یکی از چالش و آسیب های بسیار مرگبار و خطرناک که به طور وحشتناکی زندگی زیبا و آرام هر انسانی را به کابوسی مرگبار تبدیل می نماید، ضعف در مهارت نه گفتن به اعتیاد است. اعتیاد یکی از معضلات زندگی فردی و اجتماعی است که آثار زیان بار آن نه فقط یک فرد و یا یک خانواده بلکه یک جامعه را دستخوش چالش و آسیب می نماید. این چالش مرگبار زندگی بشری موجب شده است سازمان های جهانی روز معینی را به عنوان روز مبارزه با مواد مخدر و یا به عبارتی روز جهانی بدون دخانیات نام گذاری کنند، به همین مناسبت در این یادداشت تلاش داریم برخی از پیش فرض ها و شاخص های مهارت نه گفتن به دخانیات را مورد بررسی و واکاوی قرار دهیم.
ممنوعیت مواد افیونی به روایت قرآن
اگر اندکی با اندیشه های قرآنی و روایی آشنا باشیم، متوجه خواهیم شد که در منابع اصیل دینی و اسلامی عناصر و فاکتورهایی وجود دارد که به روشنی انسان را از ورود به مقوله مواد مخدر و افیونی و اعتیاد آورد باز می دارد، یکی از آیات روشنی که در این خصوص مورد توجه اندیشمندان و محققان اسلامی قرار گرفته گویای این مطلب است: «وَ لا تُلْقُوا بِأَیدیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَة؛[1] خود را به دست خود، به هلاکت نیفکنید!» یکی دیگر از قواعد قرآنی و روایی که به طور روشن می توان از آن ممنوعیت استفاده از مواد افیونی را استفاده کرد، قاعده لاضرر است. قاعده ای که طور به صراحت هر گونه ضرر و زیان وارد کردن به خود و دیگران را به طور منع می نماید. مواد مخدر از جمله مواردی است که دود مرگبار و سایه شوم آن تنها بر سر مصرف کنندگان افکنده نمی شود و دامنه سیاه آن کام افراد بسیاری را تلخ کرده است.
مرگ با چاشنی انفجاری دخانیات
هر چند برخی افراد با ساده اندیشی و لذت طلبی حاضر به پذیرش آثار مرگبار دخانیات و مواد افیونی در زندگی فردی و اجتماعی نیستند، ولی با این وجود آمار و تحقیقات ثبت شده گویای این است که دخانیات یکی از مهمترین عوامل مرگ و میر انسانها و زمینه ساز تشدید انواع بیماریهای ریوی، سرطانی و صعب العلاج به شمار می آید که سالانه افراد بیشماری را به کام مرگ می کشاند. برخی گزارش‌های ثبت شده گویای مرگ بیش از 50 هزار نفر در اثر اعتیاد به انواع دخانیات است. به اذعان محققان دخانیات تا سال ۲۰۲۰ بعد از تصادفات و بیماری قلبی و عروقی سومین عامل مرگ و میر در جهان اعتیاد به مواد مخدر می باشد، عامل این اتفاق بیماری انسدادی مزمن ریهCOPD) ) است. در حال حاضر سرطان ریه کشنده‌ترین سرطانی است که بشر می تواند به آن دچار شود، [این در حالی است که] با وجود تحولات زیاد در حوزه درمان هنوز پیش آگهی مناسبی در این زمینه وجود ندارد.[2]
هَوس سوختن، مهارف نه گفتن به دخانیات
برای تقویت مهارت نه گفتن به دخانیات در فرزندان و پرورش فرزندانی قوی و مقاوم در برابر ویروس و چالش اعتیاد بهترین و مهمترین فضا و محیط خانه و خانواده است. با یک تحقیق و بررسی ساده به خوبی می توان مشاهده کرد فرزندانی که محیط زندگی آنها با مواد افیونی سیاه و کدر شده است، زمینه و استعداد فراوانی برای روی آوری به مواد مخدر و افیونی دارند. در واقع این چنین فرزندانی الگویی نامناسب را در پیش روی خود مشاهده کرده اند که هر روز بدون هیچ محدودیتی مبادرت به استفاده از مواد دخانی می نمایند. به طور قطع قبح و زشتی و مضر بودن این مواد برای این چنین افرادی شکسته شده است، ولی با این وجود کم نیستند، خانواده هایی که علی رغم کناره گیری از مواد، به واسطه عدم تربیت و نظارت هوشمندانه بر فرزندان به این بلای خانمانسوز گرفتار شده اند.
