امام راحل، افزون بر آن که خود همواره با قرآن مأنوس بود، تلاوت آن را پیوسته با درک و فهم به دیگران نیز توصیه می‌کرد و حتی انس ظاهری با قرآن را نیز، اثرگذار و مفید می دانست؛ چنان‌که در نامه‌ای خطاب به فرزندش، حاج سیداحمد نوشته است: «فرزندم! با قرآن، این کتاب معرفت آشنا شو؛ اگرچه با قرائت آن و راهی از آن سوی محبوب باز کن و تصور نکن که قرائت بدون معرفت اثری ندارد که این وسوسه شیطان است. آخر، این کتاب از طرف محبوب است برای تو و برای همه کس. نامه محبوب، محبوب است؛ اگرچه عاشق و محب، مفاد آن را نداند و با این انگیزه، حب محبوب که کمال مطلوب است، به سراغت آید و شاید دست گیرد»(1)
آیت‌الله مرعشی نجفی(رحمة الله علیه) به خویشاوندان و نزدیکان، به ویژه فرزندان خود سفارش می‌کرد که در منزل هیچ وقت قرآن را دور از دسترس قرار ندهند؛ بلکه همیشه آن را در تاقچه و جایی بگذارند که در معرض دید باشد تا دیده شود و می‌‌فرمود: «یادتان نرود که هرگاه چشم تان به آن می افتد، چند آیه ای تلاوت کنید و کوشش نمایید تا آیاتی از آن را حفظ کنید.» توصیه می‌‌کردند که حتماً با وضو و طهارت قرآن را تلاوت کنید.ایشان در پایان روزهای درسی به مناسبت‌‌های مختلف، مانند ماه رمضان یا ایام تابستان، مقداری مطالب اخلاقی و نصیحت آمیز برای شاگردان بیان می‌کرد و در نهایت می‌‌فرمود: «طلاب عزیز و فضلا! اگر می‌‌خواهید توفیق از شما سلب نشود، به قرآن نزدیک شوید و فاصلۀ خود را با آن کم کنید. هر روز یک جزء از قرآن را بخوانید یا هر اندازه ای که می‌توانید از آیات آن تلاوت کنید؛ زیرا قرائت قرآن باعث آرامش خاطر می‌شود و به شما امنیت می‌دهد»(2)
رشد و تعالی روحی
از آداب تلاوت آن است که در تلاوت قرآن، حال او در ترقی باشد؛ زیرا درجات تلاوت کنندگان که از غافلین نیستند و از مرتبه غفلت بیرون آمده‌اند، سه گونه است:مرتبه اول: که پست‌تر است، آن است که خود را چنان تصور کند که در حضور پروردگار ایستاده و قرآن می‌خواند و خدای تعالی به او نظر می‌کند و کلام او را می‌شنود و در این وقت، حال او تملق و سؤال و تضرع و ابتهال است.
مرتبه دوم: چنان در قلب خود مشاهده نماید که گویا خداوند عظیم به لطف و کرم خود به او خطاب می‌کند و سخن می‌گوید و امر و نهی می‌کند و مقام او در این وقت، مقام هیبت و حیا و گوش دادن و شنیدن است.
مرتبه سوم: مطلقاً ملتفت خود و تلاوت خود نباشد؛ بلکه همه همت او مقصور بر صاحب کلام باشد و فکر او منحصر در او باشد؛ به نحوی که گویا مستغرق مشاهده جمال او است و او را پروای غیر او نیست. و این درجه «مقربین» و «صدیقین» است. و پیش از این دو درجه، درجه «اصحاب یمین» است و غیر اینها درجات غافلین است.
حضرت سیدالشهداء علیه السلام و روحی فداه اشاره به مرتبه سوم فرموده است: الذی تجلی لعباده فی کتابه بل فی کل شئ و اراهم نفسه فی خطابه بل فی کل نور و فیء؛ برای بندگان خود در کتاب خود تجلی کرد؛ بلکه در هر چیزی، و نمود خود را به ایشان در خطاب خود؛ بلکه در هر نور و سایه.(3)
مروی است که: به حضرت امام صادق علیه السلام در نماز حالتی روی داد که بیهوش بر زمین افتاد، و چون به هوش آمد، از سبب آن پرسیدند. فرمود: آیه را مکرر کردم بر دل خود تا گویا آن را از صاحب کلام شنیدم و چشمم را طاقت معاینه قدرت او نماند(4)
یک روایت
امام سجاد علیه السلام و امام صادق علیه السلام فرمودند: هرکس به حرفی از کتاب خدای تعالی گوش فرا دهد، بدون اینکه آن را بخواند، خدای تعالی برایش یک حسنه و نیکی نوشته، یک گناهِ او را می‌زداید و او را یک درجه بالا می‌برد. و هر که آن را با نگاه کردن و بدون صدا بخواند، خدای تعالی به هر حرفی، یک نیکی برایش نوشته و یک گناه می‌زداید و یک مرتبه، بالای می‌برد. و هر که یک حرف از ظاهر آن بیاموزد، خدای تعالی ده نیکی برایش می‌نویسد و ده گناهش را می‌زداید و ده درجه او را بالا می‌برد.سپس فرمودند: هرکس حرفی از قرآن را در نماز بخواند، خدای تعالی به ازای هر حرف، به او ده‌ها نیکی می‌نویسد و ده‌ها گناه می‌زداید و ده ها درجه، او را بالا می‌برد. و هرکه قرآن را ختم کند، درخواست او [چه دیر و چه زود] مورد اجابت واقع می‌شود.و امام صادق فرموده است: در موقع خواندنِ قرآن، هم بخوان و هم به نوشته بنگر که آن با ارزش تر است و نگاه به نوشته قرآن، عبادت است.و نیز فرمود: قرآن، پیمان خدا بر خلق است. پس سزاوار است که هر مسلمان به پیمانش بنگرد و هر روز [حداقل] پنجاه آیه بخواند.
