مقدمه
از دیدگاه قرآن کریم، لباس و پوشش و چگونگی آن، به ویژه به هنگام حضور در جامعه، اهمیت بسزایی دارد، اینکه لباس و پوشش مردان باید موجب حفظ حریم معنوی و پرهیز از بی بندوباری و نمایش حساسیت برانگیز بدن باشد. در بینش اسلامی طهارت روحی و رعایت عفاف عمومی به هنگام فعالیت های اجتماعی هم بر عهده مردان و هم بر عهده زنان است و اختلاط زن و مرد را که به گونه ای به این طهارت و عفاف آسیب رساند را نمی پسندد. نکته قابل توجه در این است که چون رعایت و عدم رعایت عفاف عمومی سود و زیانش متوجه کل جامعه است، لذا تمام بهای آن را نباید زنان بپردازند، بلکه مردان نیز در این امر محدودیت هایی دارند که پایبندی به آنها لازم و ضروری است.اسلام می خواهد زن طبق خصوصیات زنانگی خود و مرد هم مطابق با خصوصیات مردانگی خود رفتار نماید، تا هماهنگی موجود در نظام خلقت از حالت طبیعی و متعادل خود خارج نگردد. مردان برخلاف زنان از ظرافت، دلربایی و جاذبه های شدید جنسی که براساس حکمت الهی در وجود زنان قرار داده شده برخوردار نیستند، از این رو حجاب کامل بدن بر مردها تشریع نگردیده است، اما پوشیدن لباس ساده و متین و مناسب با فرهنگ اسلامی بر آنان توصیه شده است و از برخی لباس های خاص از جمله لباس های نازک، اندام نما، ابریشمی، طلابافت، لباس شهرت، لباس دشمن و... و استفاده از انواع زیورآلات از جنس طلا و آراستن به آنها به هنگام حضور در جامعه نهی شده است. همچنین بر عهده مردان است که به هنگام فعالیت های اجتماعی به برخی از اصول مربوط به عفت و حیای عمومی پایبند باشند. رعایت غیرت فردی و اجتماعی، استیذان، پرهیز از نگاه حرام، حفظ پاکدامنی، اهتمام به ازدواج و... بخشی از آن است.
زنان نیز با رعایت پوشش و حجاب اسلامی می توانند در جامعه حضور یابند. از جمله واژه هایی که در آیات حجاب به کار رفته است «خمار»، «جیب»، «زینت»، «جلباب» و... است که بازشناسی دقیق مفهوم و مصداق آنها در تعیین حدود پوشش شرعی نقش اساسی دارد. علاوه بر آن، رعایت سایر رفتارها از جمله در حرکات، نگاه کردن، سخن گفتن، خودنمایی نکردن و پرهیز از خود آرایی و عشوه گری بر زنان لازم است. در واقع حفظ پاکدامنی و حیا و عفاف اجتماعی منحصر به پوشش نیست، بلکه علاوه بر پوشش شرعی، کنترل رفتار و رعایت وقار و متانت و پرهیز از تحریک و تطمیع افراد بوالهوس ضروری است.
هدف از نگارش این مقاله، بیان چگونگی پوشش اجتماعی زنان و مردان به هنگام حضور در جامعه از دیدگاه قرآن کریم و ارائه برخی راهکارها و توصیه ها که مطابق با سنت و شریعت است که آن گامی مؤثر در حفظ جامعه از ابتذال و تشنج جنسی و حرکت به سوی سلامت اجتماعی است.
فرهنگ لباس
الف. رابطه لباس با فرهنگ
لباس پوشیدن یکی از شئونات انسانی است که عمر آن به تاریخ پیدایش بشر می رسد. این پدیده تحت تأثیر عوامل متعدد در طول تاریخ تحولات گسترده ای یافته و با توجه به خصوصیات فردی و اجتماعی انسان ها دامنه متغیری داشته است. آنچه مسلم است، نوع لباس و پوشش انسان ها مطابق با فرهنگ حاکم بر تمدن های مختلف جوامع بشری متفاوت بوده است. این طور نبوده که مردم در انتخاب لباس آزاد بوده و لباس آنان از هیچ معیاری تبعیت نمی کرده و هیچ بینشی بر آن حاکم نبوده است. در واقع لباس انسان نخست تابع فرهنگ جامعه او بوده و سپس تابع سلیقه او. یک نگاه گذرا به نحوه پوشش زنان و مردان در تاریخ نشان می دهد که انواع لباس ها در خصوصیات جزئی، از جمله رنگی، پارچه، دوخت، تعداد اجزاء، مدل و... با هم متفاوت بوده اند، اما همه آنها یک وجه مشترک داشته اند و آن گشاد و بلند و غیر چسبان بودن آنها و اینکه اغلب با سربند، کلاه و دستار همراه بوده است.لباس های کشورهای شرقی، آسیای جنوب شرقی، بخش های وسیعی از آفریقا و بومیان آمریکایی و حتی لباس های اقوام اروپایی تا قرون وسطی، همه، اعم از لباس های زنانه و مردانه از این ویژگی مشترک برخوردار بوده اند. اگر به تحقیقات مربوط به پوشاک مردم ایران قبل از اسلام مراجعه کنیم، خواهیم دید که این قاعده در ایران نیز حکمفرما بوده است. مجسمه ها و نقش های برجسته و تصاویری که از دوره های مختلف ایران قبل از اسلام بر جای مانده است، همه نشان می دهد که هم پوشاک مردان و هم پوشاک زنان، بلند و گشاد بوده است (1).
جهان امروز با پیشرفت نظام سرمایه داری به سوی خالی شدن از معنویت گام بر می دارد. این پدیده شوم در جوامع غربی و دنیای مادی غرب از ریشه عمیق تری برخوردار است. هویت زن و مرد در جامعه امروز غربی و جوامع غرب زده رو به کمرنگ شدن می رود. تعریف آنها از زن و مرد این است که زن همه «جسم، باشد و مرد همه «چشم». در چنین فرهنگی لباس دیگر وسیله ای برای پوشش تن نیست، بلکه برای آراستن تن و اندام و ایجاد جذابیت بیشتر است و آنچه که مدل لباس را تعیین می کند، روانشناختی جنسی است و طراحان لباس همواره در کار تنظیم نسبت میان برهنگی و پوشیدگی هستند تا بتوانند حداکثر جلوه و جاذبه را در این جنس و حداکثر اشتیاق را در جنس مخالف ایجاد نمایند. گفتنی است که تنها لباس زنان نیست که تابع رابطه چشم و جسم است که لباس مردان نیز این گونه هست. لباس های امروزی مردان نیز دقیقا ناشی از مفهوم مسئله جنسیت در غرب است و این میل به نمایاندن تن است که حتی لباس مردان را این اندازه تنگ و چسبان می سازند.
