مقدمه

شارع مقدس به حدی در مقام جلوگیرى از این گناه بزرگ برآمده که شراب خوار را مطرود اجتماع ساخته تا کسى حتی فکر مشروب خوارى و عیاشى‏ که اساس خانوادۀ فردى و اجتماعى را ویران مى‏ سازد، را نیز نکند. در آیات و روایات معصومین علیهم السلام آثار و پیامدهای منفی دنیوی زیادی برای شراب خواری بیان شده است که مهمترین آنها عبارتند از:

1. طرد در جامعه

یکی از پیامدهای دنیوی شراب خواری مطرود کردن آن و عدم وصلت با او می باشد؛ در روایات ما آمده است که به شراب خواران نباید دختر داد؛ چنانچه امام صادق علیه السلام فرمود: کسى که دخترش را به عقد شراب خوارى درآورد، مثل این است که دخترش را براى زنا دادن از خانه بیرون کرده است. ‏(1)

2. عدم امین و عدم تصدیق او

از دیگر پیامدهای شراب‌خواری این است که سزوار نیست کسی آنان را امین بداند و گفتارشان را تصدیق کند؛ از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسى که شراب را پس از آنکه خداوند به زبان من حرام فرمود، بنوشد، شایسته نیست هنگامى که به خواستگارى بیاید با او ازدواج شود و شفاعتش پذیرفته نیست و گفتارش نباید مورد تصدیق و گواهى واقع شود و نباید او را امین دانست و کسى که او را مورد اطمینان دانسته و چیزى به دستش بسپارد از خداوند براى او ضمانى یا عوض و پاداشى نیست‏. (2)

امام صادق علیه السلام و سفارش به فرزندش

اسماعیل فرزند امام ششم علیه السلام سرمایه‏ اى در اختیار داشت. مردى از قریش به جهت کسب و کار عزم رفتن به یمن نمود. اسماعیل به حضرت صادق علیه السلام گفت: پدر فلانى قصد دارد به یمن برود و من این مقدار پول در اختیار دارم، نظرتان چیست که من آن را به او بپردازم تا جنسى از یمن برایم خریدارى کند؟ حضرت فرمود: پسرم به تو خبر نرسیده که او شراب‏ خوار است؟ اسماعیل گفت: مردم چنین مى‏ گویند. حضرت فرمود: سرمایۀ مالى خود را در اختیار او قرار نده. اسماعیل خیرخواهى پدر را نشنیده گرفت و سرمایۀ مالى خود را به آن شراب‏ خوار داد و او هم همۀ مال را به باد داد و چیزى از یمن براى اسماعیل نیاورد.

آن سال امام صادق علیه السلام به حج رفت و اسماعیل هم به حج مشرف شد. چون شروع به طواف کرد مى‏ گفت: خداوندا به من در این آسیبى که دیده‏ ام پاداشى عنایت کن و به جاى سرمایۀ نابود شده‏ ام عوضی به من بده. حضرت صادق علیه السلام از پشت سر اسماعیل دستش را حرکت داد و به او فرمود: پسرم دست بردار که به خدا سوگند نسبت به این حادثه چیزى به سود تو بر عهدۀ خدا نیست و پاداش و عوضى هم ندارى. آگاه شده بودى که او مشروب خوار است با این وصف او را امین خود دانستى. اسماعیل گفت: پدر من به چشم خودم ندیدم که او مشروب خوار است فقط از مردم شنیدم. حضرت فرمود خداوند در کتابش مى‏ فرماید: یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ یُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِین. (توبه/61.) پیامبر اسلام، خدا و مؤمنان را در گفتارشان تصدیق مى‏ کند. وقتى اهل ایمان به چیزى نزد تو شهادت دادند، باید آنان را تصدیق کنى و مشروب خوار را امین ندانى؛ چرا که خداوند عزوجل در قرآنش مى‏ فرماید: وَ لاتُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ. (نساء/5) اموال خود را به سبک‌مغزان و کم خردان ندهید. پس چه سبک‌مغزى سبک مغزتر از شراب‏ خوار است. (3) ‏

3. عدم مجالست با شراب‌خوار

از آنجایی که نفس انسان میل به هم‌رنگ شدن با انیس و هم‌نشین خود دارد و تأثیر زیادی از وی می‌گیرد، اهل بیت معصومین علیهم السلام همواره به پیروان خود سفارش کرده‌اند که با هر کسی دوست و هم‌نشین نشوند؛ از این‌رو در برخی روایات آمده است که با شراب خواران نباید همنشین شد و نشسست و برخاست داشت: از حضرت امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: لا تجالسوا شارب الخمر فان اللعنة اذا نزلت عمت من فى المجلس. (4) با شراب‌خواران همنشین نشوید، به درستى که لعنت الهى چون نازل شود، به تمام مجلسیان می رسد.

4. عدم عیادت و عدم شرکت در تشییع جنازه

شراب‌خواران به حدی در نزد خداوند و اهل بیت علیهم السلام منفور هستند که در بعضی از روایات آمده است اگر آنان مریض شدند نباید به عیادتشان رفت و حتی در تشییع جنازۀ شراب خوار نباید شرکت نمود؛ پیامبرگرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این‌باره فرمود: شارِبُ الْخَمْرِ لَا تُصَدِّقُوهُ اذَا حَدَّثَ، وَ لا تُزَوِّجُوهُ اذَا خَطَبَ، وَ لا تَعُودُوهُ اذا مَرِضَ، وَ لا تُحْضِرُوهُ اذَا مَاتَ، وَ لا تَأْمَنُوهُ عَلى‏ امانَة. (5) گفتار مشروب خوار را تصدیق نکنید، چون به خواستگارى آمد دختر به او ندهید، وقتى بیمار شد از او عیادت ننمایید، چون مُرد به تشییع جنازه‏اش نروید و بر امانت گذاشتن نزد او اطمینان نکنید.