مهمانیِ معنوی
از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم است که فرمود: قرآن، طعام و مهمانی خدای تعالی است، پس از مهمانی او یاد بگیرید به هر مقدار که می‌توانید.به درستی که این قرآن، ریسمان خدا است و آن، نورِ آشکار و شفابخشِ سودمند است. حافظ و نگهبانِ کسی است که به آن تمسک کند. هرکه از آن پیروی کند، وی را نجات می‌دهد و منحرف نمی‌شود، کج نمی‌شود تا راست گردد و شگفتی‌های آن به سر نمی‌آید و تمام نمی‌شود و هرچه از آن بهره یابی، کهنه نمی‌گردد. پس آن را بخوانید که خدا به خواندن هر حرف، ده نیکی به شما پاداش می‌دهد.و نیز فرمود: خانه هایتان را به خواندن قرآن، روشنی بخشید و آنها را مانند یهودیان و مسیحیان، گورستانِ خاموش قرار ندهید. چه آنها نماز را تنها در کنیسه‌ها و دیرها انجام دادند، خانه هایشان را از عبادت خدا تعطیل کردند. اگر در خانه ای، بسیار قرآن تلاوت شود، خیر در آن بسیار می‌شود و اهل آن خانه، در وسعت (گشایش روزی) قرار می‌گیرند و به اهل آسمان روشنی می‌بخشد، چنان که اهل دنیا از ستارگان آسمانی، روشنی می‌گیرند. و نیز فرمود: هر کسی که خدا به او قرآن را عطا نماید و او گمان کند که به دیگری چیز بهتری عطا کرده است، او بزرگی را کوچک و کوچکی را بزرگ شمرده است.
کلام الهی
هر سخن، ظهور و نمودی را برای سخنگو به همراه دارد و حالت و مرتبه ای را که گوینده در وقت سخن گفتن دارا می‌باشد، آشکار می‌سازد. و نیز سخن هر گوینده ای، مناسبِ مقام خود اوست، نه مقامِ شنونده، از این رو برای بشر ممکن نیست از جهت بشریّتِ خود، سخن فرشتگان را از جهت بشریّت خود بشنود.و اینکه کلام خدای تعالی، اگر در مقام اطلاق (بدون تنزّل و فرود آمدن در مراتب پایین تر که قابل درک بشر باشد) ظاهر شود، هیچ چیزی از آفریده‌ها، در برابرش نمی‌ماند و همه در کلامِ او فانی می‌شوند. لیکن خدای تعالی به خاطر نهایت رحمت و کمالِ مهربانی که نسبت به آفریده هایش دارد، اسما و صفات و کلام خود را در سطح فهم بشر فرو فرستاد. بنابراین قرآن با نقش‌ها و لفظ‌های خویش، نمایان گر خدای تعالی می‌باشد که اسماء و صفات حق را در کلام و خطاب خدای تعالی ظاهر ساخته است و این امر از جهت مهربانی به بندگانش می‌باشد. پس بر بندگان لازم است که آن را بزرگ شمرده، در وقت خواندن قرآن، برون خویش را از ناپاکی و پلیدی و آنچه در دیدگاه مردم ناپسند است، پاک و پاکیزه گردانند و درون را با غسل یا وضو یا تیمم، از آلودگی بزدایند و روان خود را از خودبینی که نمایان گر شیطان و نهان‌خانه فضولاتِ اوست، با فروتنی در برابر بارگاه کبریایی خدا و خشوع در برابر عظمت خدا که در کلامش ظاهر است، پاکیزه دارند.
پی‌نوشت‌ها:
1. مجلۀ حوزه، ش ۹۶، ص ۲۲۵.
2. علی‌اکبر دیلمی، انس با قرآن، ص ۶۲ ـ ۶۰.
3. جامع السعادات، ج 3، ص 377. 10
4. محجه البیضاء، ج 2، ص 248؛ احیاء العلوم، ج 1، ص 259. 11
منابع:
1. بلاغ/ انس علما با قرآن
2. دانشنامه اسلامی/ آداب تلاوت قرآن
3. حوزه/ قرآن و عترت
