الف) مفهوم و ضرورت انتخاب اصلح
پیامبر بزرگ اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «من استعمل عاملا من المسلمین و هو یعلم أن فیهم آولی بذلک منه و أعلم بکتاب الله وسنة نبیه فقد خان الله و رسوله و جمیع المسلمین».(1) هر کس از مسلمانان عاملی (کارگزاری را بر سر کار بیاورد و به او مسئولیت بدهد) در حالی که میداند در بین مسلمانان فردی وجود دارد که او برای این کار سزاوارتر است و به کتاب و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آشناتر است، آن کس به خدا و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و جمیع مسلمانان خیانت کرده است.انسان مکلف علاوه بر حضور در صحنه انتخابات می بایست رأی هدفمدانه به صندوق بیاندازد. صرف مشارکت، ادای تکلیف نیست، بلکه رأی او باید هدفمند باشد یعنی هرگاه تکلیف شرعی بر عهده شخصی واقع شد در صورتی از انسان ساقط می شود که آنچه لازم بوده به نحو احسن هدفگیری نموده و انجام دهد. یعنی محاسبه کند که رأی او در جهت تقویت حکومت دینی، اعتلا و عزت اسلام و استحکام جایگاه ولایت خواهد بود یا نه. اگر رأی او تقویت کننده حاکمیت اسلام و نظام جمهوری اسلامی بود این رأی هدفمند است والا به تکلیف خود عمل نکرده است. بر اساس حدیث فوق، چنانچه رأی دهنده عمد و یا بر مبنای برخی گرایش های نفسانی و جناحی، فرد اصلح را کنار نهاده و شخص دیگری را انتخاب و به کارگمارد، به یقین خائن به خدا و رسولش و مسملین خواهد بود.
تأیید تمامی داوطلبان نمایندگی از سوی مراجع قانونی به معنای برخورداری آن ها از شرایط نسبی و برخوردار بودن از حداقل های نمایندگی و جواز ورود در صحنه انتخابات بوده و صلاحیت داشتن آن مقام است. در این هنگام وظیفه رأی دهنده فراتر از این است: یعنی پس از تأیید صلاحیت نامزدها صاحب رأی باید با تفکر و تحقیق از میان آن ها گزینه اصلح را انتخاب کند تا به تکلیفش عمل کرده باشد.
از این رو امام خمینی رحمه الله می فرمودند: اگر اصلح را انتخاب کردید، کاری اسلامی میکنید و این یک محکی برای خودتان است که تشخیص بدهید انتخاب برای اسلام است یا برای صلاح خودتان.(2)
مقام معظم رهبری در این رابطه می فرماید: همچنان که اصل انتخابات یک تکلیف الهی است انتخابات اصلح هم یک تکلیف الهی است.
ب) معیارهای اصلح
داشتن بینش سیاسی
بر اساس سخنان امام علی(علیه السلام) متخصص و کارآیی اجرایی در مسئولان و کارگزاران حکومت، به تنهایی کافی نیست، بلکه لازم است کارگزاران دارای بینش و آگاهی سیاسی باشند تا مغلوب و فریفته دیگران به ویژه دشمنان نشوند و در اداره امور کشور، و رتق و فتق امور مردم فریب نخورده و بتوانند جامعه اسلامی را به بالاترین درجه کمال برسانند.امام علی(علیه السلام) ابر فرموده است: «آفة الزعماء ضعف السیاسة»(3) آفت کارگزاران ناتوانی در [بینش] سیاسی است. و نیز فرمودند:«من قصر عن السیاسة صغر فی الریاسة»(4) کسی که در سیاست کوتاه [فکر] باشد، مدت ریاستش اندک خواهد بود.
امام راحل (رحمه الله) می فرمایند: یکی از وظایف مهم شرعی و عقلی ما برای حفظ اسلام و مصالح کشور، حضور در حوزه های انتخابیه و رأی دادن به نمایندگان صالح کاردان و مطلع بر اوضاع سیاسی جهان و سایر چیزهایی که کشور به آن ها احتیاج دارد می باشد.(5)
انتخاب اصلح برای مسلمین، یعنی انتخاب فردی که تعهد به اسلام و حیثیت آن داشته باشد و همه چیز را بفهمد. باید مسلمانی باشد که احتیاجات مملکت را بشناسد و سیاست را بفهمد و مطلع به مصالح و مفاسد کشور باشد و ممکن است به شما و گروه شما هم مربوط نباشد.(6)
انصاف و عدالت پیشگی
از مهمترین شرایط مسئولان نظام، رعایت انصاف، عدالت و قسط در برنامه ریزی ها و رفتارها و تمامی شئون اجتماعی و سیاسی است. بنابراین، پرهیز از هر گونه ستم و ظلم نسبت به دیگران به ویژه مردم منتخبش بر وی واجب خواهد بود.قرآن کریم با صراحت و قاطعیت تمام این صفت کارگزاران را تعیین می فرماید: «وَ لَا تَرْکَنُوا إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَ مَا لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیَاءَ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ»(7) به آنان که ستم کردند، اعتماد نکنید که آتش دامنگیر شما می شود و جز خدا برای شما یاورانی نیست.
