روزه و روزه داری از فروع دین مبین اسلام و یکی از واجبات دین ما می باشد البته روزه و روزه داری فقط در دین اسلام نبوده بلکه در ادیان دیگر هم روزه داری دیده شده است. دین اسلام دین کامل و جامعی ای است و برای هر مساله احکام مخصوص به خود را دارد و بیماران و ناتوانان هم از این مورد جدا نیستند ما برای آکاهی بیشر شما مجموع سوالات و احکامی که از مراجع بزرگوار شده را جمع آوری کردیم و در طی یک مقاله منسجم برای شما ارائه نمودیم قبلا مقاله درباره احکام روزه مریض و افراد ناتوان امام خامنه ای را تهیه کرده و این احکام روزه مریض وناتوان آیت الله سیستانی را مورد بررسی قرار می دهیم:

احکام روزه مریض:

1. ضرر نداشتن روزه از نظر شخصی:

کسی که به نظر خودش روزه برای او مضر نیست، چانچه روزه بگیرد و بعد از اذان مغرب متوجه شود که روزه برای او ضرر داشته، وظیفه او چیست؟

پاسخ: اگر مقدار ضرر روزه مقدار قابل توجهی بوده، بنابر احتیاط واجب قضای آن بر ذمه اوست حتی اگر ضرر وارد شده به اندازه حرام نرسیده باشد.

2. واجب نبودن روزه مریض:

یک فرد بیمار در چه صورتی نمی تواند روزه بگیرد؟

اگر شخص مریض یا سالم که روزه گرفتن ضررآن چشمگیر باشد که تحمل مریضی بسیار سخت است و عاقلان از آن پرهیز می کنند، در صورت روزه گرفتن این روزه صحیح نمی باشد، حتی اگر به اندازه ای که ضرر آن حرام شود مانند اینکه به مرگ یا نقص یکی از عضوهای بدن، نرسد؛ در ضررهایی که حرام نیستند، چنانچه شخص رجاء روزه بگیرد و بعدا معلوم شود که روزه ضرر زیاد و چشمگیری نداشته ، روزه او درست و صحیح است.

3. یقین داشتن ضرر روزه:

شخصی که می داند روزه برای او مضرر است، اگر روزه بگیرد حکم روزه او چگونه می شود؟

پاسخ: چنانچه فرد می داند که روزه برایش مضر یا خوف ضرر دارد، با این حال روزه بگیرد، روزه او صحیح نیست، جز اینکه بعد مشخص شود که روزه برایش مضر نبوده و نیت روزه را با قصد قربت به جا آورده، در این حالت روزه او درست است.

4. مریض بودن کل سال به واسطه دو بیماری:

چنانچه شخصی به دلیل بیماری نتواند روزه ماه رمضان را بگیرد، و بعد از ماه رمضان بیماری خوب شود،و دوباره دچار مساله ای دیگر شود که نتواند روزه قضا خود را تا ماه رمضان بعدی انجام دهد، وظیفه این فرد چیست؟

پاسخ: چنین فردی قضای روزه ها ب رذمه اوست که باید بعدا انجام دهد، و بنابر احتیاط واجب به اندازه یک مد طعام به فقیر پرداخت کند، و همچنین در ماه مبارک رمضان عذری؛ به غیر از بیماری داشته و بعد ماه رمضان آن عذر رفع شده باشد، و تا ماه رمضان بعدی به واسطه بیماری نتواند روزه بگیرد.

