خانواده بیشترین تاثیر را بر شکل گیری رفتار و شخصیت کودک می گذارد. به طوری که اگر از همان ابتدای کودکی تربیت درست کودک انجام نپذیرد، کودک در نوجوانی دچار ناهنجاری هایی خواهد شد. یکی از مهم ترین اصول تربیتی تنبیه کردن کودک است وقتی که او کار نادرستی انجام می دهد. اما اینکه چگونه کودک را تنبیه کنیم بسیار مهم است.

روشهای مناسب برای تنبیه کردن کودکان

بی اعتنایی به کودک

از تنبیه های مناسب کودکان که می تواند جایگزین تنبیه بدنی شود، بی اعتنایی به کودک است. اگر کودک شما رفتاری انجام می دهد که موجب ناراحتی شما می شود، درچنین مواقعی، بی اعتنایی به او در روحیه اش تاثیر بسزایی دارد و این احساس را به او منتقل می کند که گویی، تمام درها به رویش بسته شده و هیچ راهی جز دست کشیدن از کار خلافش ندارد، پس می کوشد، از کار زشت خود دست بردارد و از والدین یا مربی اش، عذر خواهی کند. بی اعتنایی، نباید خیلی طولانی شود و زمینه آشتی را باید فراهم کرد. وگرنه بازتاب های منفی دیگری در پی خواهد داشت.

در این روش تنبیه کودکان، باید علت بی اعتنایی والدین برای کودک مشخص باشد و اگر کودک، متوجه عمل اشتباه خود شد و عذر خواست، باید عذر او راپذیرفت و در صورت امکان، به علت درک درستش، هدیه ای به او داد. البته والدین، باید توجه داشته باشند که برای هر امر جزئی، نباید از این روش استفاده کرد، زیرا این عمل، برای او عادی شده و اثرش را از می دهد.

محروم کردن موقتی

محروم کردن موقتی نیز از تنبیه های مناسب کودکان می باشد و یکی از جایگزین های مناسب برای تنبیه بدنی کودک است و به این صورت است که شما کودکتان را برای مدتی از فعالیتی محروم می کنید البته این محرومیت باید به گونه ای باشد که کودک شما احساس کند چیز با ارزشی را از دست داده است.

لطفا در استفاده از این روش به این نکات توجه کنید:
الف) دلایل محرومیت را برای کودک توضیح دهید: قبل از انجام هر اقدامی به کودکتان بگویید علت محروم شدن او، انجام فلان رفتار اشتباه بوده است و این محرومیت برای ترک رفتار نادرستش لازم است. البته دقت کنید که در ابتدا از این روش فقط برای یک رفتار اشتباه استفاده کنید و بعد از اصلاح آن رفتار، به سراغ رفتارهای نادرست دیگرش بروید و به یاد داشته باشید در صورت استفاده زیاد، این روش نیز مانند دیگر شیوه ها اثرش را از دست می دهد و بی نتیجه می شود.

ب ) محل اخراج: در انتخاب محل تنبیه دقت کنید زیرا محل اخراج کودک باید جایی باشد که کودک احساس کند از چیزی محروم شده؛ مثلا برای کودکی که از هر موقعیتی استفاده می کند و به کوچه می رود، بستن در حیاط به عنوان تنبیه کار درستی نیست؛ زیرا شما همان چیزی را به او می دهید که دنبالش است. نکته بعدی این است که محل اخراج نباید تاریک و ترسناک باشد، مثلا حمام تاریک برای تنبیه کودک مناسب نیست.

ج ) مدت تنبیه: بعضی والدین برای تنبیه یک کودک دوساله مدت زمان یک ربع یا نیم ساعت را در نظر می گیرند! در حالی که باید برای هر سال، یک دقیقه تنبیه در نظر بگیرید، مثلا برای یک کودک دو ساله دو دقیقه تنبیه کافی است و برای یک کودک پنج ساله پنج دقیقه زمان مناسبی است.

د ) مقاومت: اما اگر کودک شما در مقابل تنبیه مقاومت کرد، مثلا از محل اخراج فرار کرد، به او بگویید که یک دقیقه دیگر به تنبیه‌اش افزوده می شود و مثلا به جای چهار دقیقه پنج دقیقه حق بازی ندارد. البته به یاد داشته باشید دقایق اضافی نباید بیش از سه دقیقه شود زیرا در این صورت اثرش را از دست می دهد.

عصبانی شوید

عصبانیت نیز از تنبیه های مناسب کودکان می باشد، در واقع بعضی از کودکان خیلی لجباز هستند به گونه ای که انجام روش های ذکر شده، تاثیری بر آن ها ندارد، در این صورت اگر شما مقداری عصبانی شوید اشکالی ندارد و همین که شما به کودکتان با قاطعیت بگویید: «دیگه دارم از دستت عصبانی می شم!» مقاومتش را در هم می شکنید. 1

تنبیه کلامی کودکان

به جای تنبیه بدنی بهتر است با واکنش های کلامی رفتار کودکان را اصلاح کنیم. در زمینه تنبیه کردن کودکان نباید افراط کنیم زیرا تنبیه تاثیر خود را از دست می دهد . به طور مثال به کودکان نگوییم :«تو دختر یا پسر بدی هستی»، رفتار آنها را سرزنش کنیم و بگوییم «تو کار بدی کردی»

یکی از نکات مهم در تنبیه کودکان این است که قبل از تنبیه به کودک بگوییم به خاطر چه کاری اورا تنبیه می کنیم .

