سوء تغذیه

انواع موارد سوء تغذیه

کمبود آهن

یکی از شایع ترین موارد سوء تغذیه در سراسر جهان، کمبود آهن است. کمبود آهن می‌ تواند منجر به آنمی یا کم خونی شود.

آنمی اختلال خونی است که باعث خستگی، ضعف و انواع مختلفی از علائم می‌ شود.

آهن در خوراکی‌هایی همچون سبزیجات برگ دار سبز تیره، گوشت قرمز و زرده تخم مرغ یافت می‌ شود.

آهن به بدن شما کمک می‌ کند تا گلبول قرمز تولید کند. هنگامی که دچار کمبود آهن هستید، بدن شما گلبول‌ های قرمز کمتری تولید می‌ کند.

گلبول‌ های قرمزی که بدن تولید می‌ کند، کوچک‌ تر و ضعیف‌ تر از سلول‌های خونی سالم هستند. همچنین کمتر قادر به انتقال اکسیژن به بافت‌ ها و اندام‌ های شما هستند.

طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی (WHO)، بیش از ۳۰ درصد از جمعیت جهان دچار کم خونی هستند.

بسیاری از این افراد به دلیل فقر آهن مبتلا به کم خونی شده‌ اند.

در واقع، فقر آهن تنها کمبود تغذیه‌ای است که هم در کشورهای توسعه یافته و هم کشورهای در حال توسعه شایع است.

کم خونی فقر آهن بسیاری از افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد که اکنون به عنوان یک بیماری همه گیر بهداشت عمومی شناخته شده است.

کمبود ویتامین A

ویتامین A گروهی از مواد مغذی مهم برای سلامت چشم و عملکرد و سلامت تولید مثل در مردان و زنان است. همچنین نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر عفونت‌ها دارد.

به گفته سازمان جهانی بهداشت، کمبود ویتامین A عامل اصلی نابینایی قابل پیشگیری در کودکان است.

میزان مرگ و میر در میان زنان بارداری که دچار کمبود ویتامین A هستند، نیز بالاتر است.

بتا کاروتن یک ماده مغذی است که به عنوان آنتی اکسیدان عمل می‌کند. این ماده در محصولات قرمز، نارنجی، زرد و سبز تیره یافت می‌شود.

در صورت نیاز، بتا کاروتن می‌تواند به ویتامین A در بدن تبدیل شود.

برای نوزادان، بهترین منبع ویتامین A شیر مادر است. برای تمام افراد، مصرف مقدار زیادی از خوراکی‌های حاوی ویتامین A بالا حائز اهمیت است.

این خوراکی‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:

شیر

تخم مرغ

سبزیجاتی با رنگ سبز، مانند کلم، کلم بروکلی و اسفناج

سبزیجاتی با رنگ نارنجی مانند هویج، سیب زمینی شیرین و کدو تنبل

میوه‌های قرمز مایل به زرد، مانند زردآلو، پاپایا، هلو و گوجه فرنگی

کمبود تیامین (ویتامین B-1)

یکی دیگر از کمبودهای تغذیه‌ای رایج کمبود تیامین است که به عنوان ویتامین B-1 نیز شناخته می‌ شود.

تیامین بخش مهمی از سیستم عصبی شما است. همچنین به بدن شما کمک می‌کند که کربوهیدرات را به عنوان بخشی از سوخت و ساز بدن به انرژی تبدیل کند.

کمبود تیامین می‌تواند منجر به موارد زیر شود:

کاهش وزن

خستگی

گیجی

از دست دادن حافظه کوتاه مدت

کمبود تیامین می‌تواند به آسیب عصبی و عضلانی نیز منجر شود و می‌تواند بر قلب تأثیر بگذارد.

بسیاری از محصولات غلات صبحانه و حبوبات با تیامین غنی شده‌ اند. سایر منابع خوب تیامین عبارتند از:

تخم مرغ

حبوبات

آجیل

دانه‌ ها

جوانه گندم

کمبود نیاسین (ویتامین B-3)

نیاسین یکی دیگر از مواد معدنی است که به بدن کمک می‌کند که مواد غذایی را به انرژی تبدیل کند. نیاسین به عنوان ویتامین B-3 نیز شناخته می‌ شود.

