شهر یزد

مرکز استان و شهرستان یزد در مرکز ایران است. این شهر بین رشته‌های شیرکوه و خرانق و در دشتی گسترده به نام دشت یزد ـ اردکان قرار گرفته‌ است.

آبادانی یزد از سدهٔ «پنجم هجری» به بعد بوده و اتابکان فارس از مهم‌ترین عوامل پیشرفت این شهر در سده‌های گذشته به‌ شمار می‌روند.

یزد نخستین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان پس از شهر ونیز ایتالیاست. استان یزد از سرزمین های کهن و تاریخی ایران زمین است.{1}

تاریخ و قدمت

ابن حوقل در کتاب «ایران فی صورة الارض» درباره یزد می‌نویسد: «از مهمترین شهرهای ولایت اصطخر از سوی خراسان «کثه» است و آن حومه یزد و ابرقویه می‌باشد… اما کثه که حومه یزد است شهری است در کنار بیابان و هوای آن خشک سالم است و مانند شهرهای کوهستانی فراخ نعمت است و روستایی دارد که محصولش ارزان است. بیشتر بناهای آن دراز شکل است و از گل ساخته شده.

در آنجا شهری است استوار که قلعه‌ای با دو دروازه آهنین دارد: یکی به نام ایزد(باب ایزد) و دیگری در مسجد(باب‌المسجد) که نزدیک مسجد جامع است.

این جامع در ربض قرار دارد و آبهای آن از قنات تامین می‌شود…»

در بعضی از منابع بنای اولیه برخی از شهرهای این استان چون (میبد) را به سلیمان پیغمبر، (یزد) را به ضحاک و اسکندر مقدونی و (ابر کوه) را به ابراهیم پیغمبر نسبت داده‌اند. این بیانگر قدمت و دیرینگی پیشینیه تاریخی و فرهنگی سرزمین و مردم این دیار است.

مجموعه آثار باستانی پراکنده موجود در این استان نیز به سهم خود گویای این پیشینه تاریخی است.

آثاری چون دست افزارهای سنگی بدست آمده از دره‌های شیر کوه، نگاره‌های روی تخت سنگ کوه ارنان، تکه سفالهای منقوش نارین قلعه میبد – متعلق به دوره ایلامی، غارهای استان و آثار معماری و شهر سازی باستانی و… نشان می‌دهد مدنیت یزد، در چهار کانون باستانی (مهریز و فهرج)، (یزد)، (رستاق و میبد) و (اردکان) متمرکز بود.

پژوهشگران این منطقه را که در مسیر شاهراه‌های باستانی (ری – کرمان) و (پارس – خراسان) قرار داشت، جزء سرزمینهای دوردست مادها شمرده‌اند.

احمد بن حسین بن علی کاتب یزدی، می‌نویسد : «هنگامی که عده‌ای از بزرگان ایران در ری علیه اسکندر مقدونی به مخالفت پرداختند، اسکندر آنان را دستگیر کرد و خواست که همراه خود به استخر فارس ببرد، چون به ناحیه‌ی یزد رسید، زندانیان را درچاهی محبوس کرد و آن محل را کِثَه (به یونانی یعنی زندان) نامید.

پس از اینکه اسکندر یزد را ترک گفت، نگهبانان به کمک زندانیان به آبادانی و عمران یزد همت گماشتند»برخی از جغرافی نگاران، تاریخ ساخت یزد را به یزدگرد اول، ساسانی نسبت می‌دهند که وجه تسمیهی یزد در ارتباط با نام وی و واژهی «یزش» به معنی ستایش و نیایش در زبان فارسی میانه است.

بهرام گور نیز در هنگام حرکت خود به سوی خراسان چون به ولایت کثه (یزد) رسید، بیماری وی اندکی بهبود یافت و این سرزمین مبارک داشت و دستور داد در آنجا شهری بسازند و چون به نام یزدان می‌ساخت آن را «یزدان گرد» نام نهاد.

چون بهرام گور درگذشت یزدگرد به پادشاهی رسید. وی دو پسر داشت به نام شاه فیروز و شاه بلاس.

بعد از مدتی یزدگرد، یزد را به دو فرزندش بخشید و آن دو شهر را بین خود تقسیم کردند. شاه فیروز دو ده در ولایت یزد ساخت، یکی «فیروز آباد مجو مرد» و دیگری «فیروز آباد میبد».

زمانی که انوشیروان به حکومت رسید، یزد را به دختر خود «مهرنگار» بخشید و وی را از مداین به یزد فرستاد و در آنجا ساختمان‌های زیادی ساخت.

در هشت فرسنگی یزد دهی ساخت و آن را «مهرگرد» نام گذاشت و اکنون آن قریه را «مهریجرد» می‌گویند.

هم‌چنین در کنار میبد دهی ساخت و آن را «مهرجرد» نام نهاد و برادر وی «شاه هرمز» در جنب مهریجرد دهی ساخت و آن را «هرمیز» نام گذاشت که اکنون به «خورمیز» شهرت دارد.

