نام‌گذاری ماه مبارک رمضان
در روایتی از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) علت نام‌گذاری ماه مبارک رمضان به "رمضان" اینگونه بیان شده است. (این ماه را "رمضان" نامیدند چون گناهان را می‌زداید.)در برخی احادیث آمده است که "رمضان" یکی از نام‌های خدای سبحان است و نهی شده است که آن را بدون احترام و افزودن واژه "ماه" به کار ببرند. رسول گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: نگویید "رمضان" چون "رمضان" یکی از نام‌های خدای تعالی است. بلکه بگویید "ماه رمضان".
این ماه اهمیت خاصی نسبت به دیگر ماه‌های سال دارد و تنها ماهی است که نام آن در قرآن کریم آمده است. ماه رمضان زمانی است برای راهنمایی مردم، بیان راه، روش هدایت و جدا ساختن حق از باطل، قرآن نازل شده است پس هر کس که این ماه را دریابد باید در آن روزه بگیرد و هر کسی بیمار و یا در سفر باشد باید به همان تعداد از روزهای دیگر را روزه بگیرد.
حضرت امام علی (عیه السلام) در خطبه خود در اولین روز از ماه مبارک رمضان فرمودند: «ای مردم، این ماه، ماهی است که خداوند بر ماه‌های دیگر برتری داده است همچون برتری ما خاندان اهل بیت (علیهم السلام) بر دیگر مردم و ماهی است که درهای آسمان و درهای رحمت در آن گشوده شده و درهای دوزخ در آن بسته می‌شوند. این ماه شما همچون ماه‌های دیگر نیست، روزهایش برترین روزها و شب‌هایش برترین شب‌ها و ساعاتش بهترین ساعت‌ها است.»
در مورد اعمال ماه مبارک رمضان در مفاتیح الجنان اعمال زیادی ذکر شده است که خوانندگان گرامی را جهت خواندن و انجام این اعمال به مراجعه به این کتاب دعوت می‌کنیم، اما به طور کلی اعمال ذیل در ماه رمضان وارد شده است.
اعمال ماه مبارک رمضان
۱- روزه؛ که از واجبات بر مؤمنین است. روزه وسیله‌ای است جهت تربیت روح و روان انسان. البته، روزه مختص بدن نیست بلکه روزه زبان، چشم، نفس، قلب، روح و سر نیز ضروری است. روزه زبان عبارت است از: محافظت و نگهداری زبان از دروغ و غیبت و تهمت و امثال این‌ها.روزه چشم عبارت است از: خودداری نمودن چشم از نگاه کردن به مناظر ممنوعه و حرام. روزه گوش عبارت است از: خودداری کردن از شنیدن سخنان لغو و بیهوده و غیبت و … روزه نفس که عبارت است از: ترک آرزوها و آمال دنیوی و ترک شهوات نفسانی، روزه قلب که عبارت است از: تخلیه قلب از محبت دنیا و زینت‌های آن. روزه روح عبارت است از: تخلیه آن از آرزوی نعمت‌های اخروی و روزه سر عبارت است از: قطع نمودن از غیرخدا و باز داشتن روح و روان از غیر او.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «روزه سپری در برابر آتش است. روزه بگیرید تا تندرست شوید. برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن‌ها روزه‌داری است.»
۲- قرائت قرآن؛ در احادیث آمده است که ماه رمضان بهار قرآن است. امام صادق (عیه السلام) می‌فرمایند: «با قرآن به استقبال قرآن بروید. ضمن اینکه ثواب قرائت یک آیه از قرآن در ماه مبارک رمضان برابر است با یک ختم قرآن در ماه‌های دیگر. »
۳- دعا و استغفار؛ ماه رمضان ماه دعا و استغفار است. روایت شده که امام زین‌العابدین (علیه السلام) در این ماه جز به دعا و تسبیح و استغفار و تکبیر لب نمی‌گشود. چراکه طبق فرموده پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) : «دعای روزه‌دار ردّ نمی‌شود.»
۴- خواندن ادعیه مخصوص ماه مبارک رمضان که در هر روز و برای تعقیبات نماز وارد شد. مثل دعای یا علی یا عظیم … و دعای اللهم ادخل علی … و دعای افتتاح و دعای سحر و دعای افطار و ...
۵- غسل نمودن در این ماه که ثواب بسیار دارد.
۶- خواندن نمازهای مخصوص ماه مبارک رمضان
۷- افطار که از لحظات بسیار معنوی در ایام رمضان است. خداوند در این زمان هزار هزار کس یعنی یک میلیون نفر را در هر روز از ماه رمضان از آتش جهنم نجات می‌دهد. ضمناً یکی از اعمال پسندیده و خوب ماه رمضان افطاری دادن به روزه‌داران است که طبق روایت از امام صادق (عیه السلام) آمده است که افطاری دادن در ماه رمضان اجر کسی را دارد که سی بنده مؤمن را آزاد کرده باشد.