در نظام سرمایه داری زن غربی و غربزده، نه تنها باید لباسی بپوشد که بدن نما و بدن پرداز باشد، بلکه باید دائما لباس خود را به بهانه مد عوض کند تا بازار مدسازان و پارچه فروشان و صنایع نساجی و دوزندگان لباس و بازار لوازم آرایشی داغ بماند. در چنین فرهنگی اگر لباس وسیله خودنمائی و خودآرایی نباشد، دیگر چه چیز می تواند چرخ این صنایع عظیم جهانی را به چرخش در آورد؟ اگر قرار باشد فرهنگ معنوی به جای تمدن مادی بنشیند و زن جایگاه حقیقی و معنوی خود را حفظ نماید و شخصیت والای انسانی خود را به چهره و جسم خلاصه نکند، تکلیف صاحبان این صنایع عظیم بین المللی چه خواهد شد؟ (2).
ب. لباس در فرهنگ اسلامی
از دیدگاه اسلام، لباس و پوشش برای انسان ضرورت دارد و نوع پوشش از اهمیت بالایی برخوردار است. در قرآن کریم به تاریخ لباس این گونه اشاره شده است:«یَا بَنِی آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَیْکُمْ لِبَاسًا یُوَارِی سَوْآتِکُمْ وَ رِیشًا وَ لِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِکَ خَیْرٌ ذَلِکَ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ» (3). (ای فرزندان آدم، ما برای شما لباس را فرو فرستادیم تا هم زشتی (برهنگی) شما را بپوشاند و هم موجب آراستگی شما باشد، و لباس تقوا، آن بهتر است. آن از نشانه های خداست، باشد که آنان پند گیرند).مراد از نزول لباس از سوی خداوند، آفرینش و قرار دادن آن در اختیار انسان است. و مراد از «لباس التقوى» لباسی است که براساس تقوا، تواضع، پاکی و پاکدامنی باشد.
با توجه به این آیه شریفه، پوشش و آراستگی با پوشاک و لباس های زیبا، مطلوب و محبوب خداوند است به شرط آنکه وسیله اسراف، تکبر، فساد، خودنمایی، مدپرستی، شهوت رانی، فخرفروشی و امثال آن نباشد. لباس و پوشش مناسب موجب حفظ حریم معنوی و پرهیز از بی بند و باری و نمایش حساسیت برانگیز بدن می شود. پوشش و پوشاندن از سنت های پسندیده الهی است، در حالی که برهنه کردن و خلع لباس کار شیطان است.
از آنجا که لباس و پوشش موجب آراستن انسان به زینت عفت و حیا، تقوا و پاکدامنی، وقار و شخصیت می شود، یکی از مهم ترین دام های شیطان و اولیای شیطانی کندن لباس انسان و کشف پوشش اوست: (یَا بَنِی آدَمَ لَا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطَانُ کَمَا أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ یَنْزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِیُرِیَهُمَا سَوْآتِهِمَا إِنَّهُ یَرَاکُمْ هُوَ وَ قَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لَا تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاءَ لِلَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ)(4) (ای فرزندان آدم! مبادا شیطان فریبتان دهد، آن گونه که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون کرد. لباس را از تن آن دو برکند تا برهنگی شان را بر آنان آشکار سازد. همانا شیطان و گروهش شما را از آنجا که شما آنها را نمی بینید می بینند. ما شیاطین را دوستان و سرپرستان کسانی که ایمان نمی آورند قرار دادیم).
آیه قبل، از لباس به عنوان ارزش و نعمت برای انسان ها یاد کرد، ولی در این آیه هشدار می دهد که مواظب باشید شیطان این لباس و نعمت را از شما سلب نکند، قرآن بنیانگذار پدیده برهنگی را شیطان می داند. باید توجه داشت از اینکه ما شیطان را نمی بینیم گمان نکنیم که او هم ما را نمی بیند، بلکه او در هر مکان که زمینه گناه فراهم باشد حاضر است و به دنبال فتنه و فریب می باشد. نتیجه آنکه برهنگی و کشف حجاب عامل خروج از جایگاه قرب الهی است و هرگونه برنامه و تبلیغاتی که به برهنگی بیانجامد، شیطانی است. هدف شیطان و ایادی او، برهنگی زن و مرد در برابر یکدیگر است (5).
در جهان امروز هم کندن لباس از تن و عدم رعایت پوشش، یک تلقین و وسوسه شیطانی است که قدرتمندان برای تسلط هرچه بیشتر خود بر قشر قابل توجهی از جامعه انسانی یعنی زنان و به دنبال آن بقیه نوع بشر یعنی مردان به کار می گیرند. در واقع امپریالیسم جهانی برای سلطه جویی بر ملت ها، ابتدا ارزش های اصیل اخلاقی آنان از جمله حجاب و عفت را می گیرد و سپس با تخدیر نیروهای جوان آن کشور و کمرنگ کردن هویت فرهنگی آنان و یا بیهویت نمودن آنها، چنگال های خونین و غارتگر خود را بر گلویشان می فشارد (6).
از این رو اسلام یکی از تدابیری که برای تعدیل و رام کردن غریزه جنسی مرد و زن اندیشیده است، لباس و پوشش است، این وظیفه مشترک هم برای مردان و هم برای زنان می باشد. آنها با رعایت پوشش مناسب به هنگام حضور در اجتماع، موجب حفظ عفاف و عفت عمومی و کاهش تحریکات جنسی می شوند و جامعه را تبدیل به عرصه کار و تلاش و رشد و کمال می نمایند.
پوشش اجتماعی زنان و مردان از دیدگاه قرآن کریم
الف. نگاه ارزشی
پیش از ورود به بحث اختصاصی در امر پوشش مردان و زنان و بیان علت تفاوت آن برای مردان و زنان، لازم است در مقدمه، نگاه ارزشی قرآن کریم نسبت به دو جنس زن و مرد به اختصار بیان گردد: (یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثَى وَ جَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَ قَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ)(7) (ای مردم همانا ما شما را از جنس مرد و زن آفریدیم و شما را گروه گروه و قبیله قبیله قرار دادیم، تا همدیگر را بشناسید ب ا همانا بزرگوارترین و با ارزش ترین شما نزد خداوند، باتقواترین شماست، همانا خداوند دانا و آگاه است).علاوه بر محور قرار گرفتن تقوا در این آیه، خداوند متعال دو اصل دیگر را نیز به عنوان محور تعاملات اجتماعی میان زنان و مردان قرار میدهد: و «وَ مَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَ لَا یُظْلَمُونَ نَقِیرًا» (8). (و هر کسی از زن یا مرد با داشتن ایمان کارهای شایسته انجام می دهد، داخل بهشت می شود و به اندازه پوسته هسته خرمایی و ستم نمی بیند).