پس از انوشیروان خسروپرویز به پادشاهی رسید. وی ولایت یزد را به دو دختر خود به نام‌های ایران دخت و توران دخت بخشید و دستور داد دهی بسازند و آن را «توران پشت» نام نهاد.

توران دخت هشت ماه پادشاهی کرد و بعد درگذشت. بعد از وی ایران دخت به سلطنت رسید. وی نماینده‌ای به نام «ابرند» به یزد فرستاد و به وی دستور داد که بر عمارت و آبادی یزد بیفزاید. ابرند نیز در دو فرسنگی شهر یزد ده جدیدی احداث کرد و آن را «ابرند آباد» نام نهاد.{2}

سوغات و صنایع دستی یزد

انواع شیرینی

یزد شهر شیرینی هاست و می تواند انتخاب های خوش رنگ و لعابی را در زمینه خوشمزه های شیرین پیش روی شما قرار دهد.

در این شهر طیف وسیعی از شیرینی ها وجود دارد که عبارتند از: باقلوا، لوز پسته، لوز بادامی یا بیدمشک، لوز نارگیلی، لوز مخلوط دورنگ، کیک یزدی، کیک تخته‌ای، حاجی بادام، نان برنجی، نان پنجره‌ای (در یزد به منقا شهرت دارد)، قطاب، پشمک، سوهان‌ آردی و ...

ارده و حلوا ارده

بزرگترین مرکز ارده سازی ایران در شهرستان اردکان استان یزد است. این شهرستان یکی از قطب های تولید ارده و حلوا ارده به شمار می رود و این صنعت در آن دارای قدمتی چند صد ساله است. ارده یک خوراکی مقوی از کنجد است که در صبحانه و تهیه غذا به کار می رود.

روغن کنجد

استفاده از روغن کنجد در میان یزدی ها رواج زیادی دارد و نوع مرغوب آن را می توانید در این شهر تهیه کنید.

گیاهان دارویی

طب سنتی در یزد طرفداران زیادی دارد و مردم این شهر معمولا از داروهای گیاهی استفاده می کنند.

عطاری های زیادی در این شهر فعال هستند و مرغوب ترین کالاها را به شما ارائه می دهند.

ترمه

ترمه نمونه بی بدیل هنر مردمان این شهر است و در جای جای بازار نمونه های متنوعی از آن را می بینید.

امروزه از این پارچه به عنوان تزیین بر روی کیف، کفش، لباس و .. هم استفاده می شود.

چادر شب و شمد

این پارچه ها به عنوان روانداز و رختخواب پیچ استفاده می شوند و از قدمت بسیاری برخوردارند.

طلا

بازار طلای یزد شهرت زیادی دارد و در آن انواع مختلف زیورآلات را می بینید. بسیاری بر این باورند که طلای یزد جنس مرغوب تری دارد.

زیراندازها

زیلو، گلیم و فرش های مرغوبی نیز در این شهر پیدا می شود که می توانند گزینه های خوبی برای سوغات باشند.{3}

غذاهای محلی یزد؛ از قیمه نخود تا آش آبغوره

یزد خصوصیات منحصربه‌فرد زیادی دارد که غذاهای محلی خاص از جمله ویژگی‌های خوشمزه آن است.

غذاهای محلی یزد بیشتر به‌شکل آش پخت می‌شوند مانند آش شولی، آش گندم، آش ماش، آش شلغم، آش کلم، آش سمبوسک، آش عدس، آش کدو، آش آلو، آش آبغوره، آش انار، و آش سبزی.

اما به‌ جز آش از دیگر غذاهای سنتی این شهر می‌توان به غذاهایی مانند قیمه‌ی‌نخود‌، کوفته برنجی، کوفته کباب، کوفته نخودچی، کوفته هویج، قلیه‌ی کدو، قلبه کدو تنبل، قلیه سیب‌زمینی و خورشت به‌ آلو اشاره کرد.{4}

مکان های گردشگری در شهر یزد

۱. مسجد جامع یزد

مسجد جامع یزد یکی از شاهکارهای معماران هنرمند ایرانی است که در دل کویر ایران در استان یزد جلوه گیری می کند و یکی از مقاصد پرگردشگری است که مسافران زیادی از داخل و خارج آن را برای گشت و گذار در یزد انتخاب می کنند.

این مسجد حدود ۱۰۰ سال و در طول ۳ دوره ساخته شده و یکی از پایه های اصلی حکومت ساسانیان به شمار می رفته است.

چیزی که سبب شده این مسجد به نسبت دیگر مساجد ایران تفاوت داشته باشد خوابیدگی گنبد، سردر رفیع و بلند و همچنین کاشی کاری زیبا و منحصر به ‌فرد آن می باشد که هر چشمی را به خود خیره می کنند.

این اثر ارزشمند ایرانی در سال ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

۲. میدان وقت الساعت

از دیگر جاذبه های شهر یزد میدان وقت الساعت است. در این میدان یکی از قدیمی ترین برج های ساعت ایران و جهان قرار دارد و اولین ساعت شهری ایران به شمار می رود.