5. به جا نیاوردن عمدی قضای روزه تا ماه رمضان بعدی:

چنانچه شخصی به دلیل بیماری یا بهانه ای معقول نتواند روزه ماه رمضان را به جا آورد، و بعد از ماه رمضان آن مساله از بین رفت و فرد توانایی انجام قضای روزه را داشت، و از روی عمد قضای روزه را به جا نیاورد، حکم این مساله چیست؟

پاسخ: قضای هر روز بر ذمه اوست و علاوه بر آن به جا ی هر روز به اندازه یک مد طعام به فقیر بپردازد.1

6.حکم روزه مریض:

در چه صورتی بیمار می تواند روزه بگیرد یا در چه صورتی نمی تواند روزه بگیرد؟

پاسخ: روزه برای فرد بیمار در صورتی که باعث - زیاد شدن بیماری یا طولانی شدن مدت زمان بیماری یا ایجاد درد زیاد کند- این روزه صحیح نیست؛ البته مقدار ضرر باید به اندازه ای باشد که قابل تحمل نباشد؛ و تفاوتی در این ندارد که یقین دارد که روزه برایش مضر است یا به گمان یا شک، بلکه احتمال اینکه روزه ضرر داشته باشد هم – در صورتیکه این احتمال باعث خوف شود که این خوف جنبه عقلانی داشته باشد مثل اینکه پزشک متخصص یا تجربه خود فرد باشدیا امثال آن؛ و این فرد یمار باید روزهایی که روزه نگرفته را قضا کند و کفاره ای بر ذمه او نیست، ولی چنانچه بیماری یا عذر او تا ماه رمضان سال، ادامه داشت، دیگر قضای روزه ندارد و فقط باید برای هر روز به اندازه یک مد طعام که تقریبا 750تقریبا گرم طعام است به فقیر فدیه بدهد.
روزه انسان سالمی که خوف از ایجاد بیماری دارد، صحیح نیست، پس اگر فرد یقین به آشکار شدن بیماری دارد اصلا نباید روزه بگیرد و همچنین بیماری که روزه گرقتن برای وی مضر نباشد، باید روزه هایش را بگیرد و روزه های درست وصحیح است.

7.ایجاد بیماری در ماه مبارک رمضان:

چنانچه خانمی در ماه مبارک رمضان بیمار شد و توانایی انجام روزه را نداشت، آیا کفاره بر ذمه او است؟

پاسخ: کفاره ای بر ذمه او نیست، و اگر بیماری تا سال بعد ادامه داشت، بنا بر احتیاط واجب برای هر روزی که روزه نگرفته 750گرم گندم به فقیر بدهد.

8. خون ریزی لثه در روزه ماه رمضان:

اگر در ماه مبارک رمضان لثه خونریزی کند، وظیفه فرد روزه گیر چیست؟ آیا کفاره ای بر ذمه این فرد است؟

پاسخ: چنانچه خون لثه بدون اختیار مثلا هنگام خواب وارد حلق شود، و نتوان جلوی آن را نگیرد، مشکلی در روزه ایجاد نمی شود و چنانچه جلوگیری از خونریزی برای روزه گیر مشقت دارد روزه او باطل می شود و معصیتی دچار نشده ولی قضای روزه بر ذمه اوست که باید در صورت خوب شدن بیمار تا ماه رمضان سال آینده انجام دهد و گرنه باید برای هر روز به اندازه 750گرم گندم به فقیر بدهد و چنانچه بدون مشقت از خونریزی جلوگیری کند اما به خاطر ندانستن یا جهل از به این کار جلو خونریزی را نگرفت روزه او صحیح نیست اما معصیتی نکرده الا اینکه انسان جاهل مقصر که متوجه باشد و بنا به احتیاط بیشتر باید کفاره بدهد.

9.حکم استفاده از اسپره در هنگام روزه:

شخصی که به علت بیماری آسم به دستور پزشک متخصص در طول روز نیاز استفاده به اسپره است، این فرد هنگام روزه باید چه کند؟

پاسخ: چنانچه اسپری به حالت گاز باشد که وارد ریه شود مبطل روزه نیست، اما اگر به صورت مواد باشد که وارد معده شود روزه را باطل می کند.

10. حکم روزه فردی که سکته کرده:

بنده پدری دارم که حدود چهار سال به علت سکته مغزی یک سمت بدنشان فلج شده و توانایی راه رفتن را ندارد، ایشان به همین علت نمی تواند روزه بگیرد، وظیفه پدرم برای روزه هایش چیست؟

پاسخ: برای هر روزی که روزه نگرفتن به مقدار 750 گرم گندم یا آرد به نام فدیه به شخص فقیر بدهد.