کمبود شدید نیاسین اغلب به عنوان پلاگر نامیده می‌شود. نیاسین در اکثر پروتئین‌های حیوانی و همچنین در بادام زمینی یافت می‌ شود.

در نتیجه، این وضعیت در کشورهای صنعتی یا در جوامع گوشتخوار، نادر است.

علائم پلاگر شامل اسهال، زوال عقل و اختلالات پوستی است. معمولاً می‌توانید آن را با رژیم غذایی متعادل و مکمل‌های ویتامین B-3 درمان کنید.

کمبود فولات (ویتامین B-9)

ویتامین B-9 به بدن کمک می‌کند که گلبول‌های قرمز و DNA تولید کند. این ویتامین اغلب به عنوان فولات شناخته می‌ شود.

فولات به رشد مغز و عملکرد سیستم عصبی نیز کمک می‌کند. اسید فولیک، فرم مصنوعی فولات موجود در مکمل‌ها یا غذاهای غنی شده است.

فولات برای رشد جنین بسیار مهم است. این ویتامین نقش مهمی در تشکیل مغز و نخاع در حال رشد جنین ایفا می‌ کند.

کمبود فولات می‌تواند منجر به نقص‌های جدی زایمان، مشکلات رشد و یا کم خونی شود.

شما می‌ توانید فولات را در خوراکی‌های زیر پیدا کنید:

لوبیا و عدس

میوه‌ های مرکبات

سبزیجات سبز برگدار

مارچوبه

گوشت‌ هایی نظیر گوشت مرغ

صدف خوراکی

محصولات غلات غنی شده

غلات سبوس دار

در حالی که لوبیاها می‌ توانند مقدار زیادی فولات داشته باشند، محتوای فولات در کنسرو لوبیا تقریباً نصف میزان لوبیا پخته شده و لوبیا خشک شده است.

بیشتر مردم به اندازه کافی فولات دریافت می‌کنند. اما زنان باردار و زنان در سنین باروری گاهی اوقات برای بارداری سالم فولات کافی مصرف نمی‌ کنند.

موسسه ملی بهداشت (NIH) توصیه می‌کند که زنان باردار یا زنانی که ممکن است باردار شوند به منظور کمک به پیشگیری از نقایص نوزاد، روزانه ۴۰۰ میکروگرم اسید فولیک یعنی بیش از مقدار فولاتی که از مواد غذایی به طور طبیعی دریافت می‌شود، مصرف کنند.

همچنین تحقیقات نشان می‌دهند که برخی افراد جهش‌های ژنتیکی دارند که از متالیزه شدن فولات یا تبدیل آن به فرمی که بدن بتواند استفاده کند، جلوگیری می‌کنند. در این موارد، در حالی که مصرف فولات ممکن است کافی باشد، مکمل فولات متیلین ممکن است برای جلوگیری از کمبود آن ضروری باشد.

کمبود کوبالامین (ویتامین B-12)

ویتامین B-12 نوعی ویتامین B است که مسئول کمک به بدن در ساخت سلول‌های خونی قرمز سالم می‌ باشد.

کمبود این ویتامین در میان افرادی با شرایط زیر شایع است:

گیاه خوار هستند.

جراحی معده انجام داده‌ اند.

بیش از ۶۰ سال دارند.

مبتلا به دیابت هستند و متفورمین (گلوکوفاژ) مصرف می‌ کنند.

دارای سابقه طولانی استفاده از آنتی اسیدها می باشند.

فاقد فاکتور طبیعی هستند.

فاکتور طبیعی یا ذاتی پروتئین حاملی است که توسط سلول‌های معده ترشح می‌ شود.

این پروتئین به ویتامین B-12 متصل می‌شود و آن را برای جذب به روده کوچک می‌ برد.

این روشی است که بدن را قادر به جذب و استفاده از ویتامین B12 می کند.

مصرف کافی کلسیم در وعده‌های غذایی برای فاکتور طبیعی به منظور کمک به جذب B12 در روده کوچک ضروری می‌ باشد.

