مشورت در سیره معصومین و جایگاه مشاوره خانواده

مشاوره خانواده چیست؟

مشاوره خانواده مجموعه‌ای از خدمات و درمان‌ها است که برای رسیدگی به موضوعات خاص سلامت روحی و جسمانی اعضای خانواده طراحی شده است. این مشاوره می تواند به خانواده‌ها در زمان‌های سخت، مشکلات روحی، روانی و رفتاری اعضا و یا مشکلات پیش آمده در هنگام ایجاد یک تغییر بزرگ کمک کند.

این مشاوره حالت جمعی دارد و مشکلات افراد، با توجه به محیط زندگی و همچنین دیگر اعضای خانواده بررسی می‌شود. نحوه فعالیت کلی و همچنین شرایط خانواده بر روی افراد تاثیر می گذارد که می‌تواند مشکلات روحی مختلفی را ایجاد کند. به همین دلیل است که مشاوره خانواده اهمیت بسیاری پیدا می کند، زیرا اولین و مهم‌ترین فضایی که هر فرد در آن قرار می گیرد، فضای خانواده است.

هرچند لازم به ذکر است که کلمه مشاوره خانواده، صرفا برای خویشاوندان خونی نیست. بلکه منظور از «خانواده» در این موضوع، هرکسی است که در زندگی فرد نقش یک حامی طولانی مدت را ایفا می کند و این فرد می تواند جزو خانواده خونی نباشد.

هدف مشاوره خانواده به طور خلاصه، فعالیت در راستای بهبود مشکلات روحی، عاطفی و روانی است، که در صورت عدم توجه و حل آن‌ها، می تواند نابودی خانواده و روابط را به همراه داشته باشد.

این مشاوره‌ها برای حل مشکلات مختلفی انجام می‌شوند، از جمله افسردگی، اضطراب، اختلالات، هراس و یا اعتیاد. همچنین مشاوره خانواده می‌تواند پس از ایجاد شدن مشکلات جسمی مانند دیابت، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و کمردرد یک عضو خانواده مفید باشد و راهکاری هایی را برای مدیریت بهتر وضعیت مشخص کند. (1)

مشاوره و گفتگو در سیره معصومین

اهل بیت (علیه السلام) و رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) مشورت و مباحث کلامی در امور مختلف و مهم اعم از موارد سیاسی، نظامی، اجتماعی و امور شخصی و خانوادگی را توصیه کرده و خود انجام داده اند. (2)

دین اسلام، به عنوان کامل‌ترین دین، اصل مشورت و نکوهش خودرایی را به عنوان یکی از مهم‌ترین اصول زندگی فردی و اجتماعی مطرح کرده است و حتی خود معصومان (علیه السلام) با وجود جایگاه والای خود و برخورداری از عصمت و علم الهی، در شرایط و موضوعات مختلف به مشاوره و تبادل نظر می پرداختند. نکته مهم مشاوره در اسلام، این است که نباید به مخالفت با اصول مسلم شرعی منجر شود.

فواید مشورت و مشاوره از دیدگاه اسلام

در دیدگاه اسلام، مشاوره فواید بسیاری دارد و در قسمت‌های مختلف زندگی توصیه شده است، که از مشورت و گفتگو استفاده شود. از جمله فواید ذکر شده می‌توانیم به موضوعات زیر اشاره کنیم:

در تاریخ یعقوبی ذکر شده است «مشورت با مردم آنان را به تفکر و دقت در امور واداشته، جامعه را از گرفتار شدن در جمود فکری و بی تفاوتی بازداشته و رسیدن به بهترین راه حل‌ها را امکان پذیر می کند. از این روز مشورت را باب رحمت، مفتاح و برکت نامی‌ده اند.» این متن به خوبی مسئولیت پذیری آحاد مردم نسبت به حل مشکلات اجتماعی با مشاوره را نشان می دهد. (3)

پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز درباره مشورت فرموده اند: «هیچ قومی مشورت نکردند، جز آن که به بهترین امور هدایت شدند» (4) خود پیامبر نیز در بسیاری موضوعات از مشورت استفاده می‌کردند، از جمله در جنگ احزاب که به پیشنهاد سلمان فارسی از خندق استفاده شد. تاکتیک دفاعی که اعراب با آن آشنایی نداشتند و از تاکتیک‌های دفاعی ایرانیان بود. این موضوع می تواند نشان دهد که چگونه مشورت و مشاوره می تواند به کسب مهارت‌های جدید و شیوه‌های مختلف به کار گیری آن منجر شود.

