توجه و محبت به سالمندان در جامعه اسلامی
دین اسلام یک دین جامع و کامل است که برای همه امور زندگی از لحاظ اخلاقی، اعتقادی و غیره دستورات ویژه ای دارد. یکی از این موارد احترام به پیران و سالخوردگان است که موجب می شود این سرمایه های گران بها همواره در مرکز توجه باشند و مقام وجایگاه آن ها حفظ شود. سالمندان یکی از باارزش ترین مواهب الهی هستند که وجود آن ها مایه برکت در هر خانواده ای است. اکثر مشکلات و اختلاف هایی که بین اعضای خانواده ایجاد می شود به دست بزرگان و سالخوردگان برطرف می شود. وجود سالخوردگان در واقع تزریق تجارب مفید آن ها به جوانان و دیگر اعضای خانواده است تا بتوانند با پیمودن مسیر زندگی درکوتاه ترین زمان ممکن به موفقیت دست پیدا کنند. بهره گیری از تجارب آن ها در جامعه اسلامی امری ضروری است تا بتوان در پرتو آن، پیشرفت جامعه اسلامی را رقم زد. سالخوردگان بیش از هر چیزی به محبت خانواده نیاز دارند و این یکی از سفارشات دین مبین اسلام است تا در حفظ کرامت آن ها کوشا باشیم.داشتن جامعه اسلامی ایده آل در سایه اجرای کامل دستورات و برنامه های آن محقق می شود. چنانچه عزت و کرامت افراد جامعه حفظ شود، می توان به انسجام و توسعه آن امیدوار بود. جامعه اسلامی مقام پیران و سالخوردگان را گرامی می دارد و در روایات از فضیلت احترام به آن ها سخن به میان آمده است. محبت فرزندان به پدر و مادر پیر خود موجب الگوپذیری مثبت دیگر اعضای خانواده خواهد بود تا بتوانند نسل بعدی را مطابق با فرهنگ اسلامی تربیت کنند.
.jpg "جایگاه پیران و سالخوردگان در جامعه اسلامی")
جایگاه سالخوردگان در کلام قرآن و معصومین
پیامبر گرامی اسلام می فرمایند: « اِنّ من اجلال الله عزّوجلّ اکرام ذی الشیبه المسلِم ؛ احترام به مسلمانان کهنسال جزء تجلیل خدای عزیز و بزرگوار است.[1] » و یا در کلامی دیگر پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله فرموده است: « اِنَّ مِن إجلالِی تَوقِیرَ الشَّیخِ مِن اُمَّتی؛ تکریم سالمندان امّت من، تکریم گذاشتن به من است.» (منتخب میزان الحکمه) و یا به فرموده آخرین پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: « البَرَکه مَعَ الاکابِر؛ برکت و فراوانی همراه سالخوردگان و بزرگان است[2]» در روایتی دیگر از پیامبر گرامی می خوانیم: « مَن وَقرَّ ذا شَیبَهٍ فِی الاِسلامَ آمَنَهُ اللهُ تَعالی مِن فَزَعِ یَومَ القِیامَه ؛ هرکس سالمندی را اکرام کند که موهای خود را در راه اسلام سفید کرده باشد، خدای متعال از رعب و وحشت قیامت او را مصون نگه خواهد داشت[3]»امام صادق(علیه السلام) فرموده اند: «َظِّمُوا کِبارَکُم و صِلُوا أرحامَکُم؛ بزرگسالان خود را تکریم نمایید و صله ارحام را انجام دهید.[4]» و یا امام علی(ع) می‌فرمایند؛ « متانت سالمندی نزد من محبوب تر از شور جوانی است[5]»؛ بنابراین انصاف نیست که سالمندان را بی حاصل بپنداریم؛ چون آن ها سرشار از تجارب سودمند هستند چه بسا که بهره گیری از تجربه های ارزشمند آن‌ها باعث شود تا راه درست زندگی را بهتر بشناسیم و بتوانیم راحت تر آن را طی کنیم.