۸- سحر؛ پس از افطار، سحر هم از لحظات پر معنویت ایام ماه مبارک رمضان است که ادعیه و اعمال مخصوص دارد. در حدیثی آمده است که (حق تعالی و ملائکه صلوات می‌فرستند بر آن‌ها که استغفار می‌کنند در سحرها و سحری می‌خورند) خواندن نماز شب و نافله، دعا و استغفار و … هم از اعمال سحر است.
۹- نیکی در حق مؤمنان، صله رحم، رسیدگی به درماندگان و مستحقان، صدقه و انفاق، خواندن نمازهای واجب و مستحبی، صلوات بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، دعا در حق مؤمنان و گذشتگان، قرائت قرآن و ادعیه، استغفار، یتیم نوازی و … از اعمال این ماه مبارک است.
ماه رمضان، در میان مسلمانان از احترام، اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار و ماه سلوک روحی آنان است و مؤمنان با مقدمه سازی و فراهم کردن زمینه های معنوی در ماه های رجب و شعبان هر سال خود را برای ورود به این ماه شریف و پربرکت آماده می‌کنند، و با حلول این ماه با شور و اشتیاق و دادن اطعام و افطاری به نیازمندان، شب زنده داری و عبادت، تلاوت قرآن، دعا، استغفار، دادن صدقه، روزه داری و ... روح و جان خود را از سرچشمه فیض الهی سیراب می کنند.
فضایل ماه مبارک رمضان
گرچه ذکر تمام فضایل ماه مبارک رمضان از حوصله این مقال خارج است؛ ولی پرداختن و ذکر برخی از فضایل آن از نظر قرآن و روایات اسلامی خالی از لطف نیست.1. برترین ماه سال
ماه مبارک رمضان به جهت نزول قرآن کریم در آن و ویژگی‌های منحصری که دارد در میان ماه‌های سال قمری برترین است؛ قرآن کریم می‌فرماید: «ماه رمضان ماهی است که قرآن برای هدایت انسان‌ها در آن نازل شده است.»(1)پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره ماه رمضان می فرمایند: «ای مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به شما روی آورد، ماهی که نزد خدا از همه ماه ها برتر و روزهایش بر همه روزها و شب‌هایش بر همه شب‌ها و ساعاتش بر همه ساعات برتر است، ماهی است که شما در آن به میهمانی خدا دعوت شده و مورد لطف او قرار گرفته‌اید، نفس‌های شما در آن تسبیح و خوابتان در آن عبادت، عملتان در آن مقبول و دعایتان در آن مستجاب است. ... بهترین ساعاتی است که خداوند به بندگانش نظر رحمت می‌کند... .»(2)
2. نزول کتب آسمانی در این ماه
تمام کتب بزرگ آسمانی مانند: قرآن کریم، تورات، انجیل، زبور، صحف در این ماه نازل شده است. حضرت امام صادق (عیه السلام) می فرمایند: «کل قرآن کریم در ماه رمضان به بیت المعمور نازل شد، سپس در مدت بیست سال بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و صحف ابراهیم در شب اول ماه رمضان و تورات در روز ششم ماه رمضان، انجیل در روز سیزدهم ماه رمضان و زبور در روز هیجدهم ماه رمضان نازل شد.»(3)3. توفیق روزه داری
در ماه مبارک رمضان خداوند متعال توفیق روزه داری را به بندگانش داده است؛ «پس هر که ماه [رمضان] را درک کرد، باید روزه بگیرد.»(4)
انسان افزون بر جنبه مادی و جسمی، دارای بُعد معنوی و روحی هم هست و هر کدام در رسیدن به کمال مطلوب خود، برنامه‌های ویژه را نیاز دارند، یکی از برنامه‌ها برای تقویت و رشد بُعد معنوی، تقوا و پرهیزگاری است؛ یعنی اگر انسان بخواهد خودش را از جنبه معنوی رشد و پرورش دهد و به طهارت و کمال مطلوب برسد، باید هوای نفس خود را مهار کند و موانع رشد را یکی پس از دیگری بر دارد و خود را سرگرم لذت‌ها و شهوات جسمی نکند. یکی از اعمالی که در این راستا مؤثر و مفید است روزه داری است، قرآن کریم می‌فرماید: «... ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شد، همان گونه که بر پیشینیان از شما نوشته شده، تا پرهیزگار شوید.»(5)
پی‌نوشت‌ها:
1. سوره بقره، آیه 185.
2. وسایل الشیعه، ج 10، ص 313.
3. الکافی، ج 2، ص 628.
4. سوره بقره، آیه 185.
5. سوره بقره، آیه 183.
منابع:
1. سایت ایسنا
2. سایت نمناک
3. سایت حوزه