11. استفاده از قرص به تجویز پزشک در ماه رمضان:

به دلیل بیماری به پزشک مراجعه کردم و در داروهایی که برایم تجویز کردند، چند بسته قرص بوده است، آیا می شود این داروها اگر در زمان خودش که دکتر گفته مصرف شود و دیگر چیزی نخورد یا اینکه موقع افطار قرص ها را بخورد، در هر دو صورت حکم این مساله چیست؟

پاسخ: چنانچه ضرر زیادی برای فرد نداشته باشد موقع افطار داروها را بخورد و الا اگر در روز دارو مصرف کند روزه او صحیح نیست و باطل می شود.

12. حکم روزه بیماردائمی:

شخصی که بیماری او مادام العمر است و توانایی روزه گرفتن تا آخر عمر را ندارد وظیفه او چیست؟

باید به اندازه یک مد طعام که شامل گندم جو یا آرد به شخص فقیر بدهد.

13. حکم روزه فردی که چشمانش ضعیف است:

پسری 17 ساله هستم که درجه ضعیف بودن چشمانم روی هم از 11درجه بیشتر است، وظیفه من دربرابر روزه ماه رمضان چیست؟

پاسخ: چنانچه خوف از ضرر بیماری یا اینکه بیماری به واسطه روزه گرفتن شدت پیدا کند، روزه بر او واجب نیست.

14. حکم انجام سونوگرافی در هنگام روزه:

می خواهم در ماه مبارک رمضان سونوگرافی انجام دهم آیا این کار باعث باطل شدن روزه می شود؟

پاسخ: انجام سونوگرافی باعث باطل شدن روزه نمی شود.2

15.حکم روزه مشاغل سخت مثل کارگران یا کارمندان:

چنانچه شخصی کارگر یا کارمند شرکتی است که کارش بسیار طاقت فرساست، وظیفه چنین فردی برای روزه هایش چیست؟

پاسخ: چنانچه روزه گرفتن باعث می شود که از کاری که با آن امرار معاش می کند متوقف شود مانند اینکه دچار ضعف شدید شود یا اینکه نتواند کار را ادامه دهد یا به اندازهای تشنکی به انسان فشار بیاورد که نتواند ادمه کار دهد و قابل تحمل نباشد، ولی این امکان برایش میسر است که در ماه مبارک رمضان این کار را تغییر دهد یا این که زندگی را با قرض پیش ببرد، روزه بر او واجب است و باید به آن عمل کند.
چنانچه تغییر کار برایش امکان نداشت و نمی تواند روزه باشد هنگام ضعف یا تشنگی احتیاط واجب فقط به مقدار رفع عطش و ضعف خود، آب و غذا بخورد وبقیه روز را هم از خوردن خودداری کند و به خوردن و نوشیدن بیشتر مجاز نیست، و بنا به احتیاط واجب باقی ساعت های روز را امساک کند و قضای روزه بر ذمه اوست که باید بعدا، بعد از ماه مبارک رمضان به جا آورد و کفاره ای بر ذمه او نیست.

16.حکم روزه شخصی که امتحان دارد:

چنانچه فردی امتحان آخر سالی دارد که نیاز به مطالعه فراوان دارد، آیا می تواند روزه نگیرد؟

پاسخ: درس خواندن عذر موجهی برای روزه نگرفتن نیست ولی اگر درس نخواند و مشقت می افتد و برایش سختی دارد که تحمل آن دشوار است و اینکه دیگر نمی توند با روزه درس بخواند، ابتدا باید قصد روزه کند و در هنگام سختی فقط به مقدار رفع تشنگی و گرسنگی غذا و آب میل کند نه به اندازه ای که سیر شود و بعد ماه رمضان روزه ها قضا کند و کفاره ای هم بر ذمه او نیست.
راه حل دیگر اینکه اگر قبل اذان ظهر باشد می تواند به مقدار مسافت شرعی که همان 22کیلو متر است از شهر محل زندگی خارج شود و چون مسافر به حساب می آید -آنجا روزه اش را افطار کند و دوباره برگردد – دیگر روزه بر گردن او نیست و فقط قضا روزه بر ذمه اوست.

