از علت تا درمان جذام

جذام

جذام یا Leprosy نوعی بیماری عفونی است که باعث ایجاد زخم های شدید، مشکلات پوستی و آسیب عصبی در بازوها، پاها و پوست قسمت های مختلف بدن می شود. این بیماری از زمان های بسیار قدیم وجود داشته و غالباً با داستان های منفی و وحشتناک در مورد مبتلایان و بیماران جذام بیان شده است.

شیوع جذام

شیوع جذام در همه قاره ها اتفاق افتاده و زمانی همه مردم را تا حد مرگ وحشت زده کرده است. قدیمی ترین تمدن های چینی، مصری و هندی به خاطر مسری بودن و غیر قابل درمان بودن این بیماری به شدت از آن می ترسیدند.

با وجود تمام این شایعات و ترس ها، جذام در واقع آن قدر ها هم مسری نیست. افراد سالم فقط در صورت تماس و لمس مکرر قطرات بینی و دهان فرد مبتلا به جذام ممکن است به این بیماری دچار شوند. البته احتمال ابتلای کودکان به جزام بسیار بیشتر از بزرگسالان و افراد بالغ است.

جذام یکی از قدیمی ترین بیماری های ثبت شده در تاریخ است. اولین بیماری ثبت شده مربوط به 600 سال قبل از میلاد مسیح است. جذام در بسیاری از کشورها به ویژه در مناطق با آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری شایع بوده و چندان در ایالات متحده رایج نیست.1

انواع جذام

1) جذام توبرکلوئید یا جذام خشک

علائم بالینی این نوع از بیماری جذام، خیلی محدود است. پوست بیماردچارلک هایی می شود که کم رنگ ترازرنگ پوست خود فردهست . این لکه ها می تواند یکی یا بیشترازیکی باشد. هم چنین این لکه ها ممکن ات عمدتأ درناحیه صورت، تنه و گردن وجود داشته باشد. علاوه براین،اعصاب محیطی درنواحی خاصی دچار اختلالاتی می شود که کاملأ اعصاب شکل بارزی پیدا می کند.

2) جذام لپرواماتوز یا تر

این نوع از بیماری جذام،عوارض زیاد ایجاد می کند. علایم پوستی آن ممکن است به شکل قرمز باشد. هرچند که پیشرفت جذام ترآهسته ترازنوع خشک هست، اما علایم عصبی بسیارشدیدی ایجاد می کند.2

علائم بیماری جذام

جذام در وهله‌ی اول پوست و اعصاب خارج از مغز و نخاع را درگیر می‌کند که به آن «اعصاب محیطی» گفته می‌شود. بیماری جذام همچنین ممکن است به چشم و بافت نازکِ داخل بینی نیز آسیب برساند. بارزترین علامت بیماری جذام بدشکلی‌ها و ضایعات پوستی، غده‌ها یا برآمدگی‌هایی است که به مدت طولانی (چند هفته یا ماه) روی پوست باقیمانده و برطرف نمی‌شود. این ضایعات پوستی دارای رنگ‌پریدگی بوده و حسی ندارند.

آسیب عصبی می‌تواند به این موارد منجر شود:

بی‌حسی در بازو و پا

ضعف عضلانی

معمولا حدود ۳ تا ۵ سال پس از تماس با باکتری عامل بیماری جذام، علائم این بیماری آشکار می‌شود. حتی در برخی موارد برخی افراد تا ۲۰ سال بعد علائم را بروز نمی‌دهند. به مدت زمان تماس با باکتری و بروز علائم، اصطلاحا «دوره‌ی نهفتگی یا کمون» گفته می‌شود. همین دوره‌ی طولانی نهفتگی بیماری جذام امکان تعیین زمان و مکان آلودگی فرد به جذام را برای پزشکان دشوار می‌سازد.3

دلایل ابتلا به بیماری جذام

علت بیماری جذام، نوعی باکتری با رشد کُند به نام «مایکوباکتریوم لپره (Mycobacterium Leprae)» است. به جذام بیماری هانس نیز گفته می‌شود که نامگذاری آن از روی دانشمندی به نام گرهارد هانسن انجام گرفته است. هانس در سال ۱۸۷۳ این بیماری را کشف کرد. راه انتقال دقیق بیماری جذام مشخص نیست.

اما زمانی که افراد مبتلا به جذام سرفه یا عطسه می‌کنند،‌ ممکن است که قطرات تنفسی که حاوی باکتری عامل بیماری هستند را به سایرین انتقال دهند. همچنین ارتباط نزدیک با فرد آلوده به جذام نیز برای انتقال بیماری جذام ضروری است. جذام از طریق تماس‌های معمولی با افراد آلوده همچون دست دادن، در آغوش گرفتن یا نشستن کنار فرد در اتوبوس یا میز غذا سرایت پیدا نمی‌کند.3

راه‌های تشخیص بیماری چیست؟

راه‌های تشخیص بیماری جذام ابتدا با معاینه بالینی توسط پزشک و در صورت مشکوک شدن، با‌ آزمایش از پوست مشکوک به جذام و نمونه‌برداری از بینی و لاله‌ گوش صورت می‌گیرد.

