کاشت و تولید دمنوش

دمنوشها از دم کردن جزئی از گل، برگ، ساقه، ریشه، دانه، پوستِ میوه یا اجزای دیگر گیاهان دارویی به دست می آید که به صورت خشک یا تازه، قابل حل در آب است،. دمنوش‌ها، می‌توانند متشکل از یک نوع و یا ترکیبی از چندین گیاه دارویی باشند که برای تاثیر بر قسمت خاصی از بدن و درمان برخی بیماری ها، مفید هستند.

استفاده از گیاهان دارویی در ایران سابقه تاریخی زیادی دارد که در اوستا و شاهنامه نیز از آن یاد شده است. حدود 2300 گیاه معطر و دارویی در ایران موجود است که در قدیم، 450 نوع آن در عطاریها به فروش میرسیده، اما به مرور زمان بر اثر دگرگونیهای زیست محیطی از تعداد آنها کم شده است (1) .

در گذشته، گیاهان دارویی اغلب به صورت خودرو در طبیعت یافت می شدند، ولی امروزه با فرایند صنعتی شدن، امکان رشد و کشت آنها به شکل صنعتی نیز فراهم گردیده است.

ایران، به دلیل شرایط آب و هوایی و موقعیت جغرافیایی منحصر بفرد خود، یکی از بهترین مناطق برای پرورش انواع گیاهان است و از این رو، یکی از هفت کشور آسیایی است که بیشترین تنوع گیاهان دارویی را دارد. ایران، دارای 11 اقلیم از 13 اقلیم شناخته شده ی دنیا از نظر تنوع زیستی است و این بدان معناست که 90٪ گیاهان دارویی موجود در جهان میتوانند در ایران کشت شوند (2) .

همچنین جالب است بدانید که ایران، 8 هزار گونه‌ی گیاهی از 30 هزار گونه‌ی شناخته شده‌ی جهان را دارا است. جنگل‌های زاگرس در استان لرستان، به تنهایی دارای 500 نوع گیاه دارویی هستند که از این تعداد تنها 50 مورد شناسایی و استفاده قرار گرفته است (3) .

حدود 1300 گونه نیز در استان‌های چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد (که هر دو در امتداد کوههای مرکزی زاگرس هستند) یافت می‌شود(4).

همچنین 1200 گونه در استان آذربایجان غربی، 208 گونه در استان کرمانشاه، 350 گونه استان خراسان رضوی، 79 گونه در سیرجان و بیش از 11 گونه در شهرستان ایرانشهر شناسایی و ثبت شده است. استان های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، فارس، کرمان، همدان و اصفهان به ترتیب بیشترین سطح زیر کشت و تنوع گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده اند.

شایان ذکر است که تقریباً در تمام مناطق ایران، انواع گیاهان دارویی رشد میکنند. و شهرهایی که دراین مقاله از آنها یاد شده است، جزو مهمترین شهرها به جهت تولید، فروش و صادرات این محصولات هستند.

در کدام استانها چه گیاهان دارویی رشد میکنند؟

در چهارمحال و بختیاری، گونه‌هایی همچون هواچوبه، زرین گیاه، کرفس کوهی، مورد، مخلصه، چوک، ازبوتک، درمنه، گلدر، آویشن، کزتس، بورت، هندوانه ابوجهل، بنه و داز رشد می‌کند. در آذربایجان غربی، چوبان کبریتی، بادرنجبویه، شب بو، ختمی، آجی بیان و شیرین بیان، ثعلب، مرزه، اسپناخ، ایت بورنی، داغ قارپیزی، مندی، داغ سقزی، یمیشان، چریش، غازایاغی، قره یونجا، یارپیز، دوه دابانی، اوشقون، بید مشک، بادرشبو، بزوشه، بوغاز قووران، کهلی اوتی، بولاغ اوتی، اوغلان اوتی و یارپیز از جمله معروفترین گیاهان دارویی هستند.

زیره سبز، گل ‌محمدی، خاکشیر، آویشن، نعنا فلفلی، رزماری، اسطوخدوس، بابونه، ختمی، پنیرک، شیرین بیان، کاسنی، همیشه بهار، سرخارگل، آلوئه ورا و گل گاو زبان از مهمترین گیاهان دارویی استان خراسان رضوی است که زعفران در صدر آن‌ها قرار دارد. اسطوخودوس، زیره سیاه، آنغوزه، بیدمشک، گشنیز از گیاهان دارویی که به عنوان دمنوش در استان کرمان کشت میشود.

سیر، موسیر، رازیانه، گشنیز، سیاه دانه و کلزا از گونه‌های مهم دارویی هستند که در همدان تولید می‌شوند. در استان اصفهان انواع کتیرا، برگ کرفس کوهی، آنغوزه موسیر، آویشن، زیره سیاه، تره کوهی و سماق کشت میشود.

در کرمانشاه 140 گونه گیاهان دارویی رشد میکند که برخی از آنها عبارتند از: همیشه بهار، بومادران، بابونه، زیره وحشی، بابونه، کاسنی، زرشک، گل گاوزبان، سنجد.