1-تقویت مهارت دوست یابی و ارتباط اجتماعی
یکی از علت های مهم و اساسی که موجب می شود برخی افراد به طور روشن از مسیر صحیح زندگی دور افتاده و به برخی از ناهنجاری و بزه های فردی و اجتماعی گرفتار شوند، آشنایی و ارتباط و دوستی با افراد منحرف و آلوده است. کم نیستند افرادی که تنها به خاطر تأثیر پذیری از دوستان ناب گرفتار در دام ناهنجاری هایی همچون اعتیاد و مواد افیونی و اعتیاد آور شده اند. بی جهت نیست که قرآن کریم نیز افسوس و پشیمانی افرادی که در دام دوستان ناباب گرفتار شده اند را این چنین بیان می فرماید: «یا وَیْلَتى لَیْتَنی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلیلاً؛[3] اى واى بر من، کاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نکرده بودم!» نتایج یک تحقیق ملی در سال 1386 گویای این مطلب است که بیش از 45 درصد نوجوانانی که به مصرف مواد افیونی روی آورده اند، به خاطر ارتباط با دوستان ناباب با این تجربه مرگبار آشنا شده اند.[4]یکی از علل عمده ای که موجب می شود برخی افراد به سوی مواد مخدر تمایل پیدا نمایند، مسأله خود کم بینی و عدم عزّت نفس است. موضوع شایعه ای که بیشتر در بین جوانان و افراد فاقد مهارت دیده می شود.
به طور روشن اگر والدین در برنامه فرزند پروری خود اهتمام ویژه و خاصی بر نوع دوست یابی و ارتباط اجتماعی فرزندان خود داشتند و مهارت صحیح و اصولی دوست یابی را به آنها آموزش می دادند، شاید در دام این چنین الگوهای انحرافی قرار نمی گرفتند. در نکوهش ارتباط و دوستی با افراد ناباب در منابع روایی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) این چنین نقل شده است: «الجَلیسُ الصالِحُ خَیرٌ مِن الوَحدَةِ وَ الوَحدَةُ خَیرٌ مِن جَلِیسِ السُّوء؛[5]همنشین خوب بهتر از تنهایی است و تنهایی بهتر از همنشین بد».
2-تقویت مهارت تعقل و خردورزی
یکی از مهمترین و کاربردی ترین مهارت هایی که هر انسانی را از بسیاری از چالش های زندگی دنیوی نجات می دهد، مهارت تعقل و خردورزی است. از این رو در آیات متعددی از قرآن کریم با این فاکتور مواجه می شویم که خدای متعال همه انسانها را به استفاده بهینه از این شاخص ارزشمند تشویق می نماید و تبعات سستی و ضعف در آن را به همگان گوش زد می نماید. «وَ قالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ ما کُنَّا فی أَصْحابِ السَّعیرِ؛[6] و مى گویند: «اگر ما گوش شنوا داشتیم یا تعقّل مى کردیم، در میان دوزخیان نبودیم!»
هنر اندیشیدن و فکر کردن در عواقب و تبعات کارها، اهرم باز دارنده ای است که مانع می شود انسان برای تجربه لذت های زود گذر دنیا خود را در افیون شهوت های اعتیاد آور به دام آتش دنیوی و اخروی بکشاند. اگر مربیان و والدین به خوبی می توانستند در این خصوص احساس مسئولیت کرده و فرزندان و متربیانی اندیشه ورز به جامعه تحویل دهند به خوبی در برای بیماری مرگبار اعتیاد به مواد افیونی واکسیناسیون می شدند. البته مسئولیت اندیشدن در حوزه های مختلف زندگی تنها بر عهده والدین و مربیان نیست، بلکه متولیان امور فرهنگی کشور همچون رسانه های ملی و فرهنگی نیز به خوبی می توانند با تولیدات رسانه ای و به تصویر کشیدن تبعات مرگبار مواد مخدر عموم مردم را به فکر و اندیشیدن در این مسئله خانمانسوز وادار نمایند.
3-تقویت عزّت نفس و خودارزشی
یکی از علل عمده ای که موجب می شود برخی افراد به سوی مواد مخدر تمایل پیدا نمایند، مسأله خود کم بینی و عدم عزّت نفس است. موضوع شایعه ای که بیشتر در بین جوانان و افراد فاقد مهارت دیده می شود. در واقع برخی از این افراد برای پر کردن خلأ خود کم بینی تلاش دارند این موضوع را با عواملی همچون دخانیات پر کنند و به این شیوه ابزار بزرگی و برتری نسبت به دیگران پیدا نمایند، این چنین افرادی علاوه بر اینکه خود را به پرتگاه سقوط نزدیک می کنند به شدت برای دیگران نیز می توانند آسیب زا باشند. کما اینکه در منابع روایی از امام هادى علیه السلام نقل شده است: «مَن هانَت عَلَیهِ نَفسُهُ فَلا تَأمَن شَرَّهُ ؛[7]امام هادى علیه السلام :از شرّ کسى که خودش را سبک شمارد ایمن مباش .« باری به هر جهت اگر مهارت عزّت نفس و خود بزرگ بینی هوشمندانه در زندگی این دسته افراد پرورش یافته بود هیچگاه با مواد افیونی به دنبال پر کردن آن نبودند.پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه بقره، آیه 195.
[2]. خبرگزاری ایمنا، کد خبر 377801. دخانیات سومین عامل مرگ و میر در جهان.
[3]. سوره مبارکه فرقان، آیه 28.
[4]. حمید صرامی، آموزش سبک های فرزند پروری، مهارت زندگی پیشگری اولیه از اعتیاد، ص 68-66.
[5]. الأمالی (للطوسی)، ص535.
[6]. سوره مبارکه ملک، آیه 10.
[7]. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول، ص 483.