کمبود این ویتامین ممکن است باعث کم خونی پرنیسیوز شود. این نوع از کم خونی ناشی از کاهش توانایی جذب مؤثر B-12 است.

کم خونی پرنیسیوز در افراد مبتلا به اختلالات خودایمنی و بیماری‌های گوارشی یا التهابی شایع‌ تر است.

علائم کمبود ویتامین B-12 عبارتند از:

خستگی و ضعف شدید

سرگیجه

تنگی نفس

کاهش وزن

حالت تهوع یا از دست دادن اشتها

درد، قرمزی، یا تورم در زبان

پوست رنگ پریده یا زرد رنگ

کمبود ویتامین B-12 که به مدت طولانی درمان نشده باقی بماند، ممکن است باعث آسیب برگشت ناپذیر به سیستم عصبی شود.

علائم شدیدتر عبارتند از:

دشواری در راه رفتن

ضعف عضلانی

تحریک پذیری

زوال عقل

افسردگی

از دست دادن حافظه

پزشک شما می‌ تواند دستور دهد انواع آزمایشات خون را برای بررسی کمبود ویتامین B-12 انجام دهید.

آزمایشات خون موارد زیر را بررسی می‌کنند:

سطح ویتامین B12

اسید متیل مالونیک

آنتی بادی‌های فاکتور طبیعی

درمان می‌تواند به طرق مختلف انجام شود از جمله:

افزایش منابع ویتامین B-12 در رژیم غذایی

مصرف مکمل‌های ویتامین B-12

تزریق ویتامین B-12

انتقال خون

ویتامین B-12 به طور معمول در گوشت قرمز و محصولات حیوانی یافت می‌شود. منابع گیاهی عبارتند از: شیرهای گیاهی غنی شده و مخمر مغذی.

کمبود ویتامین D

براساس دانشکده بهداشت عمومی هاروارد، حدود ۱ میلیارد نفر در سراسر جهان به اندازه کافی ویتامین D به مصرف نمی‌ کنند.

افرادی که دارای پوست‌های تیره‌تر هستند، در معرض خطر بالای کمبود ویتامین D قرار دارند.

ویتامین D برای سلامت استخوان‌ها ضروری است. این ویتامین به بدن کمک می‌ کند تا سطوح مناسب کلسیم را برای تنظیم رشد دندان‌ ها و استخوان‌ ها حفظ کند. کمبود این ماده مغذی می‌تواند منجر به رشد کم یا عدم رشد استخوان شود.

پوکی استخوان، ناشی از کمبود کلسیم و ویتامین D، می‌تواند منجر به استخوان‌های اسفنجی و شکننده شود که بسیار راحت می‌ شکنند.

ویتامین D تنها در بعضی از خوراکی‌ها به طور طبیعی یافت می‌ شود.

خوراکی‌های حاوی ویتامین D شامل موارد زیر می‌ شوند:

روغن‌های جگر ماهی

ماهی چرب

قارچ

زرده تخم مرغ

جگر

بسیاری از محصولات لبنی و شیرهای گیاهی با ویتامین D غنی شده‌ اند. بهترین منبع ویتامین D نور خورشید است.

بر طبق موسسه بهداشت عمومی، برخی تحقیقات نشان می‌دهند که ۵ تا ۳۰ دقیقه قرار گرفتن در معرض نور خورشید در وسط روز دوبار در هفته بر روی صورت، سینه، گردن یا پشت می‌تواند به اندازه کافی ویتامین D شما را تأمین کند.

اگر چه استفاده از کرم‌های ضدآفتاب توصیه می‌شود، اما کرم‌های ضد آفتاب از جذب ویتامین D نور خورشید از طریق پوست جلوگیری می‌ کند.

قبل از استفاده از کرم ضد آفتاب برای جذب ویتامین D بهینه چند دقیقه در مقابل آفتاب قرار گیرید.

کمبود کلسیم

کلسیم به بدن شما کمک می‌ کند که استخوان‌ ها و دندان‌ های قوی داشته باشید. همچنین به قلب، اعصاب و عضلات کمک می‌کند تا عملکرد خوبی داشته باشند.

کمبود کلسیم در اغلب موارد فوراً علائم را نشان نمی‌ دهد، اما در طول زمان می‌ تواند به مشکلات جدی سلامتی منجر شود.