آیه ۲۳ سوره مبارکه اسراء؛ «وَقَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا و پروردگار تو حکم فرمود که جز او هیچکس را نپرستید و به پدر و مادر خود نیکی کنید چنان که یکى از آن دو یا هر دو در کنار تو به پیر و سالخورده شدند به آن ها اوف مگو و کمترین آزاری به آن ها نرسان و با آن ها با احترام و اکرام سخن بگوی. »
سالمندان چه خواسته هایی دارند؟
سالمندی برای عموم افراد است و بالاجبار با خواسته هایی ملازم است که می بایست اکثر آن ها فراهم شود. دیدگاه و جنبه های انسانی در مورد سالخوردگان را نباید از یاد برد، چرا که احترام و توجه به آن ها امری الزامی است. سالخوردگان اغلب خواهان احترام اند و دوست دارند مورد التفات و مهربانی قرار بگیرند. چنانچه امری داشتند، آن انجام شود و دیگران، نصیحت آن ها را بپذیرند. تکریم آن ها توسط نزدیکان، سبب خشنودی و خرمی آن ها می شود، به ویژه از آن جهت که در پناه آن احساس آرامش و امنیت می کنند و عرصه را برای مجاهدت وکار خود باز می بینند. اگر خواسته های آن ها با بزرگواری و احترام محقق شود، زمینه اکثر اوقات تلخی ها در سالخوردگان از بین می رود و عاطفه آن ها بیشتر و مهرورزی به نزدیکان چند برابرخواهد شد و شکیبایی و سازگاری بیشتری درباره رفتار دیگران از خود بروز می دهند..jpg "جایگاه پیران و سالخوردگان در جامعه اسلامی")
نیازهای ضروری سالخوردگان
به منظور محافظت از سالخوردگان در برابر وقایع مختلفی که ممکن است در سر راه آن ها باشد، می بایست آن ها را در وضعیت محیطی مطلوبی قرار داد که به وجود آمدن فضای گرم و عاطفی، و نیز تجلیل و سپاسگزاری از جمله شرایط ضروری برای پدیدار شدن چنین محیطی است. تکریم و مراعات بر سالخوردگان به خصوص در محیط خانواده، تقدیر و تشکر از مجاهدت ها و سخت کوشی آن ها و سرمایه گذاری هایی که از نظر مادی و معنوی برای نسل جوان و جامعه انجام دادند، تنها نگذاشتن آنان، برقراری رابطه و ایجاد همدلی و درک متقابل با آن ها، همراهی با آن ها و گوش دادن به کلامشان، کوشیدن برای حل مشکلات و گرفتاری هایشان، چشم پوشی از اشتباهات و خطاهایی که ممکن است مرتکب شوند. پشتیبانی و همیاری از آنان، برخی از وظایف و مسئولیت ما در قبال این عزیزان است تا با انجام آن ها در ایجاد فضای گرم در خانواده اهتمام ورزیم.وجوب ارتباط با سالخوردگان
افراد پیر از غنیمت های هر جامعه ای هستند و انسان هنگامی این مسأله را بهتر درک می کند که خودش روزی بر جای آن ها بنشیند و از مقام و جایگاه آن ها آگاه شود. به همین دلیل، ارتباط با سالخوردگان با نسل جدید، امری الزامی است.جوان ناچار است در گذرگاه زندگی، راه صحیح و پایداری را داشته باشد و این مقصود حاصل نمی شود، مگر اینکه انسان مسیر خود را آماده و مستحکم نماید و از تجارب کسانی که یک عمر این راه را طی کرده اند، بهره مند شود.جوانان به دلیل تجربه کم و تازه کار بودن، امکان لغزش و سقوط دارند و به دلیل خامی و غرور جوانی، طریقه بهره گیری صحیح از آن را نمی شناسد و زندگی با سالخوردگان، از این لغزش ها و پایین افتادن ها پیشگیری می کند.
اجازه دهید سالخوردگان شما بد اخلاقی کنند ولی شما شکیبایی به خرج دهید. اکثر افراد کهنسال احساس می کنند باورها و نظرات آنان بی ارزش قلمداد می شود، اگر بگذارید بدون هیچ گونه رویارویی نظرات خود را بیان کنند، احتمالا نظاره گر آرامش و خوشخویی بیشتر آن ها خواهید شد. امکان دارد شما با آن ها هم عقیده نباشید ولی از آن جا که کلام آن ها را به خوبی شنیده و به آن احترام می گذارید، بسیاری از بحث و جدل ها و بد خلقی ها را کاهش خواهید داد.
چند پیشنهاد جهت تکریم و احترام به سالخوردگان
هنگامی که وقت شما آزاد است، می توانید پای صحبت آن ها بنشینید و راجع به خاطره های گذشته آن ها صحبت کنید چرا که یکی از امور مورد علاقه آن ها مرور خاطرات گذشته و بیان آن هاست و تداعی گر زمانی است که آنان در اوج بودند. طبیعتا هر کس به سن پیری می رسد نیازهایی دارد و در رفع نیازهای سالخوردگان باید بکوشید و احتیاجات آن ها را فراهم کنید.در مناسبت های مختلف و اعیاد به دیدن آن ها بروید، برنامه سفر و همراهی با آن ها را تدارک ببینید. می توانید گاهی اوقات آن ها را به خانه خود دعوت کنید که این عمل احساس باارزش بودن به آن ها می دهد. دوران پیری علاوه بر ناتوان شدن، احساس تنهایی را نیز با خود به همراه دارد؛ بنابراین زمان بیشتری را به بودن در کنار سالمندان اختصاص دهید و در امور مختلف به آن ها کمک کنید تا بتوانند به راحتی از پس این دوران برآیند.
یکی از راه های خوشحال کردن آن ها هدیه دادن است، هر از گاهی با خرید هدیه ولو یک شاخه گل آن ها را خشنود کنید و اجازه دهید بدانند به فکر آن ها هستید. در هنگام رویارویی با آن ها لبخند به لب داشته باشید و نشاط را به آن ها هدیه کنید؛ آن ها با دیدن خوشحالی شما شاد می شوند.
هنگامی که سالمندان ناراحت هستند، از آن ها دلجویی کنیم و هرگز آن ها را رها نکنیم؛ واگذاری افراد پیر به خانه سالمندان قطعا برای آن ها دردناک خواهد بود، علاوه بر نیازهای جسمی، نیازهای روحی و روانی آن ها نیز باید برطرف شود.
پی‌نوشت:
[1] کافی، ج 2، ص 165
[2] نهج الفصاحه، ص 222، کلمه 110
[3] الکافی، ج2، ص 658
[4] الکافی،ج۲، ص۱۶۵
[5] غرر الحکم، ص 250
