مخازن نفتي و گازي مشترک ايران با کشورهاي همسايه

غني بودن حوضه زاگرس از ساختارهاي حاوي هيدروکربور در منطقه خاورميانه موجب شده است که تعدادي از مخازن نفتي و گازي اين منطقه به طور مشترک در بين کشورها واقع گردد. اين مخازن به لحاظ زمين‌شناسي يکپارچه بوده ولي از لحاظ مالکيت اشتراکي است. رقابت بين کشورهاي همسايه موجب شده است که اين مخازن مرزي نسبت به مخازن درون کشور در اولويت بهره‌برداري قرار گيرد. علاوه بر اين بزرگترين مخازن گازي و نفتي ايران در مرزهاي سياسي واقع شده‌اند. لذا شناخت بيشتر از اين مخازن موجب بهره‌برداري بهتري از آنها خواهد شد.

مخازن هيدروکربوري مشترک

کشور ما با کشورهاي همسايه يعني عراق، کويت، عربستان، قطر، امارات و عمان داراي مخازن اشتراکي است. حداقل 15 مخزن در اين ارتباط وجود دارند. اين در حالي است که امکان مشترک بودن تعدادي ديگر از مخازن در هاله‌اي از ابهام واقع شده است. مخازن مشترک خشکي ايران با کشور عراق مي‌باشد. در طول مرز مشترک ايران و عراق 5 مخزن نفتي نفت شهر (سابقاً نفت شاه)، دهلران، پايدار غرب، آزادگان و يادآوران (سابقاً حسينيه ـ كوشك) وجود دارد. هم اكنون ميادين دهلران، پايدار غرب و نفت شهر در حال توليد بوده و دو ميدان يادآوران و آزادگان نيز در مراحل مختلف توسعه قرار دارند. ادامه ميدان نفت شهر در عراق با نام ميدان «نفت‌خانه» معروف است. ميادين آزادگان و يادآوران به ترتيب در مجاورت ميادين «مجنون» و «سنباد» عراق واقع شده‌اند ولي در مورد ارتباط (ساختماني و پيوستگي مخزني) اين ميادين اطلاعي در دسترس نيست.
10 ميدان باقي‌مانده آبي با كشورهاي همسايه خليج‌فارس مشترك هستند. ميدان گازي آرش تنها ميدان مشترك ايران با كشور كويت در آبهاي خليج‌فارس است. به نظر مي‌رسد كه ادامه اين ميدان در آبهاي كويت با ميدان «دورا» در ارتباط باشد. ميادين نفتي اسفنديار، فروزان، فرزاد (A) و فرزاد (B) با کشور عربستان مشترک مي‌باشد. ميدان نفتي اسفنديار در آبهاي عربستان به ميدان «لولو» تبديل مي‌گردد. بخش عربستاني ميدان فروزان نيز در اين کشور با نام ميدان «مرجان» شناخته مي‌شود. ميادين فرزاد (A) و (B) گاهي با نامهاي ميادين فارسي (A) و (B) نيز از آنها ياد مي‌شود. بخش خارجي ميدان فرزاد (A) در عربستان با نام ميدان «حصبه» شهرت يافته است. تاکنون مخزن مشترکي بين ايران و بحرين در آبهاي خليج‌فارس کشف و گزارش نشده است. ميدان گازي فوق عظيم پارس جنوبي که در ادامه به ميدان شمال تبديل مي‌شود با کشور قطر مشترک مي‌باشد. اين ميدان بزرگترين و مهمترين ميادين اشتراکي ايران و دنيا است. ميادين نفتي بلال، رشادت ايران و الخليج قطر بسيار نزديک به خط مرزي مي‌باشد ولي از ادامه ساختارهاي اين مخازن در کشور مقابل اطلاع معتبري در دسترس نيست. مخازن سلمان، فرزام، نصرت از مخازن مشترک ايران با امارات متحده عربي است که اين ميادين در کشور همسايه به ترتيب با نامهاي «ابولبخوش»، «فلاح» و «فاتح» شناخته شده‌اند. امکان مشترک بودن مخازن دنا، اسفند، مبارک و صالح جنوبي با اين کشور نيز وجود دارد. بزرگترين ميدان گازي مشترک دنيا (پارس جنوبي ـ شمال قطر) در بخش قطري 20 سال زودتر از بخش ايراني اکتشاف و به بهره‌برداري رسيده است. همچنين در حال حاضر امارات متحد عربي از ميدان مشترك سلمان و عربستان از ميدان مشترك فروزان بيش از دو برابر ايران برداشت مي‌کنند. از سوي ديگر، برداشت يك جانبه از ميدان‌هاي مشترك، افت فشار را در بخش بهره‌برداري شده کاهش و در نتيجه، منابع نفت و گاز را به سوي ديگر سوق مي دهد. ضمن اين که اين پديده (مهاجرت) سبب مي‌شود كشوري كه در حال بهره‌برداري يك جانبه است، از سهم بيشتري بهره‌مند شود. جبران انرژي از دست رفته نيز، هزينه‌هاي مضاعفي را در زمينه اعمال روشهاي افزايش مجدد توليد از جمله تزريق آب، گاز، فرآوري مصنوعي و ... در پي خواهد داشت. اينها همه اهميت شناخت، مطالعه و توسعه ميادين مرزي را نشان مي‌دهد.