17. حکم افطار روزه از ضعف و گرسنگی فراوان:

آیا شخصی که در هنگام روزه دچار ضعف و گرسنگی می شود، آیا می تواند به علت این ضعف و گرسنگی روزه خود را باطل کند؟

پاسخ: ضعف در روزه به تنهایی دلیل بر این نیست که روزه را افطار کند، الا اینکه در هنگام روزه دچار مشقت و سختی زیاد شود که غیر قابل تحمل باشد و در این حالت هم به اندازه ای که حالت ضعف و گرسنگی برطرف شود بخورد یا آب بنوشد، پس فقط به اندازه ضرورت باشد و بنابر احتیاط واجب بقیه ساعت های روز را از خوردن خودداری کند و امساک کند و همچنین قضای روزه را بعدا به جا آورد و کفاره ای بر ذمه این فرد نیست.

18. روزه در روزه های بلند:

محل زندگی من کشور دانمارک است ماه رمضان در این کشور گا هی اوقات به 20الی 21 ساعت می شود و من درهنگامی که به سر کار می روم تحمل این روزهای بلند را ندارم وظیفه من برای روزه های ماه رمضان چیست؟

پاسخ: هر فرد در هر جایی که زندگی می کنند به افق همان جا باید روزه بگیرد، حتی اگر روز بلند تر جاهای دیگر باشد اما وقتی روزه برای فرد مشقت و دشواری فراوانی داشته باشد که معمولا قابل تحمل نیست می تواند بنا به احتیاط واجب به اندازه ضرورت آب یا غذا بخورد و بقیه ساعات روز را بنابر احتیاط واجب امساک کند و از خوردن غذا خودداری کند و قضای این روز بر ذمه اوست که باید بعدا انجام دهد اما کفاره ای بر ذمه او نیست.
همچنین می تواند زمان بین اذان صبح تا اذان ظهربه عنوان مسافر مسافت شرعی را که همان 22 کیلومتر است که از آخرین خانه های شهر شروع می شود تا مسافت طی شود و بعد از گذشتن این مسافت شرعی مجاز است که روزه خود را بازکند چون مسافر به حساب می آید، و می تواند بعد آن به شهر خود بازگردد در این مورد امساک و نخوردن واجب نبوده و فقط باید بعدا روزه ها نگرفته را قضا کند و کفاره ای بر ذمه انسان نیست.3

19حکم روزه بیماری که چشمش مشکل دارد:

شخصی که از بیماری چشم رنج می برد آیا روزه گرفتن بر او واجب است؟

پاسخ: روزه برای فردی که بیمار باشد حالا می خواهد چشم باشد یا دیگر عضو های بدن، اگر ضرری به هر قسمت داشته باشد روزه او باطل است، اگر روزه باعث زیاد شدن درد یا طولانی شدن بیماری یا ایجاد بیماری کند، البته در همه موارد باید به میزانی باشد که تحمل بیماری برای فرد ممکن نباشدو همچنین تفاوتی نمی کند که فرد یقین دارد که بیماری برای او ضرر دارد یا گمان می کند همین اندازه که ترس ایجاد کند و این این ترس منشا عقلانی داشته باشد کفایت می کند. و اگر بیماری برای او مضر نیست باید روزه بگیرد و روزه او درست است و چنانچه بیماری تا ماه رمضان سال آینده ادامه داشت و نتوانست قضا روزه را بگیرد برای هر روز به اندازه یک مد طعام به فقیر بدهد.4

روزه داری و ضعف شدید:

شخصی که در ماه مبارک رمضان به علت ضعف فراوان نتواند روزه بگیرد حکم روزه او چگونه است؟

پاسخ: ضعف و بیحالی در روزه به تنهایی نمی تواند مجوزی باشد که فرد روزه خورا افطار کند الا اینکه روزه باعث سختی و مشقت بسیار برای او شود در این صورت می تواند غذا بخورد.5

احکام زنان باردار و شیرده:

1.حکم روزه خانم بارداری در ماه هفتم :

خانمی که در ماه هفتم بارداری قرار دارد وظیفه او برای روزه ماه رمضان چیست، همچنین پزشک هم ضرر آن را یاداور شده؟

پاسخ: اگر نمی تواند روزه بگیرد فقط قضا بر ذمه اوست و باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.

