امتداد عاشورا در شبه قاره هند و خاورميانه (1)

1ـ پاكستان

كشور پاكستان همسايه جنوب شرقي جمهوري اسلامي ايران تا سال 1326 شمسي جزو كشور هندوستان بود. در قرن هشتم ميلادي نواحي اطراف «سند» به تصرف مسلمانان در آمد. سلطان محمود عزنوي قسمت اعظم شمال غربي هند، يعني پاكستان امروزي را به تصرف در آورد و در نتيجه دين اسلام جايگزين بت پرستي گرديد و لاهور مركز فرهنگ مسلمانان شد.
دردوره مغول، حكام مسلمان در حدود شش قرن بر اين شبه قاره حكومت كردند. از آغاز قرن 17 ميلادي نفوذ انگلستان در هند آغاز گرديد و آنها بيش از دويست سال بر اين كشور حكمراني نمودند، كه سرانجام بر اثر مبارزات طولاني مردم هند به رهبري گاندي، انگلستان مجبور به خروج از اين كشور گرديد.
در اين برهه، مسلمانان كه در بخش غربي و شرقي شبه قاره هند اكثريت داشتند به فكر استقلال و ايجاد دولتي مسلمان افتادند و اولين بار فكر آزادي را علامه اقبال لاهوري با الهام از قيام عاشورا سال 61 هجري به ملت مسلمان هند آموخت :
رمز قرآن از حسين آموختيم
ز آتش او شعله ها اندوختيم
آن امام عاشقان پور بتول
سرور آزادي ز بستان رسول
چون خلافت رشته از قرآن گسيخت
حريت را زهر اندر كام ريخت
خاست آن سر جلوه خير الامم
چون سحاب قبله باران در قدم
بر زمين كربلا باريد و رفت
لاله در ويرانه ها كاريد و رفت
تا قيامت قطع استبداد كرد
موج خون او چمن ايجاد كرد
سر ابراهيم و اسماعيل بود
يعني آن اجمال را تفصيل بود
ماسوي الله را مسلمان بنده نيست
پيش فرعوني سرش افكنده نيست
خون او تفسير اين اسرار كرد
ملت خوابيده را بيدار كرد
تيغ «لا» چون ازميان بيرون كشيد
از رگ ارباب باطل خون كشيد
نقش «الا الله» بر صحرا نوشت
سطر عنوان نجات ما نوشت
مسلمانان هند با شعار «عاشوراي محرم، ياد آور وظيفه مسلمانان» انقلاب خودرا آغاز كردند و پس از پيروزي بر استعمار پير، اسكندر ميرزا را كه يك شيعه بود به عنوان نخستين رئيس جمهور پاكستان برگزيدند.
«عشق به امام حسين (ع) در ايران اسلامي جاي تعجب ندارد، چون اكثر مردم شيعه و به عشق امام حسين (ع) زنده اند، ولي در آنجا شيعيان در اقليت و اهل سنت در اكثريت اند. لذا در نگاه اول انتظار نمي رود كه عزاداري امام حسين (ع) در پاكستان به صورت يك امر همگاني و ملي تلقي شود... به طوري كه در ايام عاشورا و محرم جامعه پاكستان حالت سوگوارانه اي به خود مي گيرد... در پاكستان اكثر اهل تسنن نيز احترام خاصي براي حضرت فاطمه عليها السلام و ائمه معصومين عليهم السلام قائل اند... دولت پاكستان نيز خود را براي برگزاري مراسم عزاداري در فضاي امن آماده مي كرد. همچنين با تشكيل كميته ويژه تدابير امنيتي و انتظامي مؤثر و خوبي را اتخاذ نمود، كه مجموعه اين همكاريها، تلاشها و تدابير توانست فضاي امني را براي عاشوراي حسيني فراهم آورد».
مقامات سياسي پاكستان هر يك پيام و ديدگاه هاي خود را كه ـ ظاهرا" سنت نيز هست ـ درباره عاشورا و امام حسين (ع) ارایه دادند، كه توسط رسانه ها و روزنامه هاي پاكستان منتشر شد، كه به عنوان نمونه به بعضي از آنها اشاره مي كنيم :
رئيس جمهور (وقت) پاكستان آقاي «فاروق احمد خان لغاري» مي گويد :
«زندگاني مبارك امام حسين (ع) براي ما راه هدايت است. با پيروي از اين راه ما مي توانيم توطئه هاي دشمنان را خنثي كنيم».
نخست وزير (وقت) پاكستان خانم «بي نظير بوتو» در پيام خود چنين اظهار ميكند:
«مسلمانان فلسطين، كشمير و بوسني بايد بر سيره امام حسين (ع) عمل كنند»:
استاندار ايالت پنجاب آقاي «چوهدري الطاف حسين» ميگويد :
«بهترين راه برگزاري عاشورا اين است كه ما نقش امام حسين (ع) را بشناسيم و فلسفه شهادت را در پرتو قرآن و سنت ببينيم. ما بايد درروز عاشورا پيمان ببنديم كه طبق اصول راستي، عدل، مساوات، صبر، برادري و تميز حق از باطل زندگي خود رااداره كنيم...»
عاشورا در رسانه هاي پاكستان
عاشورا و پاكستان به عنوان روز عزاي ملي امت اسلامي تلقي مي گردد، كه همه اقشار و گروهها اين روز را پاس مي دارند و اين روز ازتعطيلات رسمي اين كشور است. از ديگر شاخصه هاي عاشورا اختصاص يافتن برنامه هاي صدا و سيما در روزهاي تاسوعا و عاشورا به امام حسين (ع) و اصحاب و ياران آن حضرت است كه فوق العاده مورد ارزيابي است: اولا اخبار عزاداري به نحو گسترده و در سطح بسيار وسيع منتشر ميشود و ثانيا" برنامه هاي متعدد عزاداري، نوحه خواني، ذكر مصيبت و تشريح ابعاد عاشورا از تلويزيون پاكستان پخش مي گردد. علاوه بر شبكه سراسري، شبكه S.T.M كه برنامه هاي خبري C.N.N و B.B.C را در پاكستان پخش مي كند ـ نيز اخبار اين روز را پوشش مي دهد.، قابل ذكر است، كه برنامه هاي عزاداري از همان اوايل محرم پخش مي گردد و روزنامه ها نيز نقش بسيار مؤثري را در اين زمينه ايفا مي كنند. (2)