از دیدگاه قرآن کریم، حضور زنان و مردان در جامعه اگر بر پایه ایمان و عمل صالح و رعایت تقوا باشد، افراد آن جامعه سعادتمند و از حیاتی طیب و زندگی ای پویا و بالنده برخوردار خواهند شد: «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ» (9). (هرکس از مرد و زن عمل صالح و شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، به او حیات و زندگی نیکو و پاکیزه می بخشیم و پاداش آنان را به بهترین نحو خواهیم پرداخت).
از نگاه اسلام زن و مرد هر دو از نفخة روح الهی برخوردارند «فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِینَ» (10) و هر دو از کرامت الهی نیز برخوردارند «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا» (11) و در زیباترین قالب و ساختار خلقت آفریده شده و هر کدام در پیکری مخصوص شکل گرفته اند « لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ» (12).
ملاحظه می شود در انسانیت میان انسان ها، اعم از زن و مرد، تفاوتی نیست. به تعبیر منطقی زن و مرد دو صنف از یک نوع می باشند و حقیقت و گوهر آنها یک چیز است و آنها فرزندان یک والدین میباشند و یکی را بر دیگری تفاضلی نیست. تفاوت جنسیت پس از اشتراک در ذات و نوع است. و خداوند بنا به حکمت برای بقاء هستی و کمال جامعه انسانی و استمرار نسل بشری این تفاوت جنسیت را قائل شده است. وظیفه ای که ما انسان ها در قبال این مسئله داریم، شناخت دقیق تر این تفاوت هاست نه تلاش در حذف و یا تغییر آنها. تفاوت های جسمی و روحی زن و مرد منشأ پاره ای تفاوت ها در نقش هایی است که آنها در خانواده و جامعه ایفا می کنند. در بینش اسلامی طهارت روحی و حفظ عفاف و پاکدامنی به هنگام حضور در جامعه برای هر دو جنس اصل محوری است.
اختلاط زن و مرد در جامعه اگر به گونه ای باشد که به این اصل آسیب رساند، اسلام چنین اختلاطی را نمی پسندد، بلکه باید هر دو گروه ضمن حفظ عفت و پاکدامنی و رعایت ایمان و تقوا و دیگر اصول دین بتوانند از مواهب اجتماعی بهره مند شوند: «إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْقَانِتِینَ وَ الْقَانِتَاتِ وَ الصَّادِقِینَ وَ الصَّادِقَاتِ وَ الصَّابِرِینَ وَ الصَّابِرَاتِ وَ الْخَاشِعِینَ وَ الْخَاشِعَاتِ وَ الْمُتَصَدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقَاتِ وَ الصَّائِمِینَ وَ الصَّائِمَاتِ وَ الْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحَافِظَاتِ وَ الذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیرًا وَ الذَّاکِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْرًا عَظِیمًا » (13). (همانا مردان مسلمان و زنان مسلمان، و مردان با ایمان و زنان با ایمان، و مردان مطیع خدا و زنان مطیع خدا و مردان راستگو و والان با زنان راستگو، و مردان شکیبا و زنان شکیبا و مردان فروتن و زنان را فروتن و مردان انفاق گر و زنان انفاق گر، و مردان روزه دار و زنان فال روزه دار و مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردانی که خدا را بسیار ش ما یاد می کنند و زنانی که بسیار به یاد خدا هستند، خداوند برای همه آنان آمرزش و پاداش گرانقدر و بزرگ آماده کرده است).
این آیه شریفه، ده کمال برای عموم زنان و مردان را در مسائل اعتقادی، اخلاقی، عملی و اجتماعی برشمرده است. نکته قابل توجه در این است که تفاوت جنسیتی میان زن و مرد ملاک نیست، بلکه ملاک روح آنهاست. لذا همه کمالاتی که در این آیه آمده به صورت یکسان میان مرد و زن مطرح شده است. انسان زمانی کامل می شود که همه کمالات را در خود داشته باشد، نه فقط بعضی را. قرآن کریم کمال را در همه ابعاد اعتقادی، اخلاقی، عملی، فردی و اجتماعی انسان مطرح می کند. یکی از کمالات ده گانه در این آیه شریفه بحث عفاف و پاکدامنی است «و الحافظین فروجهم و الحافظات». عفاف و پاکدامنی امری مهم است که امر به آن برای مردان و زنان یکسان تکلیف شده است. و هیچیک منوط به تحقق دیگری نیست. یعنی اگر مرد مراعات نکرد، زن نمی تواند به این بهانه از مراعات حدود سرباز زند و اگر زن نیز حدود شرعی را مراعات نکرد مرد حق ندارد به این بهانه از انجام تکالیف و اجتناب از محرمات سرباز زند. حالا اگر هر دو صنف به حفظ عفاف خود و سایر وظایفشان اهتمام ورزند، کار بر هر دو آسان می شود، اما رعایت یک صنف و عدم رعایت دیگری کار را مشکل تر می کند.
اسلام می خواهد زن و مرد طبق خصوصیات و خلقیات خود رفتار و زندگی کنند تا هماهنگی نظام خلقت از تعادل خود خارج نگردد. اگر زنان رفتار مردانه داشته باشند و مردان احساس زنانگی نمایند، مسیر زندگی انسانی در هم آمیخته و بی ثباتی در زندگی بشر حاکم خواهد گردید. امام باقر (علیه السلام) به نقل از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: «لعن الله المتشبهین من الرجال بالنساء و المتشبهات من النساء بالرجال» (14). (مردانی را که خود را به زنان شبیه می کنند و زنانی که خود را را به شکل مردان در می آورند، مورد لعن و نفرین خداوند قرار می گیرند).
همچنین حدیث دیگری در این رابطه نقل شده است: عن أبی عبدالله (علیه السلام): «کان رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) یزجر الرجل أن یتشبه بالنساء و ینهی المرأة أن تتشبه بالرجال فی لباسها» (15). پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از اینکه مردان لباسی شبیه لباس زنان بپوشند ان و زنان لباسی شبیه لباس مردان بپوشند برحذر میداشت).
از این رو رعایت پوشش برای زن و مرد به تناسب آفرینش هر یک، لازم و ضروری است و هر دو گروه برای حفظ حیا و عفت فردی و اجتماعی باید اهتمام ورزند.