شرح مختصري در مورد مخازن مشترک

1) ميدان نفتي نفت شهر

ميدان نفتي نفت شهر در فاصله 100 کيلومتر شمال غربي ايلام و 230 کيلومتري جنوب غربي کرمانشاه واقع است. اين ميدان در سال 1923 در تاقديس نفت شهر کشف گرديد. ميدان نفت خانه بخش عراقي ميدان نفت شهر، در سال 1927 توسط شرکت نفت انگليسي و عراق کشف شد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي به «ميدان نفتي نفت شهر» تغيير نام يافت. تنها ميدان نفتي در حال توليد استان کرمانشاه داراي 692 ميليون بشکه نفت و کلاهک گازي است.

2) ميدان نفتي دهلران

ميدان دهلران در سال 1351 کشف شد. ميزان نفت خام در جاي اوليه اين ميدان 4212 ميليون بشكه است که 635 ميليون آن را مي توان برداشت کرد. همچنين اين ميدان داراي کلاهک گازي مي‌باشد. در طول جنگ تحميلي چاههاي اين ميدان به آتش کشيده و توليد از آنها متوقف شد. از ميدان نفتي دهلران تا سال 1370 حدود 12 ميليون بشكه نفت برداشت شده است.

3) ميدان نفتي پايدار غربي

اين ميدان در سال 1359 کشف شد. نفت ميدان پايدار غرب از نوع سنگين است و فشار طبيعي مخازن به تنهايي پاسخگوي استمرار توليد نفت نيست. از اين رو وجود تلمبه‌هاي نفت بر سر چاه‌ها ضروري است.

4) ميدان آزادگان (آزادگان شمالي و جنوبي)

ميدان عظيم نفتي آزادگان يکي از بزرگترين ميدان نفتي ايران و جهان است که در سال 1376 کشف شده است. در 80 کيلومتري غرب اهواز در منطقه دشت آزادگان واقع است. ميدان نفتي آزادگان به دو بخش شمالي و جنوبي تقسيم مي‌شود (البته به نظر شركت گازپروم نفت ميدان آزادگان يک ميدان واحد است). ميدان نفتي آزادگان شمالي در 120 کيلومتري غرب اهواز، منطقه مرزي بين ايران و عراق واقع شده است. اين ميدان در حدود 5008 ميليون بشکه نفت دارد.

5) ميدان نفتي يادآوران (يا مخازن حسينيه/ كوشك سابق)

ميدان يادآوران از ترکيب دو ميدان يا تاقديس حسينيه و کوشک تشکيل شده است. تاقديس حسينيه در ناحيه دزفول شمالي در مجاورت و به موازات خط مرزي و مشترک بين ايران و عراق و چاه حسينيه به فاصله 21 کيلومتري شمال غربي چاه دارخوين 2 و حدود 43/5 کيلومتري شمال غرب چاه خرمشهر 1 و حدود 30 کيلومتري جنوب چاه کوشک 1 واقع شده است. در سال 81 ميدان نفتي حسينيه با 1/5 ميليارد بشكه ذخاير تثبيت شد و با ادامه اکتشاف مشخص شد که فاصله بين دو ميدان نفتي کوشک و حسينيه نيز مخزن نفت است. بينابين ميادين کوشک و حسينيه فاصله‌اي است که ظاهراً محل مخزن جديد است. مجموع ميادين کوشک و حسينيه و حد فاصل تازه کشف شده بين اين دو ميدان به نام «يادآوران» تغيير نام داد.