2.حکم روزه خانم باردار که زایمانش نزدیک است:

خانم باردار ی که در ماه نهم قرار دارد و زایمان او نزدیک است و روزه هم برای او مضر است، حکم روزه او چیست؟

پاسخ: خانمی که در ماه هشتم یا نهم بارداری قرار دارد و زایمانش نزدیک است و روزه برای او و جنینش ضرر دارد دیگر روزه گرفتن برای او واجب نیست ولی قضای روزه بر ذمه اوست و علاوه بر آن باید برای هر روز به اندازه 750گرم نان یا آرد برای کفاره به شخص فقیر بپردازد.
و اما کسی که در ماه های اول بارداری باشد و روزه برای او یا جنینش ضرر داشته باشد و برای وی مشقت داشته و به سختی بیفتد دیگر روزه برای این خانم واجب نبود و کفاره ای بر ذمه او نیست.

3.کفاره خانم باردار:

خانم بارداری که در ماه مبارک رمضان زایمان کند و به واسطه زایمان نتواند روزه بگیرد باید چه اندازه کفاره بدهد؟

پاسخ: این خانم قفط باید قضای روزه ها را به جا آورد.

4.نداشتن توانایی برای گرفتن روزه قضا:

بنده به علت بارداری و شیردهی و به علت بنیه ضعیف نتوانستم روزه ماه رمضان را بگیرم و الان هم توانایی جسمی ندارم که کل قضای روزه ها را بگیرم وظیفه من چیست؟

پاسخ: فقط مقداری که توانایی آن را دارید بگیرید.

5.حکم روزه های زمان بارداری و شیردهی:

بنده حدود دوسال به علت زایمان و شیردهی روزه نگرفتم در سال اول شیردهی بچه شش ماه داشت برای سال دوم هنوز کودکم دوسال نشد، حال وظیفه من در مقابل روزه هایم چیست؟

برای هر روزی که روزه نگرفته باید قضای آن را به جا آورد و اگر تا ماه رمضان بعدی روزه ها را قضا نکرد باید یک مد طعام به عنوان صدقه به فقیر بدهند.6

حکم روزه سالخوردگان و ناتوانان:

1.حکم روزه پیرمردان وپیر زنان که توانایی روزه گرفتن را ندارند چیست؟

پاسخ: باید برای هر روزش که نتوانست روزه بگیرد به ادازه یک مد طعام که حدود ده سیر است از گندم یا جو و امثال اینها به فقیر بدهد.7

روزه در ایام کرونا:

آیا در زمانی که ویروس کرونا در تمام مناطق جهان پخش شده و پژشکان برای اینکه افراد بیشتری به این بیماری مبتلا شوند توصیه کردند که در فاصله زمانی کم آب یا مایعات بنوشند که گلوهایشان خشک نباشد، در این شرایط حکم روزه در ماه مبارک رمضان چیست؟