ب. پوشش مردان
مردان برخلاف زنان از ظرافت، دلربایی و جاذبه های شدید جنسی که براساس حکمت الهی در وجود زنان قرار داده شده برخوردار نیستند و از آنجایی که پوشیدگی بدن بر اساس حقیقت و آثار وجودی آن است، حجاب کامل بدن بر مردها تشریع نگردیده است. اما پوشیدن لباس ساده و داشتن ظاهری متین برای مردان لازم است. پوشیدن لباس های نازک و نامتناسب و شلوارهای تنگ و چسبان و بدن نما از قاموس اخلاق مردان مسلمان به دور است. این گونه مردان خودنما از فطرت خود به دور افتاده اند و از معلولین فرهنگی جامعه محسوب میشوند (16).1. ادب لباس
در اسلام پوشیدن برخی انواع لباس ها بر مردان حرام است. پوشیدن لباس شهرت بر مردان جایز نمی باشد. برخی لباس ها به خاطر رنگ، نقش، مدل و یا اندازه خاصی که دارند می تواند ابزاری برای شهرت فرد شوند. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «إن الله یبغض شهرة اللباس» (17). (خداوند، لباس شهرت را مبغوض می دارد).
لباس های طلابافت و ابریشمی نیز که موجب خودآرایی و خودنمایی مردان می شود بر مردان حرام است (18). زینت کردن مردان به طلا مثل آویختن زنجیر طلا، به گردن و یا به دست کردن انگشتر طلا و یا ساعت مچی طلا و ... برای مردان حرام است (19).
یکی دیگر از انواع لباس هایی که نپوشیدن آن به مردان توصیه شده است، لباس های نازک و اندام نماست. امام علی (علیه السلام) می فرماید: «علیکم بالصفیق من الثیاب فان من رق ثوبه رق دینه» (20). بر شما پوشیدن لباس ضخیم لازم است. لباس نباید بدن نما و حالت نازک باشد. کسی که لباسش نازک است، دینش نیز نازک و الان ضعیف است).
از لباس های حرام دیگر بر مردان پوشیدن لباس های انحصاری دشمنان اسلام است که سبب تقویت فرهنگ و آداب آنها می گردد. اسلام مسلمانان را از مظاهر کفر و روش فکری و فرهنگی آنان برحذر داشته است، تا کمترین تمایلی به آنها در بین مسلمانان به وجود نیاید و مرز بین کفر و اسلام در همه ابعاد خود باقی بماند، زیرا مرز بین مؤمنین و کفار، فرهنگ و آداب آنهاست. امام صادق(علیه السلام) فرمود:«عن جعفر، عن أبیه عن آبائه علیهم السلام قال: أوحى الله إلى نبی من الأنبیاء أن قل لقومک لاتلبسوا لباس أعدائی و لا تطعموا مطاعم أعدائی و لاتشاکلوا بما شاکل اعدائی، فتکونوا اعدائی کما هم أعدائی» (21). خدا به پیامبری از پیامبران وحی کرد به قوم خود بگو لباس دشمنان مرا به تن نکنید و غذای دشمنان مرا نخورید و خود را است به شکل و قیافه دشمنان من در نیاورید که دشمن من خواهید بود، همان گونه که آنها دشمنان من هستند. اما این ا ستان متأسفانه بسیاری از لباس هایی که امروزه مردان ما می پوشند، از آن جهت که بدن نما و چسبیده به تن است، با روح فرهنگ اسلامی منافات دارد و در واقع اسلامی نیست و دستاورد فرهنگ بیگانه است، پس شایسته است که لباس مردان ما هم با الهام از ادب و معنویت اسلامی تغییر کند و از این صورت تقلید غربی به در آید.
1- غیرت فردی
مرد پاسدار حرمت زن و نگهبان کرامت ناموس است. قیمومتی که خداوند آن را برای مردان رقم زده است، زمینه این پاسداری و حراست از ساحت نوامیس است. در روایات لزوم غیرت بر مردان تأکید شده و مردان غیور ستوده شده اند. حضرت امام علی(علیه السلام) می فرماید:«غیرة الرجل الایمان» (22).(غیرت مرد و حراست او از ناموسش ایمان است).اما پرهیز از افراط و تفریط در این امر باید مورد توجه مردان قرار گیرد، چون اگر اعمال غیرت از مدار شایسته اش بیرون رود، خود ناهنجاری آفرین و فسادزا خواهد بود. امام علی (علیه السلام) از زیاده روی در غیرت برحذر می دارد و می فرماید: «ایاک و التغایر فی غیر موضع غیرة، فإن ذلک یدعو الصحیحة إلى السقم و البریئة الى الریب» (23).(بپرهیز از غیرت نشان دادن بیجا که درستکار را به نادرستی و پاکدامن را به بدگمانی رساند).
در کنار این قبیل هشدارها و نهی از افراط در اسلام، نسبت به تفریط و بی توجهی در غیرت نیز سخن بسیار گفته شده است. مردی که تحت تأثیر تبلیغات بیگانه، شخصیت خود را در داشتن زنی مزین و آراسته جستجو می کند، از نظر اسلام مجازات این مرد اگر بیشتر از زن نباشد، کمتر هم نیست. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است:«و المرأة إذا خرجت من باب دارها متزینة متعطرة و الزوج بذلک راض، یبنى لزوجها لکل قدم بیت فی النار» (24). هر زنی که خود را بیاراید و خوشبو کند و از منزل خارج شود زن و شوهرش به این امر راضی باشد خداوند در قبال هر قدمی که بر می دارد برای شوهرش خانه ای در دوزخ بنا خواهد کرد).
۲- غیرت اجتماعی
جامعه اسلامی، جامعه ای به هم پیوسته است، فرد فرد این جامعه نباید خود را تافته جدابافته از دیگران تلقی کند. در جامعه اسلامی انسان مؤمن و مسلمان نسبت به ناهنجاری های جامعه بی تفاوت نمی باشد و حیثیت ربایی از زنان مسلمان را تحمل نمی کند.در مکتب اسلام، مردان موظف هستند در مقابل بی مبالاتی ها، مرزشکنی ها و حرمت زدایی ها بایستند. این نوع غیرت اجتماعی از جمله ضمانت های اجرایی امنیت جامعه است و زمینه فعالیت اجتماعی زن را فراهم می سازد و زن با آرامش کامل بر صحنه اجتماع آمده و در انجام وظایف محوله موفق است. امام صادق(علیه السلام) به این نوع تعامل اجتماعی اشاره دارند: بروا آبائکم یبرکم أبناءکم و عفوا عن نساء الناس تعف عن نسائکم» (25). (نیکی کنید به پدرانتان تا به شما نیکی کنند پسرانتان و چشم پوشی کنید از زنان مردم تا مردم از زنانتان چشم بپوشند).