بر این اساس نباید مسئولیت های کشوری را به چنین افرادی واگذار کرد و آنان را یاری رساند. امروز بزرگ ترین یاری به افراد ظالم و ستمکار، رأی دادن به آنان و انتخاب آنان است. امام صادق بل می فرماید:«من مشى الى ظالم لیعینه و هو یعلم انه ظالم فقد خرج عن الاسلام» (8)
هرکس برای مساعدت و یاری ظالمی در پی او رود، در حالی که میداند او ظالم است، از اسلام خارج شده است.
در فتوای آیت الله صافی آمده است: اعانت ظلمه و کسانی که با دین و احکام دین، ضدیت و معاندت دارند و همراهی نمودن با آن ها در ظلم و ستم، تجاوز به حریم دین و حرام است.
شجاعت انقلابی
یکی از معیارهای بنیادین کارگزاران نظام دینی، داشتن شهامت، شجاعت و جرأت بیان نظرات خود و استقلال رأی و نترسیدن از دشمنان داخلی و خارجی و باج ندادن به جناح ها و گروه های معارض و غیر خودی است. چه بسا نبودن روحیه مقاومت و شجاعت انقلابی در یک کارگزار دینی، موجب جرات یافتن دشمنان و پیدا کردن چشم طمع آنان می شود.حضرت امام رحمه الله می فرماید: کسانی را که انتخاب میکنید، باید مسائل را تشخیص دهند؛ نه از افرادی می باشند که اگر روس یا آمریکا یا قدرت دیگری تشری زد، بترسند، باید بایستند و مقابله کنند.(9)
مقام معظم رهبری نیز فرموده است: ... آن کسی که اسلام را نمی پسندد و مقررات اسلامی را قبول نمیکند، برای خاطر دل بیگانگان و خوش آمد دیگران به انقلاب و ارزش های انقلابی خیانت می کنند و یا به خاطر ترس از دیگران، به جای اینکه به ملت گرایش نشان دهد، به دشمن گرایش نشان میدهد و آن کسی که تقوای لازم را ندارد و اهل دنیا است و فقط برای نام و نشان و استفاده شخصی این مسئولیت را می خواهد، او لایق و شایسته این کار نیست.(10)
حمایت از محرومان
یکی از اهداف و برنامه های جمهوری اسلامی ایران - که در قانون اساسی نیز به آن اشاره شده - رفع محرومیت و فشار از مردم متدین و خدمت به اقشار مختلف جامعه به خصوص مستضعفان، پابرهنگان، نیازمندان و ... است.دست اندرکاران نظام جمهوری اسلامی، نه تنها باید خود را وقف خدمت به محرومان و نیازمندان نمایند، بلکه لازم است همواره ارتباط مستقیم و دوستانه ای نیز با آنان برقرار کنند. در غیر این صورت، لیاقت و صلاحیت مسئولیت در جمهوری اسلامی ایران را ندارند و نمی توانند منتخبان ملت اسلامی ایران باشند. حضرت امام رحمه الله فرمود: و «اشخاصی که معروف هستند به خدمت به مردم، آن ها را تعیین بکنند».(11)
مقام معظم رهبری نیز این مهم را برای مسئولین نظام معین کرده و فرموده اند: در تنظیم برنامه های کشور، اصلی ترین مسئله عبارت از رفع فقر و محرومیت و نجات طبقات مستضعف و محروم و پابرهنگان از تبعات در دوران ستم شاهی و آثار سلطه بیگانگان است. نمایندگان محترم باید در قوانین مصوب و نیز در مراجعات خود با مسئولان اجرایی کشور، این را اصل بدانند و وظیفه کمک به محرومان را سرلوحه مسئولیت های نمایندگی خود قرار دهند.(12)
صلاحیت اخلاقی
از شروط اساسی در انتخابات کارگزاران و مسئولان نظام، برخورداری آنان از صلاحیت اخلاقی می باشد.مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند: در نظام جمهوری اسلامی غیر از دانایی و کفایت سیاسی، کفایت اخلاقی و اعتقادی هم لازم است. افرادی نگویند که اخلاق و عقیده مسئله شخصی انسان هاست بله، اخلاق و عقیده مسئله شخصی انسان هاست؛ اما نه برای مسئول، من اگر در جایگاه مسئولیت قرار گرفتم و اخلاق زشتی داشتم؛ فهم بدی از مسائل جامعه داشتم و معتقد بودم که باید جیب خودم را پر کنم، نمی توانم به مردم بگویم این عقیده و اخلاق شخصی من است د ن و اخلاق و عقیده ربطی به کسی ندارد. برای یک مسئول، عقیده و اخلاق مسئله شخصی نیست، مسئله اجتماعی و عمومی است؛ حاکم شدن بر سرنوشت مردم است. آن کسی که به مجلس می رود، یا به هر مسئولیت دیگری در نظام