اگر به اندازه کافی کلسیم مصرف نکنید، بدن شما ممکن است از کلسیم موجود در استخوان‌ها استفاده کند.

این امر منجر به از دست دادن تراکم استخوانی می‌ شود.

در حالی که بعضی از کارشناسان معتقدند که کمبود کلسیم ممکن است به توده استخوانی پایین و ضعیف شدن استخوان‌ ها ناشی از پوکی استخوان مربوط شود، این موضوع جای بحث بسیار دارد.

بر طبق سازمان جهانی بهداشت، شواهد از اهمیت کلسیم با ویتامین D برای سلامت استخوان در جمعیت‌های مسن‌تر حمایت می‌کنند. شواهد برای جمعیت‌های جوان‌تر ضعیف‌تر هستند.

همچنین پژوهش‌های جمعیتی سازمان بهداشت جهانی نشان می‌ دهند که کشورهایی با مصرف کمتر کلسیم میزان بالایی بیماری‌های استخوانی ندارند.

اما کشورهایی که میزان مصرف کلسیم بالاتر دارند، میزان بالای شکستگی‌های ران را دارا هستند.

در این کشورها، مانند امریکا، مصرف زیاد پروتئین و عدم ورزش کردن می‌تواند در وضعیت ضعیف کلسیم و سلامت استخوان نقش داشته باشند.

کمبود کلسیم می‌تواند منجر به تشنج و ریتم‌های غیر طبیعی قلب شود.

این مشکلات حتی می‌توانند تهدید کننده زندگی باشند. زنان بعد از یائسگی به علت تغییر هورمون‌ها، از دست دادن تراکم استخوانی بیشتری را تجربه می‌کنند و در جذب کلسیم، مشکلات بیشتری دارند.

بهترین منابع کلسیم عبارتند از:

محصولات لبنی مانند شیر، ماست و پنیر

توفو (غذایی که از دانه سویا تهیه می‌شود)

ماهی‌ های کوچک با استخوان

سبزیجاتی مانند کلم پیچ و کلم بروکلی نیز کلسیم دارند. بسیاری از غلات و حبوبات با کلسیم غنی شده‌اند. 1

علائم سوء تغذیه

سِمپتوم یا نشانه‌ های بیماری چیزهایی هستند که بیمار احساس‌شان می‌ کند و آنها را گزارش می‌ دهد، ولی علائم بیماری چیزهایی هستند که سایرین (مانند پزشک) تشخیص‌شان می‌ دهند. به‌ عنوان مثال درد یک سمپتوم یا نشانه محسوب می‌شود، درحالی‌که جوش یک علامت است.

علائم و نشانه‌های سوء تغذیه

از دست دادن بافت چربی؛

مشکلات تنفسی و افزایش نارسایی‌های تنفسی؛

افسردگی؛

افزایش خطر عوارض ناشی از عمل جراحی؛

افزایش خطر هیپوترمی یا کاهش غیرطبیعی دمای بدن؛

کاهش تعداد برخی از انواع گلبول‌های سفید، تضعیف دستگاه ایمنی و افزایش خطر عفونت‌ ها؛

افزایش خطر سرماخوردگی؛

طولانی‌ترشدن زمان بهبود زخم‌ ها؛

طولانی‌ترشدن زمان بهبود عفونت‌ ها؛

کاهش میل جنسی؛

مشکلات باروری؛

کاهش توده‌ی عضلانی؛

کاهش توده‌ی بافت‌ ها؛

خستگی و بی‌ تفاوتی؛

کج‌خلقی.

نشانه‌ها و علائم سوء تغذیه در موارد شدیدتر

نازکی، کاهش انعطاف‌ پذیری، رنگ‌ پریدگی، سردی و خشکی پوست؛

کاهش چربی صورت و درنتیجه فرورفتگی گونه‌ها و چشم‌ ها؛

خشکی، کم‌‌ پشت شدن و افزایش ریزش مو؛

برخی اوقات سوء تغذیه‌ مزمن ممکن است موجب بُهت شود. (بُهت حالتی در مرز هُشیاری و بی‌هوشی است که با عدم فعالیت روانی آشکار و کاهش توانایی در پاسخ به محرک‌ها همراه است)؛

اگر کمبود کالری دریافتی ادامه یابد، می‌ تواند موجب نارسایی‌ های قلبی، کبدی و تنفسی شود؛

عدم دریافت کالری می‌تواند در مدت ۸ تا ۱۲ هفته موجب مرگ فرد شود.