پاسخ: وجوب روزه برای هر فرد یک تکلیف است و هر شخصی که شرایط وجوب روزه را دارد براو واجب است که روزه بگیرد و نباید به وجوب روزه یا عدم وجوب روزه برای دیگران توجه کند؛
چنانچه در زمان اوج کرونا و در ماه مبارک رمضان شخصی خوف داشته باشد که اگر روزه بگیرد به کرونا مبتلا می شود حتی اگر همه جوانب و همه کارهایی که از این بیماری پیش گیری می کند را انجام داده باشد و هر روزی که این ترس به سراغش آمد وجوب روزه از او برداشته می شود و بعدا قضای این روزها را به جا آورد؛ همچنین اگر بتواند همه کارهایی که احتمال مبتلا شدن به کرونا را کاهش دهد تا به این اندازه که از نظر عاقلان و متفکران احتمال بروز بیماری نباشد مثل اینکه در بیشتر در منزل بماند و از قاطی شدن با مردم در فاصله اندک بپرهیزد یا از لوازم بهداشتی مثل ماسک و دست کش استفاده کند همچنین دست هایش را مکررا تمیز کند و در صورتی که اگر این کارها را انجام دهد او به دشواری زیاد و فوق العاده نیفتد در این حالت وجوب روزه از او برداشته نمی شود و او باید روزه بگیرد.
و اما این موضوع که برخی از پزشکان توصیه کردند که برای پیش گیری از کرونا باید از کمبود آب بدن جلو گیری کرد یا اینکه گلو نباید خشک باشد یا نوشیدن آب در مدت زمان های کم سفارش کردند چون رخ دادن این دو امر احتمال این که فردی به کرونا دچار شود را می افزاید و بر فرض اینکه این قضیه درست باشد وجوب روزه را مانع نمی شود جز در مواردی که فرد وقتی به این موضوع برسد ترس بر او وارد شود که چنانچه روزه بگیرد به کرونا مبتلا می شود و هیچ راهی برای کم کردن احتمال مبتلا شدن به کرونا وجود ندارد به صورتی که خوف او از بیماری بر او صدق نکند هرچند با از خانه بیروزن نرفتن و انجام بقیه کارهایی که احتمال بیماری را کم می کند و بقیه افراد وظیفه دارند روزه بگیرند، چون برخی از افراد می توانند موقع سحری سبزیجات و میوه های آبدار مثل کاهو، خیار، یا هندوانه استفاده کنند که آب بدن آنها را جبران کند و اینکه می توانند با جوییدن آدامس مخصوصی که بدون شکر است – البته نباید تیکه های جدا شده از آدامس وارد حلق شود – از خشکی گلو جلو گیری شود، چون جویدن آدامس بزاق دهان را زیاد می کند و با بلیعیدن بزاق گلو خشک نمی ماند -البته باید یادآوری کرد که بلیعیدن بزاق مانعی ندارد –
پس افردی که امکان این را دارند که در ماه رمضان در خانه بمانند و کارهای بیرون از منزل را انجام ندهند تا از این بیماری ایمن باشند در این موارد وجوب روزه از آنها ساقط نمی شود و باید روزه بگیرند و اما اشخاصی که به هر دلیلی این امکان را ندارند که کارهای بیرون از خانه خود را رها کنند وترس از این دارند که در فاصله زمانی کم آب نخورند به این ویروس مبتلا می شوند و هیچ راهی برای ایمن بودن از این بیماری ندارند دیگر روزه گرفتن بر آنها واجب نیست البته این به آن معنا نیست که آشکارا روزه خواری کنند؛ روزه ماه رمضان یکی از واجبات الهی است که بدون داشتن علتی عاقلانه جایز نیست و هرکس به اوضاع خودش آگاهی بیشتری دارد که آیا علت ترک روزه او به دلیل عذری واقعی است یا نه؟
در نهایت وجوب روزه از کسی که دلیل و عذر شرعی دارد برداشته می شود مثل بیماران و کسانی که بهعلت توصیه پزشک، خوف این داشته باشند که با روزه گرفتن به کرونا دچار می شوند و کارهایی که یاید احتیاط کردن بیماری می شود و کارهای پیش گیرانه هم برای او فایده ای ندارد؛ و در غیر این مورد باید کارهای پیش گیرانه و و احتیاطی را انجام دهد و روزه های خود را به جا آورد.

منابع:
1. توضیح المسائل
2. دفتر آیت الله سیستانی
3. سایت النهار
4. سایت دیار میرزا
5. ایسنا
6.سایت النهار
7. سایت فرارو
8.دفتر آیت الله سیستانی