2ـ هند

بخش بزرگي از منطقه اوتارپراداش هند كه در دو قرن هجدهم و نوزدهم ميلادي استان «اوده» ناميده مي شود، تحت حكومت يك سلسله شيعه ايراني اداره مي شد، كه در سال 1770 از خراسان به هند مهاجرت كرده بودند.
اين سلسله، ازمراسم شيعه كه مهمترين آنها محرم بود، حمايت مي كردند و مراسم عاشورادر سراسر اين منطقه برگزار ميشد و سنيان و حتي هندوها نيز در آن شركت ميكردند.
روز عاشورا روز تعطيل رسمي و عمومي هند است.
در خارج از ايران، بزرگترين جامعه تشيع در شبه قاره هند و پاكستان وجود دارد، تا آنجا كه شيعيان هند دست كم دو برابر شيعيان ايران اند، براساس منابع معتبري در دكن بهمنيان از آغاز كار، گرايش هاي شيعي داشتند. در سال 832 هجري، احمد شاه ولي بهمني به طور علني به آيين تشيع در آمد، يوسف عادلشاه (895 ـ 916 هـ) بنيانگزار پادشاهي بيجاپور به آيين و مراسم عبادي رنگ شيعي داد، در عصر فرزندش اسماعيل عادل شاه (916 ـ 941 هـ) مذهب اهل بيت در نظام حكومتي و سياسي كاملا" جا افتاد.
قلي قطب شاه (918 ـ 950 هـ) پادشاهي گلكند را به عنوان يك حكومت شيعي پايه گذاري كرد، كه در آن خطبه اي به نام ائمه دوازده گانه شيعه خوانده مي شده است. برهان اول (915 ـ 961 هـ) دومين فرمانرواي احمد نگر به وساطت شاه ظاهر، وزير پرهيزگارش، به مذهب تشيع در آمد .
در زمان اكبر شاه، نور الله شوشتري برجستهترين عالم ديني شيعه دوازده امامي در 996 هجري به هند مهاجرت كرد و توسط امراي شيعه مذهب دربار به عنوان قاضي القضات لاهور منصوب شد.
رهبري جناح شيعه را سادات بارهه بر عهده داشتند و آنها، يعني سادات بارهه در«اوده» ظهور كردند.
تشيع اوده با پايتخت فرهنگيش در لكنهو، حلقه اتصال ميان امپراتور مغول و تشيع امروزين هند است.
بعد از لكنهو، رامپور مركز تشيع به شمار مي رفت كه تا اين اواخر مركز حكومت نشين شيعه بود.
وزراي نواب او ده به فرمانروايي حكومت نشين خودمختار اوده رسيدند و مدعي پادشاهي شدند و تحت اشراف اين خاندان بود» كه فرهنگ شيعه تلطيف و گسترش يافت.
در عصرفرمانروايي امجد علي (1258 ـ 1264 هـ) قوانين شيعي اوده، جانشين قوانين حنفي در محاكم شرع گرديد.
در لكنهو، عليرغم نفوذ بريتانيا، فرهنگ شيعه ادامه يافت و مدرسه الواعظين به تربيت مبلغان شيعه مي پرداخت و محققان نام آوري؛ مانند تفضل حسين خان در اين شهر پرورش يافتند.
گردهمايي شيعيان در 1325 هجري تاسيس دانشكده اي شيعي در لكنهو را به دنبال داشت و در دانشكده M.A.O، كه سيد احمد خان در عليگره بنا كرد، فرهنگ و علوم علوي تدريس مي شد.

