پرداختن به این مواجهه بنیادی با تعلیم وتربیت اسلامی، خود، می تواند با رویکردهای مختلفی به انجام برسد. در این جا به دو رویکرد عمده که تا کنون مطرح بوده، اشاره خواهیم کرد و سپس، رویکرد سومی را که در پژوهش حاضر اتخاذ شده ، معرفی می کنیم. دو رویکرد نخست، به نحوی، درست در مقابل یکدیگر قرار دارند، زیرا در اولى اعراض از فلسفه و بسنده نمودن به متون اسلامی مورد نظر است، در حالی که در دومی یک نظام فلسفی، مبنای اصلی کار قرار می گیرد. رویکرد پژوهش حاضر به منزلة رویکرد سوم، به فلسفه پشت نمی کند اما از آن، بیشتر به منزله ساختار و روش برای ساماندهی به دیدگاه های اساسی تعلیم و تربیتی اسلام استفاده می کند.
نظر بر آن است که برای مشخص نمودن اندیشه‌های اساسی تعلیم تربیتی اسلام، باید به نظام‌های فلسفی که به اندیشه مسلمانان نفوذ کرده، پشت نمود تنها در متون اسلامی به جست و جو درمود آن ها پرداخت. هر چند در عالم اسلام، عرفان به نحوی در مقابل فلسفه قرار گرفته، اما مخالفان فلسفه با عرفان نظری نیز، به همین دلیل که ریشه های آن در اندیشه‌های بیگانه قرار دارد، به مخالفت برخاسته بودند. ما در این نوشتار، غالبا به مخالفت رویکرد نخست با فلسفه اشاره می کنیم، اما باید آن را شاما عرفان نظری نیز دانست.
این رویکرد، خود، از اعتقاد به تباین میان فلسفه و عرفان از سویی، و دین از سوی دیگر، سرچشمه گرفته است. از آغاز انتقال فلسفه یونان به عالم اسلام در جریان نهضت ترجمه، کسانی - هم در میان اهل تسنن و هم در میان شیعیان - به چنین تباینی میان فلسفه و دین باور یافتند .
بنابراین، این گروه در همه محورهای تلاش فلاسفه یونانی، به تفاوت و تباین دستاورد تلاش آنان با آنچه در متون دینی اسلام آمده، همت گماشتند. برهمین اساس، در پرداختن به مسائل تعلیم و تربیت نیز راهی متفاوت با تلاش برای فراهم آوردن «فلسفه تعلیم و تربیت » در پیش گرفتند. در زیر، نخست، اشاره ای کوتاه به نمونه هایی از ادعای تباین میان فلسفه و اسلام در مبانی فکری خواهیم نمود و پس از آن، رویکرد تعلیم و تربیتی مبتنی بر آن را به اختصار معرفی خواهیم کرد.
تباین میان فلسفه و عرفان با اسلام در مبانی فکری
در رویکرد نخست، برآنند که در خصوص مسائل و مباحث بنیادی فکری، میان دستاوردهای فیلسوفان و دیدگاه هایی که در اسلام مطرح شده، تفاوت اساسی و بلکه تباین وجود دارد. این تفاوت، در همه دیدگاه های مربوط به هستی، انسان، معرفت و ارزش، صادق است. در زیر به اختصار، به این موارد اشاره می کنیم.در باب هستی
رویکرد نخست، به تفاوت نحوه معرفی و شناخت جهان در دین نسبت به فلسفه تاکید می ورزد. اگر بخواهیم تنها به ذکر دو نمونه اکتفا کنیم، موارد زیر قابل اشاره اند.جلال الدین فارسی (۱۳۷۶) در بحث از هستی شناسی اسلامی، موضعی متناسب با رویکرد نخست اتخاذ نموده است. وی بر این نظر است که هستی شناسی اسلامی، و به طور کلی هستی شناسی دینی - که از آن به عنوان «تعالی شناسی» یاد می کند - با شناخت علمی و نیز شناخت فلسفی در مورد جهان کاملا متفاوت است. وی در مورد تفاوت آن با شناخت علمی می گوید: «درست است که دین از بسیاری موضوعات علوم بشری بحث می کند، ولی گزاره هایش درباره این موضوعات به کلی با گزاره های علوم تفاوت دارد... قصد فیزیکدان و زیست شناس و شیمیدان، تصرف در ماده و تسخیر آن است، ولی هدف پیامبران از آموزه های دینی، حصول تقرب و تعالی است. دین هرچیزی را فقط از زاویه تعالی شناسی می نگرد.
از نظر وی، همین زاویه دید، یعنی تعالی شناسی، بیانگر تفاوت هستی شناسی دینی با هستی شناسی فلسفی نیز هست. در هستی شناسی دینی، برخلاف فلسفه، نه تنها وجود خدا بدیهی و بی نیاز از اثبات با براهین دقیق فلسفی لحاظ شده است بلکه دین، خدا را، و همچنین همه هستی را در قالب اسما و صفات الهی (چون رحمان و رحیم) به گونه ای معرفی می کند که مستلزم تحول آدمی و تعالی یافتن وی است. در مقابل، اولا فلسفه، سعی وافری بر اقامة برهان های متعدد بر وجود خدا دارد و ثانیا از خدا نیز در قالب مفاهیمی چون علت اولی، علت العلل، واجب الوجود، وجود بالذات و نظیر آن سخن می گوید که «همه [آنها] با انسان ها بیگانه و بی رابطه اند، و تنها با اشیاء و حرکات و پدیدارهای طبیعی ربط و نسبت می یابند»
بر همین سیاق، علی احمد مدکور ( ۱۴۱۱ / ۱۹۹۰ )، محقق عرب زبان، نیز در چارچوب رویکرد نخست، در بحث از هستی شناسی اسلامی در پی آن است که به دور از نظر پردازی فلسفی، آنچه را در قرآن ذکر شده مطرح نماید. بر این اساس، خداوند مبدا و منتهاست، یعنی از خداوند است که وجود سرچشمه می گیرد و آن گاه حقیقت الهیه، در همه صور و اشکال موجودات، خواه آنچه محسوس است یا معقول، تا نازل ترین آن ها جریان دارد و سپس بار دیگر، این جریان، به همان حقیقت الهیه که از آن سرچشمه گرفته باز می گردد.
منبع: درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران، جلد أول، خسرو باقری، صص6-4، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، چاپ دوم، 1389
.jpg "معنی اسم احمد و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
.jpg "معنی اسم اترک و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
.jpg "معنی اسم ابوریحان و نام های هم آوا با آن + میزان فراوانی در ثبت احوال")