۳- استیذان
درون خانه انسان ها محل استقرار و استراحت آنهاست و روابط و ضوابطی بر آن حاکم است که در بیرون حاکم نیست. آنها آزادی در پوشش، رفتار، منش های مختلف و ... دارند که با آنچه که در بیرون می گذرد متفاوت است. از این رو در آداب اجتماعی انسان ها باید به این امر توجه نمایند و بدون هماهنگی قبلی و کسب اجازه وارد منازل خصوصی مردم نشوند که خود بر عفت عمومی لطمه می زند. قرآن کریم برای حفظ این نوع عفت و حیای اجتماعی رهنمودی زیبا دارد: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتًا غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ» (26). ( ای مؤمنان، به خانه دیگران داخل نشوید مگر آنکه آنان را قبلا او آگاه سازید و بر اهل خانه سلام کنید، این برای شما بهتر است، باشد که پند گیرید).یکی از عوامل فساد در اجتماع بی توجهی و عدم رعایت این دستور به هنگام ورود به خانه هاست. چه بسا با ورود سرزده به درون خانه ها، انسان ها با مناظر مهیج و صحنه های فساد آفرین روبه رو شوند که بی گمان تأثیرهای منفی به جای خواهد گذارد؛ لذا قرآن کریم توصیه می کند قبل از ورود به منازل دیگران به خصوص منازلی که افراد نامحرم وجود دارد، اجازه گرفته شود. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «نهى رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) أن یدخل الرجال على النساء الا باذنهن» (27). رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) از داخل شدن مردان بر جمع زنان بدون اجازه آنها نهی فرمود) و ظاهر آیه نیز نشانگر این است که مردان باید به هنگام ورود به محیطی که زن هست، اجازه بگیرند.
٤- پرهیز از نگاه به نامحرم و حفظ پاکدامنی
یکی از موضوعات مهم در بحث عفاف اجتماعی و رعایت عفت عمومی از جانب مردان مسئله نگاه نکردن به نامحرم و حفظ پاکدامنی است. قرآن کریم در این مورد نیز حکم صریح دارد: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ» (28). ( به مردان مؤمن بگو نگاه های خود را فرو خوابانند و پاکدامن بالا باشند، که آن موجب تزکیه و پاکی آنهاست، همانا خداوند به اما آنچه انجام میدهند آگاه است).«غض بصر» به معنای کاهش دادن نگاه و کم کردن آن و به تعبیر دیگر خیره نشدن است. در کتاب «التحقیق فی کلمات القرآن» چنین نتیجه گیری شده که به معنای فرو کشیدن و کم کردن نگاه است (29).
امام علی (علیه السلام) می فرماید:«العیون مصائد الشیطان» (30). (چشم ها دام های شیطان هستند).
«حفظ فرج» را به معنای مطلق پاکدامنی می توان گرفت. اگرچه در تفاسیر مختلف معانی مختلف از جمله «ستر عورت» برای آن آمده است.«حفظ فرج» پی آمد طبیعی فرو خواباندن چشم است و هر دو گام هایی هستند پی در پی برای رسیدن به پاکی و عفاف در جامعه
5- ازدواج
پروردگار ازدواج را قرار داد تا با نزاهت و شرافت غریزه جنسی اشباع شود. ازدواج یک امر طبیعی و قانون انسانی و اسلامی است که از بسیاری از مفاسد اجتماعی پیشگیری می نماید. ازدواج جوانان موجب توسعه عفاف عمومی و عفت و حیا در جامعه می گردد. از این رو در قرآن کریم و احادیث معصومین (علیهم السلام) بسیار بر آن تکیه شده است. حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: در «دو رکعت نمازی که انسان همسر دار انجام دهد، بهتر است از و هفتاد رکعت نمازی که انسان بی همسر به جا می آورد».ج. پوشش زنان
آنچه مسلم است برای حجاب و پوشش زنان شکل و مدل خاصی در اسلام تعیین نشده و محدودیتی وجود ندارد. مادام که حدود شرعی رعایت شود هرکس می تواند لباس مورد نظر خود را بپوشد. اقوام و ملیت ها می توانند شکل لباس ملی و محلی خود را حفظ کنند، از این حیث فرقی بین لباس عربی، آفریقائی، هندی، بلوچی، کردی و غیر آن نیست. اسلام نمی خواهد همه مسلمین متحدالشکل باشند، لذا هیچ شکل خاصی از آن جهت که شکل خاصی است برتری ندارد. آن لباس که بهتر حدود را حفظ می کند، بهتر است. حتی لباس ملی و قبیله ای با حفظ حدود شرعی از جهتی بهتر است. اسلام دین جهانی است و کثرت شعوب، قبایل و زبان ها را مثبت و خواست خداوند می داند. (31).نباید اینطور تلقی شود که پوشش و حجاب زن به معنای دست کشیدن او از فعالیت های اجتماعی است. فلسفه پوشش و حجاب اسلامی صیانت روحی و معنوی جامعه است و نشانگر جواز حضور زن در جامعه است. قرآن عفت مریم را در معبدی که همگان چه زن و چه مرد به پرستش می آیند، می ستاید. قرآن از عفت و حیای دختران شعیب در حال چوپانی و آب دادن به گوسفندان در جمع مردان به زیبایی یاد می کند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) همسران خویش را در جنگ ها به همراه می برد، زنان مسلمان را برای مداوا عازم جنگ می کرد و با زنان مسلمان بیعت می نمود. از دیدگاه اسلام، زن در جامعه باید حضوری انسانی داشته باشد و انوثت خود را به محیط خانه اختصاص دهد و جامعه عرصه فعالیت و تلاش برای مردان و زنان باشد. حدود و کیفیت پوشش اسلامی برای زنان در دو سوره «نور» و «احزاب» تبیین شده است که به اختصار به آن اشاره می شود:« وَ قُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیُوبِهِنَّ وَ لَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ ...» (32) (به زنان مؤمنه بگو دیدگان خویش را فرو خوابانند و دامان ان خویش را پاک نگهدارند و زیورشان را آشکار نسازند مگر اما آنچه که پیداست و سرپوش های خویش بر گریبان ها بزنند و زینت هایشان را آشکار نسازند جز برای شوهرانشان و ...).
واژگان کلیدی در آیه فوق عبارت است از:
- «خُمُرِ»: جمع خمار است. خمار در عرف همان سرپوشی است که زنان سر خود را بدان بپوشانند. (33)- «جیوب»: جمع جیب است. جیب به معنای گریبان و یقه است. ابن عباس در معنای این کلمه در آیه شریفه فوق گفته است: زن سر و سینه و دور گردن و زیر گلوی خود را بپوشاند (34).
- «زینت» بی گمان به معنای زیبایی است. برخی زینت را در آیه خلقی می دانند یعنی زیبایی هایی که در خلقت و آفرینش خود عمدتا در صورت و چهره متجلی اند. و برخی زینت را اکتسابی می دانند یعنی زیبائی هایی که بوسیله زیورآلات و لوازم آرایشی و... به دست می آید.