در نهج البلاغه نیز درباره مشورت ذکر شده است که: «کسی که از نظرات و افکار دیگران بهره گیرد، موارد و مکان‌های لغزش و اشتباه را می شناسد، به حقیقت دست یافته و رستگار می‌شود.» (5) و همانطور که گفته شد، یکی دیگر از فواید مشورت جلوگیری از ایجاد اشتباه، گمراهی و شکست است.

علاوه بر حل مشکلات و مسائل با هزینه‌های کمتر و در زمان کوتاه تر، امام علی (علیه السلام) درباره یکی دیگر از فواید مشاوره که همان افزایش آگاهی مشورت کننده نسبت به موضوع مورد مشاوره است، فرموده است: «آن که از خرد دیگران بهره جست، درست را از خطا باز شناخت.» (6)

هدف از مشورت، تنها کسب آگاهی و جلوگیری از اشتباه نیست. این موضوع در مورد معصومین به خوبی دیده می‌شود، زیرا آن‌ها نیازی به تجربیات و نظرات دیگران مخصوصا در موارد اعتقادی و اصولی نداشتند، اما در مسائل اجرایی و جزئی مشورت می‌کردند. یکی از مهم‌ترین دلایل آن، شخصیت دادن به مردم و سنجش هوش آن‌ها، آگاه نمودن جامعه، رشد فکری مردم، استبدادی نبودن حکومت اسلامی و آموزش این نکته بوده است که نظر خواهی و مشورت با دیگران، عیب نیست.

همانطور که گفته شد مشورت‌ها در حوزه‌های مختلفی انجام می‌شدند، از جمله امور شخصی و خانوادگی که می‌توان به پیامبر (صلی الله علیه و آله) اشاره کرد که هنگام خواستگاری امیرمومنان (علیه السلام) از حضرت زهرا (سلام الله علیه) نظر ایشان را جویا شدند. امور اجتماعی از دیگر مواردی بود که ائمه درباره آن مشورت می‌کردند. از جمله موارد اجتماعی می توانیم به مشورت امام موسی بن جعفر (علیه السلام) با غلام خود اشاره کنیم.

امور سیاسی و نظامی از دیگر مواردی بودند که مشاهده شد، معصومان از مردم و همراهان خود مشورت می‌گیرند. در امور سیاسی و در فتح مکه، قبل از ورود سپاهیان اسلام به شهر، خبر آورده شد که دشمن سرسخت اسلام ابوسفیان درخواست ملاقات با رسول خدا (ص) را دارد. پیامبر پس از شنیدن خبر، با جمع آوری نزدیکان درباره این موضوع مشورت و به گفتگو پرداخت.

در امور نظامی می توان به زمانی اشاره کرد که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در جنگ‌های بنی قریظه و بنی نضیر و بسیاری جنگ‌های دیگر، با یاران خود مشورت می‌کرد. از جمله نبرد احزاب که رسول خدا درباره پرداخت یک سوم خرمای مدینه به منظور ترک مخاصمه به مشورت و تبادل نظر پرداخت و با مخالفت جوانان غیور مسلمان که آن را ننگ می دانستند، تصمیم به جنگ گرفت.

نتیجه گیری

به صورت کلی، دو نکته مهم در قرآن و سیره پیامبر برای مشورت مشخص شده است و آن، اهمیت مشورت و یادآوری اهمیت آن در عرصه‌های مختلف جامعه اسلامی و همچنین نیاز به مشورت برای مسلمانان و حتی برای افرادی که از اندیشه و قوای عقلانی برتر برخوردارند، است. گفتگو با مردم و توجه به دیدگاه‌های مختلف نه تنها موجب دوری از تباهی و استبداد می گردد، بلکه بهره گیری از توانایی‌های دیگر افراد و نتایج بهتر را به همراه خواهد داشت.

مشاوره خانواده هم به عنوان یکی از مهمترین گونه‌های مشورت اجتماعی، می تواند مسائل و مشکلات زیادی را هم در نهاد خانواده و هم به تبع آن، در جوامع بزرگ‌تر برطرف نماید. فرهنگ سازی بهره گیری از مشاوره‌های خانوادگی، به همین دلیل حائز اهمیت است.

پی نوشتها

www.positivepsychology.com
کتاب مشورت و مشاوران در سنت و سیره پیشوایان ~ سیدمحمود سامانی
تاریخ یعقوبی، احمد بن واضح؛ تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج2، ص 306
الدرالنمثور، ج1، ص 90 و ج6، ص 10.
نهج البلاغه، شهیدی، حکمت/173.
نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، تهران، شرکت انتشاراتی علمی و فرهنگی، 1386، چ 27، حکمت 173، ص 392.