رشد فکری و رفتاری در کودکانی که به‌ شدت در معرض سوء تغذیه قرار دارند، آهسته‌ تر است.

این امر می‌تواند موجب معلولیت‌های ذهنی کودک شود.

سوء تغذیه در دوران کودکی ممکن است حتی در صورت درمان نیز عوارض دائمی ذهنی و گوارشی بر جای بگذارد.

معمولا بزرگسالانی که سوء تغذیه‌شان در بزرگسالی آغاز شده است، پس از درمان به‌طور کامل بهبود می‌ یابند. 2

علل اولیه سوء تغذیه

عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی و در واقع مجموعه عواملی که بنیان های جامعه را تشکیل می دهد، در دریافت ناکافی مواد مغذی موثر است.

به بیان دیگر مجموعه مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ناآگاهی ها در زیر مجموعه عوامل اولیه قرار می گیرد.

سطح سواد از دو جنبه در کاهش سوءتغذیه موثر است، یکی توانایی فرد را در کسب درآمد افزایش می دهد و دیگر این که فرهنگ تغذیه وی را اصلاح و به این ترتیب فرد از مواد غذایی به شکل صحیح استفاده می کند.

از طرفی مسائلی چون مهاجرت ها در داخل یا در سطح بین المللی، جنگ و... نیز در این زمینه نقش دارد. نمونه بارز آن جنگ در کشور یمن است که در پی آن سوءتغذیه شدید کودکان را شاهد هستیم.

امنیت غذایی و دسترسی جامعه به ماده غذایی کافی و سالم مهم است و آلودگی مواد غذایی که در این مقوله می گنجد، همه از جمله علل اولیه است.

علل ثانویه سوء تغذیه

علل ثانویه زمانی است که غذا وارد بدن فرد شده است. یعنی غذا در اختیار فرد هست اما به دلیل عواملی مانند بیماری و... فرد دچار پرخوری و بدخوری و در نهایت دچار سوءتغذیه می شود. بیماری مزمن و به ویژه بیماری که فرد برای آن دارو مصرف می کند از عوامل ثانویه محسوب می شود، برای مثال:

- مصرف آسپرین جذب ویتامین سی را کاهش می دهد.

- در بیماری روده تحریک پذیر به دلیل مشکل فیزیولوژیکی مواد مغذی جذب بدن نمی شود.

همچنین به دلیل شرایط روانی فرد دچار پرخوری یا بدخوری می شود و بدن وی از نظر ریزمغذی ها کمبود دارد یعنی از نظر شکمی سیر است اما سلول ها گرسنه هستند. 3

درمان سوء تغذیه

اهداف درمان در این بیماران تشخیص و درمان همه مشکلات تهدید کننده زندگى و بهبود تغذیه آنها به نحوى است که میزان قابل قبولى وزن اضافه کنند و به وزن طبیعى برسند. در کودکان، این هدف شامل تحریک تکامل ذهنى و جلوگیرى از عود بیمارى و حفظ تداوم رشد طبیعى آنها پس از ترخیص از بیمارستان مى باشد.

درمان در چند مرحله صورت مى پذیرد

مرحله حاد اولیه که خطرات تهدید کننده زندگى در این مرحله رفع شده و معالجه آغاز مى گردد؛

مرحله واسطه که بازگشت اختلالات متابولیکى در این مرحله مورد انتظار مى باشد؛

مرحله نوتوانى که در این مرحله کودک براى بازگشت به ساختار طبیعى بدن، به خوبى تغذیه مى شود؛

مرحله آماده سازى براى ترخیص که درمان طولانى مدت بیمار در خارج از بیمارستان آغاز مى شود. 4

پی نوشت:
1.www.rastineh.com
2.www.chetor.com
3.www.seemorgh.com
4.www.drrafighi.com