6) ميدان گازي/ نفتي آرش

اين ميدان مشترک در بين ايران و کويت در سال 1379 کشف شد. ميدان نفتي و گازي آرش با نفت خام در جاي اوليه 457 ميليون بشكه در سازند گدوان و گاز در جاي اوليه 22/5 ميليارد متر مكعب و 83/6 ميليون بشكه ميعانات گازي در سازند فهليان است. به نظر مي‌رسد بخشهايي از اين ميدان در آبهاي عربستان مشترک است.
7) ميدان نفتي اسفنديار: ميدان ياد شده در سال 1345 در تاقديس اسفنديار کشف شد. ميدان اسفنديار مشترك با عربستان داراي 532 ميليون بشكه نفت خام درجا است.

8) ميدان فروزان

ميدان نفتي فروزان که قبل از انقلاب به نام فريدون خوانده مي‌شد، يكي از مياديني است که توسط شرکت نفت پان آمريكن در سال 1966 در آبهاي فلات قاره ايران کشف شد. اين ميدان 2309 ميليون بشكه نفت خام درجا دارد.

9) ميادين گازي فرزاد A و B

اين ميادين از ميادين کوچك گازي ايراني در نزديکي هم (جزيره فارسي) بلوک اکتشافي فارسي هستند. در ميدان گازي فرزاد Bتاکنون دو چاه توليدي حفر شده است. ميدان گازي فرزاد B با ذخيره درجاي حدود 12/5 تريليون فوت مكعب گاز طبيعي دارد. بخش بسيار ناچيزي از ساختمان فرزاد A حصبه در قسمت ايراني مي‌باشد. در حالي که بخش اعظم ساختمان فرزاد B در آبهاي ايران واقع شده است.

10) ميدان گازي/ نفتي پارس جنوبي

بزرگترين ساختمان حاوي گاز در دنيا يعني ميادين پارس جنوبي ـ شمال قطر در بين ايران و قطر مشترک هستند. مهم‌ترين ميدان گازي دريائي کشور داراي 13130 ميليارد متر مكعب گاز درجا است. هم اکنون 28 تريليون متر مكعب گاز درجا در کشور وجود دارد که نزديک به 50 درصد از ذخاير گازي کشور (8 درصد کل مخازن گازي دنيا) تنها در ميدان پارس جنوبي قرار دارد. اين ميدان همچنين داراي ميعانات گازي درجاي معادل 18 هزار ميليون بشكه است.

11) ميدان نفتي/ گازي سلمان

ميدان سلمان (ساسان سابق) در سال 1344 (1965) در خليج‌فارس و منطقه لاوان کشف شد. ذخيره نفت خام ميدان سلمان 4073 ميليون بشكه و گاز 183/5 ميليون متر مكعب گاز درجا است. اين ميدان نخستين ميداني است که به وسيله شرکت نفت لاوان (LAPCO) در آب‌هاي فلات قاره ايران کشف شد و با ميدان نفتي ابوالبخوش ابوظبي مشترك است.

12) ميدان نفتي فرزام

ميدان فرزام بخش بسيار کوچکي از ميدان فلاح امارات متحده عربي است که در آبهاي ايران (ناحيه سيري) واقع شده است.

13) ميدان نفتي نصرت

ميدان نصرت در سال 1340 در ناحيه سيري کشف شد. مقدار نفت درجاي اين ميدان 188 ميليون بشكه مي‌باشد.

14) ميدان گازي هنگام

تنها ميدان مشترک ايران با کشور عمان ميدان هنگام است. اين ميدان در سال 1354 کشف گرديد. گاز درجايي برابر با حجم 22/4 ميليارد متر مكعب در اين ميدان وجود دارد.
منبع: نشريه شاهد جوان- ش 55