حدمجاز تنبیه بدنی کودکان

اگر تنبیه کودکان همراه با خشونت باشد، تاثیری در اصلاح رفتار آنان ندارد و می تواند کودک را پرخاشگر کند، بنابر این توصیه می شود در مواقعی که استفاده از تنبیه بدنی تنها راه چاره برای والدین است آرام پشت دست کودکتان بزنید اما از آن فراتر نروید.

اگر کودک با تنبیه و ترس از آن به تکرار اشتباهش نپردازد و ما نتوانیم او را توجیه کنیم، در بزرگسالی با تهدید و تنبیهی که والدین اعمال می کنند، به مقابله می پردازد و دیگر نمی توانیم او را کنترل کنیم.

پرت کردن حواس

در کودکان زیر سه سال توصیه می شود اگر حرکت اشتباه و یا خطرناکی انجام می دهند بهتر است با پرت کردن حواس او را از موقعیت نامناسب دور کنند.

البته در پاره ای از موقعیت ها نادیده گرفتن سوء رفتار، نامناسب خواهد بود، مثلا فرزند شما با عده ای از بچه ها بازی می کند و کلمات بد به زبان می آورد در این وضعیت به جای نادیده گرفتن باید کودک را از جمع خارج کنید.

کنترل کردن موقعیت نه کودک

والدین اغلب می ترسند که اگر فرزندشان را کنترل نکنند فرزندشان آن ها را کنترل کند، بسیاری از بچه ها مانند بزرگ تر ها می خواهند اوضاع را تحت کنترل داشته باشند. وقتی ما موقعیتی را کنترل می کنیم خطوط راهنما را مشخص می کنیم و به بچه آزادی می دهیم که در آن موقعیت انتخاب کند.

مثلا هنگامی که تلفن شما زنگ می زند می توانید به فرزند خود بگویید: وقتی با تلفن صحبت می کنم یا ساکت باش یا از اتاق برو بیرون شما در اینجا محدودیت ها و انتخاب ها را پیش روی کودکتان قرار داده اید.

قبل از تنبیه کودکان انتظارات خود را از آن ها مشخص کنید

ابتدا مفهوم کار درست و نادرست به فرزندتان بیاموزید و سپس از او انتظار داشته باشید که رفتار درستی انجام دهد .والدین باید در همه شرایط از فرزند خود حمایت کنند و در کنار تنبیه از آنان حمایت های عاطفی نیز داشته باشند.

روی حرف خود بمانید

اگر والدین به کودک خود بگویند که اگر این رفتار اشتباه را انجام دهی تنبیهت می کنم اما وقتی آن رفتار از فرزندان سر زد هیچ تنبیهی برایش درنظر نگیرند. این رفتارباعث تکرارکردن دوباره اشتباهات کودکان می شود زیرا والدین هیچ اقتداری از خود نشان نمی دهند.

والدین باید تبعات کارهای اشتباه فرزندان را مشخص کنند وهمانند یک قانون در ذهن فرزندشان بگنجانند. مانند این که اگر کودک او اسباب بازی هایش را مرتب کرد با تشویق والدینش روبرو شود ودرک کند که این رفتار در قوانین خانه جزو یک رفتار درست است یا اگر رفتاری نادرست انجام داد، بداند با تنبیه روبه رو می شود ودرک کند این رفتار در قوانین خانه جزو یک رفتار نادرست است.

سکوت و دور کردن

سکوت تربیتی از جمله راه های تربیتی مناسب برای کودک است.

در ابتدا دلیل این تنبیه و کار اشتباه کودک را توضیح میدهند سپس او را مدت معینی در جایی بدون وسایل سرگرمی قرار می دهند توجه کنید که مدت زمان تنبیه متناسب با سن کودک است.

برای مثال برای کودک پنج ساله مدت ۵ دقیقه تعیین می شود. دقت کنید که محیط انتخاب شده به هیچ وجه در بسته نباشد و آنکه در حضور دیگران این تنبیه توصیه نمی شود.

تمرین رفتار مثبت

حتما شما هم به خاطر دارید هنگامی که در مدرسه کلمه ای را غلط می نوشتیم، معلم مجبورمان می کرد مثلا املای درست آن کلمه را ده بار بنویسیم، انجام این روش هم به همین صورت است مثل تمیز کردن دیوار که کودک مجبور می شود قسمت دیگری از آن را نیز تمیز کند یا مثلا اگرتمام اتاقش را نامرتب کرد از او بخواهید علاوه بر اتاقش قسمت دیگری از خانه را هم مرتب کند.