پزشکان پس از معاینه بیمار، چنانچه علائمی را مشاهده کنند مانند بی‌حسی لک‌های روشن و یا بی‌حسی نوک انگشتان دست یا پا، دانه‌های فراوان متعدد قرمز رنگ بر روی پوست و غیره با انجام آزمایشات به تشخیص قطعی می‌رسند.2

درمان بیماری جذام

جذام قابل درمان است. طی ۲۰ سال اخیر، ۱۶ میلیون نفر مبتلا به جذام درمان شده‌اند. سازمان بهداشت جهانی برای همه‌ی افراد مبتلا به جذام درمان رایگان را در دسترس قرار داده است. در ایران نیز در اکثر مراکز بهداشتی درمانی، خدمات رایگان در دسترس بیمار جذامی قرار می‌گیرد.

برای درمان عفونت داروهای آنتی‌ بیوتیک به کار می‌رود. معمولا پزشکان یک روند درمانی طولانی‌مدت ۶ ماه تا ۱ ساله را به بیماران جذامی توصیه می‌کنند. همچنین در موارد حاد جذام، فرد به دوره‌ی طولانی‌تر مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک احتیاج دارد. با این حال، داروهای آنتی‌بیوتیک نمی‌توانند آسیب عصبی ناشی از بیماری جذام را درمان کنند.

«درمان چند دارویی»، درمان رایج برای بیماری جذام است که در آن از ترکیبی از داروهای آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شود. به این معنی که فرد باید طی روند درمانی دو نوع یا بیشتر دارو را که اغلب داروهای آنتی‌بیوتیک هستند مصرف کند.

از مصرف خودسرانه هر گونه دارو بدون تجویز پزشک جدا خودداری کنید، هر دارویی بدون نسخه پزشک می‌تواند عوارض جدی در پی داشته باشد.

جذام پسی‌باسیلاری: فرد دو داروی آنتی‌بیوتیک مانند «داپسون ( dapsone)» را هر روز و داروی «ریفامپیسین ( rifampicin)» را ماهی یکبار مصرف می‌کند.

مالتی‌باسیلاری: بیمار روزانه داروی آنتی‌بیوتیک «کلوفازیمین (clofazimine)» را علاوه بر «داپسون» به صورت روزانه و «ریفامپین» را به صورت ماهیانه مصرف کند. بیمار به مدت ۱ تا ۲ سال به روش چند دارویی درمان می‌شود و پس از آن بهبود خواهد یافت.

همچنین ممکن است برای کنترل درد عصب و آسیب‌های مربوط به جذام داروهای ضدالتهابی نیز تجویز شود. این داروها می‌تواند شامل داروهای ضدالتهابی استروئیدی مانند «پردنیزون (prednisone)» باشد.

پزشکان گاهی جذام را با «تالیدوماید (thalidomide)» درمان می‌کنند که یک داروی قوی سرکوب‌کننده دستگاه ایمنی بدن است و به درمان غده‌های پوستی ناشی از جذام کمک می‌کند. همچنین به‌خوبی دانسته می‌شود که داروی تالیدومید موجب نقایص و اختلال‌های مادرزادی حاد و تهدید کننده زندگی می‌شود. بنابراین مصرف آن در طی دوران بارداری برای زنان ممنوع است. 3

عوارض جذام

تشخیص و درمان سریع و به موقع بیماری اهمیت بسیار زیادی دارد. در نتیجه تاخیر در تشخیص و درمان می تواند منجر به عوارض جدی شود. این عوارض ممکن است شامل موارد زیر باشد:

نابینایی

ناباروری

تغییر شکل

ضعف عضلانی

مشکلات کلیه

التهاب عنبیه چشم

مشکلات نعوظ

ریزش مو مخصوصاً ابروها و مژه ها

آسیب عصبی دائمی در بازوها و پاها

عدم توانایی در استفاده از دست و پا

گرفتگی مزمن بینی، خون ریزی بینی و فروپاشی دیواره بینی

بروز گلوکوم که بیماری چشمی بوده و باعث آسیب به عصب بینایی می شود.1

پیشگیری از ابتلا به جذام

در حال حاضر بهترین و موثرترین راه برای پیشگیری از ابتلا به جذام، جلوگیری از تماس با قطرات تنفسی بینی و دهان بیماران جذام است. درمان مناسب بیماران با داروهای آنتی‌بیوتیک باعث پیشگیری از سرایت بیماری از فرد بیمار به سایرین می‌شود. افرادی که همراه با بیماران جذامی که درمان نشده‌اند زندگی می‌کنند، تقریبا تا ۸ برابر بیش از سایرین احتمال ابتلا به این بیماری را دارند.

به عقیده پژوهشگران اعضای خانواده یا نزدیکان در معرض تماس با قطره‌های عفونی هستند. در حالی که جذام ارثی نیست، اما پژوهش‌های اخیر نشان داده که ژنتیک ممکن است در استعداد ابتلا به این بیماری نقش داشته باشد.

بسیاری در سراسر دنیا در معرض بیماری جذام قرار دارند، اما چنانچه قبلا گفته شد، این بیماری چندان واگیردار نیست. پژوهشگران عقیده دارند که بیشتر مواجه‌ها با بیماری منجر به ابتلای فرد نمی‌شود و پژوهش‌های بیشتر نیز نشان داده که استعداد ابتلا به بیمار تا حدی به ژنتیک خودِ فرد بستگی دارد.

در کشورهای صنعتی مانند آمریکا، سالانه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ مورد جدید ابتلا به جذام تشخیص داده می‌شود که بیشتر آن‌ها با سفر به کشورهای خارجی با عامل بیماری در تماس بوده‌اند.2

پینوشتها
1.www.pezeshket.com
2.www.kmtmed.com
3.www.drdr.ir