جمهوری اسلامی می رسد، اگر فاسد، بیگانه پرست و در خدمت منافع طبقات برخوردار جامعه بود، دیگر نمی تواند نقشی را که ملت و طبقات محروم می خواهند، ایفا کند. اگر آن شخص انسان معامله گر، رشوه گر و توصیه پذیر و مرعوبی بود، در مقابل تشر تبلیغات و سیاست های خارجی جا زد، دیگر نمی تواند مورد اعتماد مردم قرار بگیرد و برود آنجا بنشیند و تکلیف ملک و ملت را معین کند. این شخص غیر از کفایت ذاتی و دانایی ذاتی، به شجاعت اخلاقی، تقوای دینی و سیاسی و عقیده درست هم احتیاج دارد. البته این حرف من نباید موجب شود تفتیش عقاید راه بیندازند و نفر به نفر سؤال کنند که عقیده شما راجع به فلان موضوع چیست. من با تفتیش عقاید موافق نیستم... بنابراین صلاحیت اخلاقی لازم است و همه باید روی این بعد حساس باشند. بعضی میگویند حق شهروندی انتخاب شدن را نبایستی سلب کرد. حق انتخاب شدن، حق شهروندی معمولی مثل حق شغل و کسب و کار و ساکن شدن در شهر و راه رفتن در خیابان و خریدن اتومبیل و ... نیست. این یک حق شهروندی است که برای دارنده آن صلاحیت هایی لازم است که این صلاحیت ها باید احراز شود.(13)
آیت الله صافی گلپایگانی درباره چگونگی رفتار فرد اصلح فرمودند: در جامعه اسلامی، فرد اصلح با رفتار و اخلاق و عمل خود نشان دهد که مردم خواهان آن هستند و با اصرار از او می خواهند که وارد میدان شود نه با اینکه با تبلیغات و رقابت نادرست خود را پیروز میدان کند.(14)
ج) راه های شناخت اصلح
برای دستیابی به رأی هدفمند، راهکارهای زیادی وجود دارد. در آموزه های دینی به انسان ها توصیه شده است که شما باید تحقیق کنید. در بسیاری از موارد مهم احراز برتری داشتن لازم است، احراز بهتر بودن یک فرد نسبت به دیگران یا به صورت فردی صورت می گیرد و یا با مشورت با افراد مورد اعتماد و یا با ترکیبی از این دو.امام خمینی رحمه الله فرمودند: شناخت این اشخاص یا با آشنایی به اعمال و رفتار آنان از زمان رژیم طاغوت تاکنون است و یا به معرفی روحانیون متعهد در شهرستان یا اشخاص متدین موجه که گرایش به چپ و راست یا دسته ای نداشته باشند. (15)
حضرت آیت الله خامنه ای (دام ظله العالی) فرمودند: مردم بایستی افراد شایسته را بشناسند و انتخاب کنند. چنانچه افرادی را نمی شناسند، از راهنمایی انسان های مؤمن و مطمئنی استفاده کنند که معرفی آن ها برای انسان حجت شرعی باشد؛ دنبال حجت شرعی باشید. دنبال این باشید که اگر خدای متعال پرسید زید را چرا برای مجلس خبرگان انتخاب کردید، شما بگویید این زید را فلان کسانی که می دانستیم مردمی وارد و مطمئن و امینی هستند، معرفی کرده بودند؛ پیش خدا حجت داشته باشید. به هر معرفی ای نمی شود دل بست و اعتماد کرد. معرفی انسان های مورد اطمینان؛ معرفی کسانی که انسان بداند که اینها نیتشان خدایی است؛ برای دنیا و برای گروکشی های سیاسی و جنجال و هیاهو وارد میدان نشده اند، بلکه به عنوان ادای وظیفه معرفی کرده اند؛ انسان از حرف آن ها اطمینان پیدا می کند.(16)
پی‌نوشت‌ها:
1- الغدیر، علامه امینی، ج ۸ ص ۲۹۱
2- صحیفه امام، ج ۱۸، ص ۱۹۷
3- غررالحکم، ح ۳۹۳
4- همان، ح ۸۵۳۶
5- صحیفه نور، ج ۱۸، ص62
6- صحیفه امام، ج ۱۸، ص ۱۹۷
7- سوره هود، آیه ۱۱۳
8- وسائل الشیعه، ج ۱۷، ص ۱۸۲.
9- صحیفه نور، ج ۱۸، ص ۱۹۸.
10- روزنامه جمهوری اسلامی، 1374/11/21
11- صحیفه نور، ج ۱۵، ص ۱۶۳.
12- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، پیام رهبر معظم انقلاب1371/3/7
13- همان، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی، قزوین 1382/9/26
14- ویژه نامه منشور اخلاقی انتخابات، اسفند ۱۳۸۶
15- صحیفه نور، ج ۱۲، ص ۷۵
16- پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی1385/9/22
منبع: احکام انتخابات، سید سیف الله نحوی، ناشر: بهار دلها، چاپ اول، قم، 1394ش، صص105-97