تنبیه را به تعویق نیندازید

اگر قصد تنبیه کودکتان را دارید،‌ درست پس از رفتارناپسندش، این کار را انجام دهید،‌ زیرا رفتار انسان را پیامد های بدون وقفه، کنترل می کند (که این پیامدها می توانند مثبت یا منفی باشند)،‌ پس صبر کنید تا «بابا بیاد خونه»! هر تنبیهی اثرش را باگذشت زمان از دست می دهد و ممکن است کودک نتواند ارتباط تنبیه با عمل ناپسندش رادرک کند. 2

مجازات نباید عاطفی باشد

اگر کودک از حرف های شما پیروی نمی کند، گاهی اوقات باعث خشم والدین می شود و باعث می شود که عشق به فرزندشان هم نتواند جلوی آن ها را بگیرد و این اتفاق معمولا به دلیل انتظارت بیش از حد والدین نسبت به کودک رخ می دهد و زمانی که این انتظارات به واقعیت نمی پیوندد، والدین عصبانی می شوند و در نتیجه عواطف کودک آسیب می بیند و اگر این کودک به راحتی نفوذ پذیر باشد، می تواند به دلیل ترس ها و ضربه های عاطفی با مشکلات در آینده مواجه شود.

روانشناسان معتقدند که این کودکان احساس وابستگی شدیدی به سایرین خواهند داشت.

تنبیه در برابر دید دیگران اصلا کار درستی نیست

تنبیه در میان جمع می تواند کودکان را عصبی و خجالتی بار بیاورد. نمناک عنوان کرده است که روانشناسان استفاده از عبارات رایج مثل این که "مردم چه فکری می کنند؟" را زیاد از حد استفاده می کنند و از طرفی اگر جلوی دیگران از کودکان تعریف و تمجید بیش از حد داشته باشید، غرور بیش از حد را در آن ها به وجود خواهید آورد.

کودکی که در برابر افراد دیگر تنبیه شود، همیشه احساس مسخره شدن توسط دیگران را دارد و این حس در او ادامه دار است و در زندگی این نوجوانان، همیشه ترس وجود خواهد داشت و هیچ گاه نمی توانند خودشان به تنهایی تصمیم بگیرند.

زمانی که نمی دانید مقصر کیست، همه را تنبیه کنید

اگر والدین ندانند که کدام فرزندشان گناهکار و مقصر است باید همه را تنبیه کنند و در این شرایط اگر کودک همراه با فرد دیگری مثل دوست یا همسایه بود نباید دیگری را نیز تنبیه کنید.

اگر کودک همراه با خواهر و برادرش کار مخرب را انجام داده بود و تمام آن ها دخیل بودند، می توانید همه را با هم تنبیه کنید و اگر این کار را نکنید و فقط یک نفر را تنبیه کنید، آن کودک سرخورده خواهد شد و کودکان دیگر نیز احساس اعتماد به نفس کاذب می کنند و این اتفاق تنها زمانی می افتد که خانواده فقط یک فرزند را تنبیه کند.

کودکان باید به خاطر اشتباه اکنون خود تنبیه شوند نه اشتباهات گذشته

یکی از مهم ترین قوانین برای تنبیه کودک این است که او را تنبیه کنیم، ببخشیم و فراموش کنیم.

کودکی که مدام برای اشتباهات گذشته تنبیه شود، نمی تواند به یک انسان قوی تبدیل شود و این کودک از انجام کارهای جدید می ترسد و ترجیح می دهد که کارهای تکراری را انجام دهد و همجنین نمی تواند از اشتباهاتی که دارد، درس بگیرد و به جای این که شروع به آنالیز اشتباهات این کودکان کنید، بهتر است که به برطرف کردن آن ها بپردازید.

اگر متوجه شوید که کودک چند وقت پیش یک کار اشتباه را انجام داده، دیگر نباید آن ها را تنبیه کنید. والدین باید به کودکان توضیح دهند که چرا کارشان اشتباه بوده است.

تنبیه باید متناسب با سن و اشتباه او باشد

سیستم تنبیه کردن باید کاملا متعادل باشد مثلا نباید برای نمره بد گرفتن و شکستن پنجره، تنبیه یکسانی داشت و اشتباهات کوچک باید تنبیه های کوچک داشته باشد و اشتباهات بزرگ نیز، تنبیهات جدی تر و همچنین باید سن کودک نیز در نظر گرفته شود و مثلا اگر او عاشق شبکه های اجتماعی است، باید استفاده از این شبکه ها را برایش محدود کنید که می تواند یک تنبیه مناسب باشد اما اگر او اصلا علاقه ای به استفاده از این لوازم را ندارد، باید راه دیگری را در پیش بگیرید.

کودکی که برای کارهای مختلفش تنبیه های تکراری را می گیرد، نمی تواند تفاوت و میزان بدی کارهایش را بفهمد. 3

پی نوشت:
1.www.beytoote.com
2.www.ana.press
3.www.namnak.com