- فرمان «و لا یبدین زینتهن» (و زینت هایشان را آشکار نسازند) زینت و زیور و آرایش عضو مشخصی و لباس معینی را تعیین نکرده است. این عبارت با صراحت کامل دلالت بر این می کند که هر یک از اعضای بدن زن می تواند به شکلی موضع زینت و وسیله فتنه انگیزی باشد و زن مؤمن و متقی کسی است که بخاطر خوف و ترس از خشم و کیفر الهی به این فرمان توجه کرده و دقیقا به آن عمل کند.
منظور از زینت نه فقط این است که زن خود را به طلا و جواهرات و لباس های فاخر بیاراید و یا اینکه خود را با رنگ و روغن های گوناگون آرایش کند، بلکه زینت و بزرگترین زینت همان مواضع فتنه انگیزی است که خداوند در اندام زن قرار داده و آن همه زیبایی اندام و هماهنگی اعضا در سرشت وجود او به ودیعت نهاده شده است (35). او در سوره احزاب آیه 59 نیز چنین آمده است: بار «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْوَاجِکَ وَ بَنَاتِکَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ ذَلِکَ أَدْنَى أَنْ یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا»(36). (ای پیامبر به همسران و دخترانت و همسران مؤمنین بگو که تا سراندازهای خود را به خود نزدیک کنند، آن نزدیک تر است که در ایران شناخته شوند و مورد اذیت واقع نشوند و خداوند بخشنده مهربان است).
- «جلباب»: جامه ای است از چارقد بزرگتر و از عبا کوچکتر، زن بوسیله آن سر و سینه خود را می پوشاند (37). مفسران آراء متعدد در معنای جلباب ارائه داده اند. در هر حال جلباب شامل هر جامۂ وسیع میباشد که بانوان از بالای سر می انداختند و این پوشش تا پایین پا را فرا می گرفته است (38).
در واقع جلباب هر نوع لباس بلند و گشادی است که زیبایی های اندام و لباس هایی را که معمولا جلب نظر می کنند، را بپوشاند و زن را از نظر مرد بیگانه و تعرض مصون نگه دارد. از این رو حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می فرماید: «لا ینبغی للمرأة أن تجمر ثوبها اذا خرجت من بیتها» (39). (سزاوار نیست که زن به هنگام خروج از خانه لباس تنگ و و کوتاه و چسبان بپوشد).
نکته دیگر آنکه بنا به تصریح آیه شریفه فوق بر زن مسلمان لازم است، آنچنان میان مردم رفت و آمد کند که علائم عفاف و وقار و سنگینی و متانت از آن هویدا باشد و با این صفت شناخته شود، تا در این وقت که بیماردلان دنبال شکار می گردند از آنها مأیوس شوند و فکر آزار و اذیت آنها در مخیله شان خطور نکند.
گفتنی است، حقیقت عفاف، امری درونی است، اما حفظ واجبات و محرمات نیز شرط مقدم آن است و جزئی از عفاف است. لذا اگر روح عفاف بر شخص حاکم باشد، گذشته از حدود الزامی در سایر رفتارها و حرکات، در نگاه، سخن و نوع پوشش تأثیر خواهد نهاد و از میزان تحریکات خواهد کاست، ولی اگر روح عفاف حاکم نباشد ولو حدود الزامی رعایت شود، عشوه گری خود را در صور مختلف نشان خواهد داد. در واقع حفظ پاکدامنی منحصر به نحوه پوشش نیست بلکه هر نوع رفتاری که موجب تحریک و تطمیع افراد بوالهوس شود باید اجتناب نمود.
د. شرایط حضور اجتماعی زنان
زن مسلمان با رفتاری مناسب و شایسته می تواند زمینه گسترش عفت را در جامعه فراهم سازد و با رعایت وقار و متانت و کنترل رفتار، معنویت پوشش خود را افزایش دهد. اگر چنانچه به پوشش ظاهری بسنده شود و ملکه تقوای رفتاری در زن به وجود نیاید، حجاب همچون کالبد بدون روح خواهد بود که تأثیر مطلوب را نخواهد گذاشت. در جواز حضور زن تردیدی نیست، اما حضور او و اختلاط و امتزاج او با جنس مخالف، بیشک زمینه فساد و لغزش را برای طرفین فراهم می آورد. بدین سان اگر برای این حضور، ضرورتی را قائل باشیم، تحفظ و تستر و مرزبندی دقیق نیز ضروری خواهد بود. از جمله مواردی که رعایت آنها برای زنان ضروری است عبارت است از:١- عدم اختلاط
یکی از شرایط مهم و اساسی فعالیت اجتماعی زن و حضور وی در صحنه های گوناگون مرزبندی دقیق و جدایی او از مردان است: « ... وَ إِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ ...» (40). (و آنگاه که از ایشان «همسران پیامبر» چیزی خواستید، پس آن را از پشت حجاب بخواهید که آن برای قلب های شما و ایشان پاکیزه تر ).
صراحت آیه در عدم اختلاط زنان و مردان، قابل انکار نیست، اما برخی از مفسران آیه را ویژه زنان پیامبر دانسته و تعمیم آن را به دیگر زنان مسلمان مردود دانسته اند. برخی معتقدند که این آیه به منظور منع اختلاط زن و مرد و حفظ آنها از محرکات شهوانی وارد شده است (41). عبارت «ذلکم أطهر لقلوبکم و قلوبهن» نشان می دهد که هر اندازه مرد و زن جانب ستر و پوشش و ترک برخوردهایی که مستلزم نظر است، رعایت نمایند به تقوا و پاکی نزدیک تر است.
۲- حفظ وقار و عفاف
حضور زن در جامعه و آمد و شد او به بیرون از خانه نباید تحریک آمیز باشد؛ بلکه حضور وی باید آمیخته به وقار و متانت بوده از هیجان انگیزی و ایجاد زمینه های فساد به دور باشد. چنانکه در پایان آیه ۳۰ سوره نور خداوند به زنان حکم میدهد: «... وَلَا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ ...» (زنان به منظور آشکار ساختن زینت های پنهان خود، پای بر زمین نکوبند). زن نباید به گونه ای گام بردارد و راه برود که زینت هایش نمایان شده، مردان را به خود متوجه سازد. که آن آرایش پا، کفش های غیر معمول و تحریک آمیز و دیگر موارد مربوط به آراستن و جلب توجه از طریق پا را شامل می شود.
