارد دقت و تأمل نماییم: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً، یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً، وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهاراً؛[11] به آنها گفتم: «از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است ... تا باران هاى پر برکت آسمان را پى در پى بر شما فرستد، و شما را با اموال و فرزندان فراوان کمک کند و باغ هاى سرسبز و نهرهاى جارى در اختیارتان قرار دهد!.»با اندکی تأمل در این آیه شریف متوجه می‌شویم که خدای متعال پنج نوید نیکو به افراد توبه کار می‌دهد: 1-بهره‌مندی از دریای بخشش الهی: (إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً) 2-بهره‌مندی از نعم و برکات آسمانی: (یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً)، 3-بهره‌مندی از اموال و دارایی: (وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ)، 5-بهره‌مندی از وجود فرزند: (وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ)، 6-بهره‌مندی نعم اخروی و بهشتی: (یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهاراً)
پی‌نوشت‌ها:
[1]. سوره مبارکه بقره، آیه 222.
[2]. سوره مبارکه مائده آیه 100.
[3]. مکارم الأخلاق، ص41، «مِنْ أَمَالِی الشَّیْخِ أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِ قَالَ الصَّادِقُ ع إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یُحِبُّ الْجَمَالَ وَ التَّجَمُّلَ وَ یَکْرَهُ الْبُؤْسَ وَ التَّبَؤُّسَ...»
[4]. سوره مبارکه توبه آیه 108.
[5]. سوره مبارکه طه، آیه 124. «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمى؛ و هر کس از یاد من دل بگرداند، در حقیقت، زندگىِ تنگ [و سختى] خواهد داشت، و روز رستاخیز او را نابینا محشور مىکنیم».
[6]. جامع الأخبار(للشعیری)، ص185.
[7]. بحار الأنوار، ؛ ج91، ص151. «أَسْتَغْفِرُکَ مِنْ کُلِ لَذَّةٍ بِغَیْرِ ذِکْرِکَ وَ مِنْ کُلِّ رَاحَةٍ بِغَیْرِ أُنْسِکَ وَ مِنْ کُلِّ سُرُورٍ بِغَیْرِ قُرْبِکَ وَ مِنْ کُلِّ شُغُلٍ بِغَیْرِ طَاعَتِک».
[8]. سوره مبارکه توبه ، آیه 125.
[9]. سوره مبارکه نسأ، آیه 1.
[10]. الأمالی (للطوسی)، ص372.