5. عدم اطاعت زن از شوهر شراب‌خوار

در برخی از روایات هم آمده است که زن نباید از شوهر مشروب خوار خود اطاعت کند؛ پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: هر زنى که اطاعت شوهر شراب خوار خود کند براى هر قدمى که بر می دارد به عدد ستارگان گناه برایش نوشته شود و هر فرزندى که از او متولد شود نجس است و اعمالش چه واجب باشد و چه مستحب قبول نمی شود تا وقتى که شوهرش بمیرد یا مهریۀ خود را بذل کند تا او را طلاق دهد. (6)

از روایات فوق الذکر استفاده می شود که شراب خوار چه مبغوضیت شدید و چه جایگاه پستی از نظر خدا و اهل بیت علیهم السلام دارد که دستور داده اند اینگونه باید با او رفتار شود.

6. از بین رفتن معرفت الهی

یکی از پیامدهای دنیوی شراب خواری این است که شخص به جایی می رسد که دیگر خدای خویش را نمی شناسد؛ چنانچه شخصى به امام صادق علیه السلام گفت: أصلحک الله شرب الخمر شر أم ترک الصلاة فقال شرب الخمر ثم قال و تدری لم ذاک قال لا قال لأنه یصیر فی حال لا یعرف ربه. (7) خداوند شما را بر قرار دارد، آیا شراب خوارى‏ بدتر است یا ترک نماز؟ فرمود: شراب خوارى‏. سپس فرمود: آیا مى‏ دانى علّت آن چیست؟ گفت: نه. فرمود: براى اینکه حالتى به او دست مى‏ دهد که دیگر پروردگارش را نمى ‏شناسد. و این بدین سبب است که شراب قوۀ عاقله را نابود می کند و در نتیجه انسان را به حیوانی بی فکر تبدیل می کند. از این‌رو در آن حالت دیگر خدای خویش را هم نمی شناسد.

7. قبول نشدن نماز شراب خوار

عباداتی که انسان انجام می‌دهد، برای اینکه مؤثر واقع شوند، غیر از شرط صحّت، باید واجد شرط قبول یا کمال نیز باشند. شرط صحّت، یعنی اینکه انجام عبادت سبب شود مؤاخذه و عقاب ترک عبادت از انسان برداشته شود که به سبب انجام دادن صحیح ظواهر عبادات، امکان پذیر می‌باشد. اما شرط قبول و کمال عبادت، در واقع به روح عبادات بر می‌گردد یعنی آنچه که علاوه بر ظواهر، مراعاتش، انسان را به قرب خدا و رشد معنوی می‌رساند و در فرد و جمع، تأثیر می‌گذارد.

گاهی عبادت صحیح است، ولی رشد ‌آور نیست، مثل دارویی که شفابخش نیست و فقط جلوی شیوع بیماری را می‌گیرد و به بیانی دیگر از کیفر می‌رهاند ولی ما را محبوب خدا نمی‌سازد؛ حال عبادات شراب‌خوار همین‌گونه است یعنی تکلیف را از او ساقط می‌کند ولی مورد قبول درگاه حق واقع نمی شود. چنانچه امام باقر علیه السلام مى‏ فرماید: من شرب الخمر فسکر منها لم یقبل الله صلاته أربعین یوما فإن ترک الصلاة فی هذه الأیام ضوعف علیه لترک الصلاة. (8) هر کس شراب نوشد و مست شود خداوند تا چهل روز نمازش را نمى‏ پذیرد و اگر در این چهل روز نماز را ترک کند، براى ترک نماز عذابش چندین برابر مى‏ شود.

همچنین از امام صادق علیه السلام سؤال شد مردى که شراب مى‏ خورد حال او چگونه است؟ فرمود: لا یقبل الله صلاته أربعین یوما و لیس له توبة فی الأربعین فإن مات فیها دخل النار. (9) خداوند تا چهل روز نمازش را قبول نمى‏ کند و توبه ‏اش تا چهل روز پذیرفته نمى ‏شود و اگر در این چهل روز بمیرد وارد آتش دوزخ مى شود.

ناگفته پیداست که مراد روایات مذکور این نیست که شراب‌خوار نباید نماز بخواند، بلکه او نیز مانند سایر انسان‌ها، موظف است که نمازش را بخواند، همان‌گونه که اگر مرتکب گناه دیگری مانند غیبت و تهمت شده باشد، مانع از آن نیست که عبادات دیگر را انجام دهد. البته چنانچه جایی از بدن یا لباسش به واسطۀ شراب نجس شده باشد، باید پیش از نماز بشوید.

آنچه روایات در صدد آن هستند این است که اثر روحی و روانی شراب‌خواری تا مدّت‌ها باقی می‌ماند و با خوردن شراب روح انسان، پاکی خود را از دست می‌دهد و همین امر موجب عدم قبولی نماز می‌شود، اگر چه در ظاهر نماز صحیح است و شخص واجب شرعی خود را انجام داده است، مگر اینکه توبه نماید و اثر گناه را از روان خود پاک کند.

پی نوشت ها:

(1) دستغیب، عبدالحسین، گناهان کبیره، ج1، ص244.
(2) همان.
(3) بحرانی، سید هاشم، تفسیر برهان، ج3، ص24.
(4) حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج17، ص299.
(5) همان، ج25، ص312.
(6) دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب، ج2، ص227.
(7) ابن بابویه، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه: علی اکبر غفاری، ص477.
(8) همان، ص479.
(9) همان، ص481.