فلسفه عاشورا در هندوستان

در شبهه قاره هند عاشورا تا عمق جان مردم نفوذ كرده است. محرم آن سامان از نظر تراژدي و احساس، عميقترين آثار را در آن نواحي به جاي گذاشته و حتي ملتهاي غير مسلمان را مجذوب خود نموده است. تشيع هند همه ساله مراسم محرم را برپا مي كنند و در اين مراسم به سخنراني و بيان وقايع كربلا با نثر و نظم مي پردازند و به دنبال آن مآتم و مراسم سينه زني اجرا مي شود و شبيه كوچكي از آرامگاه امام حسين (ع) كه« تعزيه» نام دارد را بر پا مي كنند و علم هاي معروف به بيرق برادرش حضرت عباس را در اماكن متبركي به نام «امام باره» نگاهداري مي كنند، كه همه اينها را طي مراسمي دسته جمعي در روزدهم محرم بيرون مي آوردند (نظير مراسم حمل نخل در يزد و جنوب خراسان) .
شور مصيبت امام حسين (ع) تاثير روحي فوق العاده اي بر زبان باقي مي گذارد، به طوري كه النگوهاي بلورين خود را مي شكنند، سر خود را شانه نمي زنند، جواهر بر خويشتن نمي آويزند و از لباسهاي زينتي خودداري مي ورزند و اين سوگواريها تا اربعين ادامه دارد.
مراسم عاشورا تاثير شگرفي بر مذهب اهل تسنن و فرهنگ و آداب آنان گذاشته است، به طوري كه در ايام عزاداري، آنان نيز در امام باره ها شركت مي كنند و از ته دل بر عزاي سيد مظلومان اشك مي ريزند از اين رو پيوندهاي اجتماعي و خويشاوندي فوق العاده اي ميان برادران اهل سنت و شيعي گره خورده كه با صراحت از بني اميه تبري مي جويند و بر فضيلت علي (ع) و فرزندانش اصرار مي ورزند .

تاريخچه امام باره (حسينيه ها)

در شهر لكنهو بناهاي چشمگيري مربوط به پيشوايان تشيع، بخصوص شهداي كربلا وجود دارد، كه در طول چند قرن اخير، مردم مدل هايي از گنبد و بارگاه امام حسين (ع) را به نام «تعزيه» و «امام باره» براي مراسم ساليانه محرم در هند ساخته اند، كه اين تعزيه ها و امام بارهها به شكلها و اندازه هاي مختلف ساخته مي شوند. از ساختمانهاي سمبليك كوچك از جنس ني گرفته تا بناهاي بزرگي كه روح چرخ حمل مي شوند.

تاثير پذيري مراسم مذهبي از مذهب هندو

در هند، مذهب هندو و مراسم آن تأثير فراواني از مراسم محرم گرفته، كه يك نمونه آن بناي «تعزيه» در پايان مراسم محرم است.
در اين كشور شيعيان، سنيان و هندوها همگي در مراسم محرم شركت فعال دارند و عاشورا روز تعطيل عمومي است.
از سال 1845 تا 1917 ميلادي عده زيادي ازشيعيان هندي به كارائيب مهاجرت كردند و فرهنگ محرم را در آن منطقه نيز رواج دادند.