٣- وقار در سخن گفتن
وقار در سخن گفتن و متانت در کلام و جلوگیری از سخن هیجان انگیز نیز از جمله این شرایط است. در قرآن کریم به آهنگ سخن گفتن و محتوای آن نیز توجه شده است: «فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفًا» (42). (شما «ای همسران پیامبر» سخن به نرمی نگویید تا بیماردل به طمع بیفتد و بر شما لازم است به خوبی و شایستگی سخن بگویید).
آیه به روشنی زنان پیامبر را از اینکه به گونه ای سخن بگویند که بیماردلان آزمندانه در آنها طمع ورزند، نهی کرده است و ما آنان را به وقار در سخن گفتن و متانت در کلام فرا خوانده است. برخی از مفسران معتقدند که مخاطب قرار گرفتن زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هرگز بدان معنا نیست که این حکم ویژه آنان است؛ بلکه دیگر زنان را نیز شامل می شود. و مخاطب قرار دادن زنان رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) به دو جهت می باشد:1- به جهت شرافت آنها، 2- به جهت اینکه بایستی الگو و سرمشق دیگران باشند.
٤- پرهیز از خودنمایی برای دیگران
از جمله واژه هایی که در آیات مربوط به حجاب به کار رفته است، واژه «تبرج» می باشد که به معنای خودنمایی و جلوه گری می باشد. خانمی که ملتزم به ارزش های اسلامی است، هیچ گاه با لباس های رنگارنگ و تنگ که برآمدگی های بدن را نشان دهد و با تزئینات و آرایش های مهیج، از خانه بیرون نمی آید. در قرآن کریم از تبرج و خود آرائی به منظور خودنمائی نهی شده و آن را متعلق به جامعه جاهلی دانسته است: « وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَى ...»(احزاب: ۳۳) (و مانند جاهلیت اولیه تبرج و خودنمائی نکنید). این بخش از آیه نیز خطاب به همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است ولی همچون بسیاری از آیات دیگر قرآن، استفاده عام از این خطاب می شود که اگر زنان برای خودنمایی وارد جامعه شوند، معیارهای ارزشی آن جامعه را متزلزل می نمایند و به آن جامعه صبغ های جاهلی می دهند.
5- «غض بصر» و «حفظ فرج»
«وَ قُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ...» (43). چنانکه در سابق اشاره شد، خداوند متعال در این دو محور هم بر مردان و هم بر زنان حکم مشترک صادر فرموده است. بر زنان نیز همچون مردان مقرر گردید که از نگاه خیره پرهیز نمایند و پاکدامن باشند و با دوری کردن از نگاه های تند و آلوده، راه گسترش عفت و حیای عمومی را هموارتر سازند. نگاه های آلوده پی آمدی جز فحشاء، فساد و نکبت های اجتماعی نخواهد داشت. نگاه های آلوده زمینه ساز غلیان أزها و ایجاد کشش ها هستند. خلاصه این دستور مشترک این است که زن و مرد نباید در معاشرت با یکدیگر به یکدیگر خیره شوند، نباید چشم چرانی کنند، نباید نگاهی مملو از شهوت به یکدیگر بدوزند. نباید به قصد لذت بردن به یکدیگر نگاه کنند. یک وظیفه هم خاص زنان مقرر فرموده است و آن این است که بدن خود را از مردان بیگانه پوشیده دارند و در اجتماع به جلوه گری و دلربایی نپردازند، به هیچ وجه و به هیچ صورت و با هیچ شکل و رنگ و بهانه ای کاری نکنند که موجبات تحریک مردان بیگانه را فراهم کنند (44).
لازم به ذکر است امروزه تصویری که در ممالک اسلامی از زن ارائه می شود و برخوردی که با شخصیت، حقوق و منزلت اجتماعی زن میشود، حاصل امتزاج و خلط پاره ای از احکام دینی است با افکار، ارزش ها، سنت های آداب و عادات آن جوامع. ما نیازمند مدل هایی شفاف، منسجم، مطمئن، عمیق و جاودان هستیم. مدل های رفتاری امامان معصوم علیهم السلام منطبق با قرآن و عترت است و ام الائمه حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) بهترین و باارزش ترین الگو برای زنان به شمار می روند. حضرت فاطمه (سلام الله علیها) زنی انسان ساز و تاریخ ساز است که ائمه معصوم (علیهم السلام) نیز ایشان را الگویی شایسته برای خود قرار میدهند؛ چنانکه امام عصر (عجل الله فرجه) درباره ایشان چنین می فرماید: « اِنَّ لی فی ابنة رسولِ (صلی الله علیه و آله و سلم) الله اُسوةٌ حَسَنَةٌ» (45). «دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) برای من الگویی شایسته می باشند».
ایشان در همه ابعاد الگویی شایسته برای مسلمانان به ویژه بانوان می باشند. در این بخش در رابطه با پوشش اجتماعی ایشان به یک حادثه مهم تاریخی اشاره می شود. در تاریخ چنین آمده که این بزرگ بانو وقتی آماده خروج از خانه می شوند تا در مناظرهای سیاسی در رابطه با حادثه فدک حضور یابند، حجاب خود را به طور کامل رعایت فرموده و به همراه جمعی از بانوان همراه، راهی سخنرانی می شوند. نکته قابل توجه در این جمله است: «لا ثت خمارها على رأسها و اشتملت بجلبابها» (حضرت مقنعه خود را بر سر گذاردند و جلباب را بر روی آن پوشیدند). این جمله گویای این حقیقت است که حضرت فاطمه (سلام الله علیها) هم از خمار و هم از جلباب برای پوشش سر و بدن خود استفاده نمودند و با حجابی کامل و پوشیده از خانه خارج شدند.