مهمترین گونه‌های گیاهان دارویی در استان فارس زعفران، گل محمدی، به لیمو، آویشن باغی، بادرنجبویه، آنغوزه، مورد و مرزنجوش، که معروف ترین آنها نسترن است.

در خراسان جنوبی (بهشت گیاهان دارویی) ، گیاهانی مثل زیره سبز، مرزه، ختمی، رازیانه، زنیان، نعنا، آویشن، آلوئه‌ورا، نعناع فلفلی، مریم‌گلی، شوید، خاکشیر، آنغوزه، وشاء، کاکوتی، درمنه ترکی، سماق، بادام تلخ، پونه، زنیان، شاه تره، بنه، زیره سیاه، بومادران، زوفا، کنگرفرنگی، اسپند، درمنه، بادرنجبویه، اسطخودوس کشت میشود.

شرایط کشت دمنوش

اغلب گیاهان دارویی، چه درگذشته و چه اکنون، به صورت خودرو رشد می کنند. ولیکن به دلیل استفاده روزافزون از این گیاهان برای مصارف مختلف (اگرچه جمع آوری آن‌ها از طبیعت ممکن است مقرون به صرفه باشد) اما به دلایل بسیاری مانند تخریب منابع طبیعی و محیط زیست، پایین آوردن خطر انقراض این گونه ها، بالابردن کمیت، استاندارد و کیفیت و همچین به منظور پاسخگویی به نیازهای بازار، بهتر است این گیاهان کشت شوند . البته در خصوص کشت گیاهان دارویی نیز نکاتی وجود دارد که باید رعایت شوند.

گیاهان دارویی در مناطق مختلف، تابع شرایط آب و هوایی منطقه، نور خورشید و عوامل دیگر به شکل وسیع رشد میکنند. و زمان و نحوه کاشت، تکثیر، نحوه برداشت، زمان برداشت و مراقبتهای پس از برداشت، نقش مهمی در افزایش محصول و کیفیت آن خواهد داشت.

از دیگر مواردی که بر کیفیت و افزایش محصول تاثیر گذار خواهند بود عبارتند از: شناخت گیاه مورد نظر، انتخاب منطقه مورد کشت، مشخصات اکولوژیکی منطقه و قابلیت خاک و آب، عمق خاک زراعی، ذرات تشکیل دهنده خاک و ... . از عوامل محیطی موثر بر تولید و نمو این گیاهان، ویژگی خاک (از لحاظ خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی)، نور، دما، آبیاری، ارتفاع محل کشت از سطح دریا و موجودات زنده کنار گیاه میباشد.

در چه مناطقی دمنوش بهتر کشت میشود؟

ایران چهار منطقه یا اقلیم آب و هوایی دارد که در کشت و میزان تولید دمنوشها تاثیرگذار است. برای کسانی که قصد دارند در محیط زندگی خود کسب وکار تولید دمنوش را راهاندازی کنند بهتر است نسبت به ارتباط اقلیم با کشت دمنوش آگاهی لازم را داشته باشند. برخی از گیاهان که متناسب با اقلیم جغرافیایی ایران، مناسب تولید دمنوش هستند به شرح ذیل میباشند:

مناطق گرم وخشک

بومادران، آلوئهورا،آویشن، اسطوخودوس، زعفران، رزماری و...

مناطق کوهستانی

کاکوتی، پونه، گل محمدی، گل گاوزبان، کاسنی، بابونه و...

مناطق معتدل و مرطوب

به لیمو، پونه، گل گاوزبان، کاسنی، سنبلالطیب و...

مناطق گرم و مرطوب

آلوئه ورا، چای ترش، عناب، کاسنی و...

10 گیاه دارویی سودمند صادراتی ایران

10 نوع از این گیاهان که هم به عنوان دمنوش و هم در صنعت داروسازی کاربرد دارند و بازار خوبی نیز در جهان دارند عبارتند از: زعفران، به لیمو، گل محمدی، بادرنجوبه، اسطوخودوس، ترخون، رزماری، نعناع، مریمگلی (5).

محبوبترین دمنوشها کدامند؟

محبوبترین دمنوشها عبارتند از: بومادران، بابونه، همیشه بهار، کاسنی، پونه، بادرنجوبه، گل گاوزبان، مرزنگوش، کاکوتی، آویشن، چای کوهی، گل ختمی. دمنوش آویشن، گلاب و عناب سه دمنوش آرامش بخش ایرانی است که درجهان طرفداران زیادی دارد (6) .

در پایان اینکه ایران، به عنوان کشوری چهار فصل دارای ویژگی‌های آب و هوایی بسیار عالی مانند طول روز، کیفیت نور خورشید ، ویژگی‌های محیطی و زیست محیطی، تنوع اقلیمی و ژنتیکی و... برای تولید محصولاتی با کیفیت بالا، مناسب میباشد.

پینوشتها