ساخت این برج ساعت به زمان قاجار باز می گردد و طاق و قوس ها، تزیینات آجری و کاشی کاری های منقوش به خطوط آیات و … به آن جلوه ای خاص داده اند.

ساخت این برج ساعت توسط ابوبکر یکی از ساعت سازهای ماهر یزدی انجام شده و امروز به عنوان یکی از جاذبه های ارزشمند ایران مطرح است.

این ساعت در سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

۳. میدان امیر چخماق

یکی از نمادهای شهر یزد که کمتر کسی نام آن ها را نشنیده است میدان امیرچخماق است. در این میدان مجموعه ای از بناهای تاریخی و ارزشمند جلوه گری می کنند. یکی از شاخص ترین این جاذبه ها تکیه ای است با مناره های بلند که به عنوان اصیل ترین قسمت این شهر به یادگار مانده است.

قدمت این میدان به قرن نهم هجری و زمان حکومت تیموریان باز می گردد و توسط فردی با همین نام امیر جلال الدین چخماق ساخته شده است.

میدان امیرچخماق یا به گویش مردم یزد میرچخماق محلی برای گردهمایی مردم یزد می باشد.

۴. باغ دولت آباد

خوب بریم سراغ جاذبه هایی که شهر یزد را جهانی کرده است؛ باغ دولت آباد! این باغ جزء یکی از ۹ باغ ایرانی است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. عمارت بلند این باغ بلندترین بادگیرهای جهان را دارد و از نظر معماری بسیار ارزشمند است.

این باغ یکی از قدیمی ترین باغ های ایرانی است که ۲۶۰ سال قدمت دارد و در وسعت ۶.۴ هکتاری خود، نشانه هایی از بهشت را جای داده است تا بیننده را به دنیایی دیگر ببرد. زمانی وارد این باغ می شوید احساس نمی کنید که در شهر کویری یزد هستید و بوی گل و گیاهان شما را مدهوش خواهند کرد.

۵. خانه لاری ها

جاذبه های شهر یزد را قطعا نمی توان در یک مطلب جای داد چرا که هر طرف این شهر زیبا و دیدنی می تواند برای خودش به عنوان جاذبه ای به شمار برود.

خانه لاری های یکی دیگر از جاذبه های شهر یزد است که دارای قدمتی حدود ۱۵۰ سال می باشد، در زمان های گذشته حدود ۲۷۰ سال پیش لاری ها از سمت فارس به شهر یزد به منظور تجارت می آمدند و در جای جای این شهر ساکن شده بودند.

خانه ی لاری ها با وجود اتاق آیینه با آیینه کاری هایی با قدمت حدود پنجاه یا شصت سال، اعیانی بودن خود را به نمایش می گذارد.

این خانه در سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران قرار به ثبت رسیده است.

۶. تنها آب انبار شش بادگیر جهان

آب انبارهای شش بادگیر نام یکی از آب انبارهای شهر یزد از بین ۷۵ آب انباری است که ۱۸۰ سال پیش در دوره قاجاریه ساخته شده بوده اند.

این بنا به شکل ۸ وجهی ساخته شده و دلیل آن این بوده که بتواند با شرایط اقلیمی و جهت باد در این منطقه کویری کنار بیاید.

این آب انبار یکی از بزرگترین آب انبارها شهر یزد است که حجم آن بالغ بر ۲۰۰۰ متر مکعب است.

این آب انبار دارای ۲ خروجی است یکی برای زرتشتیان و دیگری برای مسلمانان است که این خود نشان دهنده فرهنگ بالای مردم شهر یزد است که می توانند با درک با کنار هم زندگی کنند.

۷. مدرسه ضیائیه یا زندان اسکندر

بنایی در شهر یزد با دو نام متفاوت وجود دارد که نشان دهنده کاربرد دوگانه ی این بنای ارزشمند تاریخی می باشد.

برخی بر این عقیده هستند که این بنا در قرن هشتم در سال ۶۳۱ هجری بنا شده و در سال ۷۰۵ هجری نیز ساخت آن تکمیل شده است.

مدرسه ضیائیه بیش از هفتصد سال پیش محلی برای تدریس بوده و میزبان مجالسی نظیر بحث و بررسی بزرگان و علما را بر عهده داشته است.

گفته می شود نام زندان اسکندر در نتیجه ی آمدن گروهی از تبعیدیان اسکندر مقدونی به یزد به وجود آمد و البته عوامل دیگری همچون ویژگی های اقلیمی، دور افتادگی یزد از مراکز بزرگ و پر رفت و آمد در گذشته بر شهرت بیشتر این نام افزوده اند.

این بنای تاریخی ارزشمند در سال ۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.{5}

پی نوشت:
1.www.irannaz.com
2.www.sryco.ir
3.www.karnaval.ir
4.www.kojaro.com
5.www.eligasht.com