جمع بندی
از دیدگاه قرآن و سنت اسلامی، لباس و پوشش مناسب با فرهنگ اسلامی به هنگام حضور در جامعه اهمیت بسزایی دارد، چه آن یکی از عوامل مهم توسعه عفاف عمومی می باشد و چون رعایت و عدم رعایت عفاف عمومی سود و زیانش متوجه کل جامعه است، لذا مردان نیز همانند زنان در این امر اجتماعی مسئول هستند. جهان امروز با پیشرفت نظام سرمایه داری به سوی خالی شدن از معنویت زنان و مردان گام برمی دارد و همواره برای مسخ هویت حقیقی آنان در تلاش است و این پدیده شوم بیشتر در جوامع غربی و دنیای مادی غرب ریشه دارد که جوامع غربزده نیز از این فاجعه مصون نمی باشند. تعریف آنها از زن و مرد این است که زن همه جسم باشد و مرد همه چشم. لباس در این فرهنگ وسیله ای برای پوشش نیست بلکه برای آراستن تن و جذاب نمودن آن و توسعه بازار مد است.برای مقابله با رسوخ این فرهنگ بیگانه، شایسته است زنان و مردان اقدام به حفظ و پاسداری فرهنگ بومی و اسلامی خود نمایند. بر مردان لازم است که از پوشش های ساده و مناسب استفاده نمایند و ظاهری متین و آراسته داشته باشند و از پوشیدن لباس های نازک و بدن نما و شلوارهای تنگ و چسبان که دستاورد فرهنگ غرب است خودداری نمایند که آن از قاموس اخلاق مردان مسلمان به دور است. علاوه بر آن پایبندی به غیرت فردی و اجتماعی و ارزش های اخلاقی از جمله پرهیز از نگاه حرام و حفظ پاکدامنی از دیگر ضروریات است. چنان که بر زنان نیز لازم است جامعه را عرصه فعالیت و تلاش و پویایی نمایند و انوثت و ویژگی های زنانه خود را در اجتماع پررنگ نکنند و آن را به محیط خانه و محارم خویش اختصاص دهند و برای سلامت جنسی جامعه پوشش کامل را به هنگام حضور در اجتماع رعایت نمایند. آنها نباید به هنگام خروج از خانه زیبایی های اندام و لباس و زیورآلات خود را آشکار سازند و یا به پررنگ تر کردن و زیباتر جلوه دادن آنچه که واقعیت است اقدام نمایند که آن موجب تحریک جنس مخالف به خصوص جوانان و نیز تطمیع افراد بیماردل می گردد که بازتاب منفی آن در وهله اول گریبانگیر خود آنان خواهد بود.
زن مسلمان با رفتاری مناسب و شایسته می تواند زمینه گسترش عفت را در جامعه فراهم سازد و با رعایت وقار و متانت و کنترل رفتار بر معنویت پوشش خود بیفزاید. اگر چنانچه به پوشش ظاهری بسنده شود و ملکه تقوای رفتاری در زن به وجود نیاید پوشش همچون کالبد بدون روح خواهد بود که به تنهایی تأثیر مطلوب را نخواهد گذاشت.
پی‌نوشت‌ها:
1- حداد عادل، غلامعلی، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، صص ۱۰- 5
2- همان، صص ۳۵- ۳۲
3- سوره اعراف، آیه 26
4-همان، آیه 27
5- قرائتی، محسن، تفسیر نور، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن، ج 4، صص 47- 44
6- گواهی، زهرا، سیمای زن در آئینه فقه، صص ۱6۹- ۱6۸
7- سوره حجرات، آیه 13
8- سوره نساء، آیه ۱۲4
9- سوره نحل، آیه ۹۷
10- سوره ص، آیه ۷۲
11- سوره اسراء، آیه ۷۰
12- سوره تین، آیه 14
13- سوره احزاب، آیه ۳۵
14- وسائل الشیعة، ج ۱۲، کتاب التجارة، ص۲۱۱
15- همان، ج ۳، ص۳5۵
16- اکبری، محمدرضا، تحلیلی نو و عملی از حجاب در عصر حاضر، صص ۵۲- ۵۰
17- وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۳۵4
18- رساله توضیح المسائل، بخش مربوط به شرایط لباس نمازگزار
19- همان
20- بحارالأنوار، ج ۸۳ ص ۱۸4
21- وسائل الشیعة، ج ۱۱، ص ۱۱۱
22- غررالحکم، ج 4، ص۳۷۷
23- نهج البلاغه، نامه ۳۱
24- بحارالأنوار، ج۱۳۰، ص۲4۹
25- امالی، ج6، ص۲۸۸؛ به نقل از فتاحی زاده، ص ۷۳ و صص 41- ۳۸
26- سوره نور، آیه ۲۷
27- فروع کافی، ج ۵، ص۵۲۸
28- سوره نور، آیه ۳۰
29- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ص۲۳۵
30- غررالحکم، ج ۱، ص ۲۳۵
31- فنائی اشکوری، محمد، منزلت زن در اندیشه اسلامی، ص ۱۰۳ - ۹۹
32- سوره نور، آیه ۳۱
33- راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص ۱۵۹
34- طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۷، ص ۲4۲
35- صدقی، نعمت، خود آرائی زن از دیدگاه قرآن، ص۲۷
36- سوره احزاب، آیه 59
37- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج1، ص ۱۳۲
38- آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن، ج۲۲، ص۳۶۰
39- فروع اور کافی، ج ۵، ص۵۱۹
40- سوره احزاب، آیه 53
41- مودودی، ابوالأعلى، حجاب، ص ۲4۲
42- سوره احزاب، آیه ۳۲
43- سوره نور، آیه ۳۱
44- مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، صص ۷۲-۷۱
45- الغیبه، للطوسی، ص 286
منابع:
1. آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱4۲۰/ ۱۹۹۹م، الطبعة الأولى.
2. اکبری، محمدرضا، تحلیلی نو و عملی از حجاب در عصر حاضر، پیام عترت، ۱۳۷۷، چاپ چهارم
3. تمیمی واحدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالحکم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، بیتا.
4. حداد عادل، غلامعلی، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، انتشارات صدا و سیما، ۱۳۷۹، چاپ هفتم.
5. حرعاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعة الى تحصیل مسائل الشریعة، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1403هـ/ ۱۹۸۳م، الطبعة الخامسة.
6. راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق محمد سید گیلانی، بیروت: دارالمعرفة، بیتا
7. صدقی، نعمت، خود آرائی زن از دیدگاه قرآن، ترجمه فرزانه غفاری، نشر احسان، ۱۳۸۱، چاپ چهارم
8. طبرسی، ابومنصور، الاحتجاج، بیروت: مؤسسة النعمان، بیتا.
9. طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة، بیتا
10. فتاحی زاده، فتحیه، حجاب از دیدگاه قرآن و سنت، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۳، چاپ اول.
11. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم: دار الهجرة، 1405ق.
12. فنائی اشکوری، محمد، منزلت زن در اندیشه اسلامی، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمه الله)، ۱۳۷۷، چاپ اول.
13. قرائتی، محسن، تفسیر نور، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن، ۱۳۸۵، چاپ دهم.
14. کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکانی، تهران: دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۵۰ش.
15. گواهی، زهرا، سیمای زن در آئینه فقه، مرکز چاپ و انتشار سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۹۹، چاپ اول.
16. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1403 ق، چاپ سوم.
17. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.
18. مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، انجمن اسلامی پزشکان، ۱۳۵۳، چاپ دوم.
19. مودودی، ابوالأعلى، حجاب، ترجمه نعمت الله شهرانی، نشر احسان، ۱۳۹، چاپ اول.
منبع: تاملی بر مفهوم حجاب در ادیان الهی، به اهتمام محمدجواد جاوید، نویسنده: دکتر فرزانه غفاری، ناشر: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ دوم، تهران، 1389 ش، صص 133-107