نفوذ باورها خرافاتي در مراسم محرم

بدون ترديد باورها خرافي و سنتهاي جاهلي، هنوز هم در ميان امت اسلامي حضور دارد، حتي در كشورهاي اسلامي و شيعي پديده باورهاي غلط به چشم مي خورد تا چه رسد به شكوري مانند هندوستان كه مسلمانان در آن دراقليت هستند. قطعاً خرافه هايي وجود دارد؛ زيرا شيعيان هند با توجه به دور بودن آنان از مركز تشيع (عراق و ايران) در وضعيت بسيار ضعيفي به سر مي برند. علاقه وافر آنان نسبت به اهل بيت و مراسم عاشورا يك محبت ارثي و تقليدي است كه از دير باز ريشه در عقايد آن سامان نهاده است.
متاسفانه ديگر جاي افرادي هم چون علامه مير حامد حسينها و سيد دلدار عليها و... در هند خالي است و تعدد محافلي كه در آن ديار برگزار مي شود بسيار كم محتوا و اندك است. امروز بيشتر گردانندگان محافل و سخنرانيها را خطباي كم سواد و بعضاً بي سواد تشكيل مي دهند كه اين خود ضايعه بس دردناك است و بايد متوليان حوزه تشيع در اين زمينه فكر بازتري نموده و در صدد تربيت فضلاي جوان و تاسيس حوزه هاي محلي بر آيند وگرنه فرهنگ بيگانه و شبيخون فرهنگي در اندك زمان در آن سامان و ديار خواهد شد.
تأثير پذيري فرهنگ هندوها در مراسم عاشورا به اشكال مختلفي ديده مي شود. آن چنان كه هندوها تحت تأثير مراسم عاشورا و عزاداري شيعيان قرارگرفته اند و حتي برخي از آنان در مراسم عاشورا علم و دستجات را حمل ميكنند و خوني كه بر اثرزدن قمه و زنجير عزاداران بيرون آمده است بر پيشاني مي مالند، شيعيان نيز تحت تأثير بعضي از مراسم هندوها قرارگرفته اند. آنها با روشن كردن عمود و آويختن حلقه هاي گل به علم حضرت عباس، و متبرك دانستن ذوالجناح و آتش بازي سنتي، اين عملها را درمراسم مذهبي خود اجرا مي كنند.
ذوالجناح در ميان شيعيان هند از اهميت خاصي برخوردار است. قيمت اين نوع اسب كه بايد از نژاد عربي باشد گزاف است. ذوالجناح را نبايد كسي سوار شود، آزاد است و گماشته و مراقبي ندارد به هر خانه و مزرعه اي كه بخواهد وارد مي شود و اهالي منطقه بايد متكفل علوفه او باشند. آنها حتي تأمين مخارج علوفه اسب را برمخارج تحصيل فرزندان خود ترجيح مي دهند و اگر چيزي جهت تبرك نزد ذوالجناح برده شود و او با پوزه خود به آن بزند آن را تبرك كرده مي دانند و بيماري كه قدرت رفتن نزد طبيب را ندارد به اميد شفا پوزه ماليده ذوالجناح را مي خواهد. پس از مرگ ذوالجناح، آن را با احترام خاص و مراسم تشييع در كنار شبيه ضريح يكي از ائمه به خاك مي سپارند.
در خانه هاي شيعيان به تعداد افراد خانواده ماكتهاي شبيه حرم مطهر ائمه اطهار وجود دارد كه به «شبيه روضه» مشهور است.
با نزديك شدن محرم جنب و جوش عجيبي در منازل شيعيان ديده مي شود: وضع زندگي تغيير مي كند، لباسهاي كهنه از صندوقچه ها بيرون كشيده مي شود، ميز و صندلي و تخت كنار مي رود، فرشها عوض مي شود، زنها زيور آلات را بيرون مي آورند، النگوهاي شيشه اي و چيني را خرد مي كنند؟ با ريختن تكه هاي شيشه اعضاي بدن خود را خونين مي نمايند، ضجه مي كشند، تمام محله هاي شيعه نشين ماتم مي گيرند، حجاب اسلامي رعايت نمي شود، انجمن هاي مختلفي تحت عنوان «انجمن ماتم» بر پايي مجالس را رهبري مي كند. در روز عاشورا دسته هاي عزا به حركت در مي آيند، بر بدن خود ضربه مي زنند به محل هايي كه «كربلا» نام گذاري شده مي روند و در آنجا شمايل را به خاك مي سپارند.
منبع: http://www.pegahhowzeh.com
/س