دل انگيز ترين فضاهاي تربيت ديني

آن‏چه مى‏تواند براى پرورش دينى كودك، فضاى مناسب و محيط مساعد، فراهم دارد، عبارتند از:
فضاى اول - پدر و مادر، كه به منزله‏ى يك فضاى بعددار است (1) و فضايى كه فرزند با آن تقريبا همه وقت در تماس مى‏باشد؛ شب و روز، در تاريكى و روشنى، در خواب و بيدارى، همه گاه و در همه حال. رابطه‏اى افراد در اين فضا، محبت است و تدريجا بايد اين محبت خانوادگى را به محبتى خدايى تبديل كرد؛ تا صفاى بيشتر و نفوذى عميق‏تر و دوامى جاودانه داشته باشد.
فضاى دوم - نماز، اين فضا نيز ابعادى دارد و در جهات مختلف مى‏تواند نمايش تربيتى عرض كند؛ در اذكارش، باطن آدمى را با خدا رابطه دهد؛ در دعاهايش، روح نيازمند آدمى را استغنا بخشد و به فضل غنى مطلق متكى دارد؛ در تكرارش، بيدارى مداوم به انسان دهد و اين هشيارى و توجه را در او امرى فطرى و وجودى سازد و چون همه‏ى اهل خانه بدين نماز مى‏پردازند، اين عمل، به همه‏ى خانواده تلقين مى‏كند كه ما همه با يك‏ديگر، هم جهت و هم نظر هستيم و آن جهت، جهت خدايى است و بس مقدس و بلندتر از حدود علم و عقل همه‏ى ما و راهبر علم و افزاينده‏ى عقل... و نماز با حفظ اين مقاصد، فضايى مساعد، جهت تربيتى دينى فرزند، به وجود مى‏آورد.
فضاى سوم - خانه‏ى خدا، يعنى: مسجد (2) كه كودك را به اجتماعى آشنا مى‏سازد كه آنان را «هدفى مقدس» جمع داشته است (نه پول و مال و شهوات و امور دنيايى موقت و بى‏اساس) (3) و همه براى سالم بودن و بهتر شدن و بندگى حق و خير كردن، در آن‏جا گرد آمده‏اند و نظام نماز جماعت و احترام به «بزرگتر علمى و عملى» و انضباطى كه در عمل دارند، همه آموزنده و آماده‏ساز پرورش وجودى فرزند خواهند بود و بنا به قولى «مسجد، روح دينى را از فردى كه متدين و مؤمن است به فردى كه مى‏خواهد متدين شود، منتقل مى‏نمايد».(4)
فضاى چهارم - مجالس مذهبى (اعم از مجالس سخنرانى، يا سوگوارى يا اعياد) كه حضور كودكان و نوجوانان در آن‏ها، باعث مى‏شود كه روح دينى و فطرت مذهبى‏شان پرورش يابد؛ البته بدين شرط كه بزرگتران، مواظبت كنند كه در آن مجالس، مطلب خرافى و القاى نادرست مطرح نگردد.
فضاى پنجم - ديدار افراد سليم النفس و صاف دل، (گرچه عامى باشند و به هر شغل و كارى) و نيز ديدار افراد مؤمن و علماء و افراد خليق و عطوف و شجاع و كريم و منصف و مؤدب و باتقوى و نظير اين‏ها، گرچه اكتفا به ديدار و نظاره‏ى حال و حركت ايشان باشد، بس نافذ و اثربخش است.
فضاى ششم - نگاه به آسمان صاف در بلندى‏ها قرار گرفتن در ميان دشت وسيع، نگاه به كبوتران، به گوسفندان، به سبزه‏ها، به آب‏ها به شبنم‏هاى صبحگاهى، به هرچه وسعت روح مى‏دهد، پاكى نظر و دل مى‏بخشد، تعالى عاطفه را موجب مى‏شود، عمق و دقت را سبب مى‏گردد، آرام جان، اعتدال درون، سادگى، كم‏توقعى، بى‏خشمى، پرحوصلگى، ديرپايى و پرصفايى و قوت روح را ايجاد مى‏كند كه همه، براى پرورش مذهبى، فضاى مساعد هستند.
اصولا بايد دانست، آدمى وقتى خود را در مكانى مقدس حس كرد و آن را اهميت داد، موجب مى‏شود كه خود را پاك و بى‏خلاف بدارد و تا مى‏تواند و متوجه است به كار خلاف و حتى منافى ادب هم نپردازد و چنين است اثر شب‏هاى مقدس، در آن كس كه توجه و بينش دارد و آن شب را محترم مى‏دارد. همين اعتنا، اثرى خاص در پيش‏گيرى از رفتار نامناسب مى‏گذارد. (5)
حال، اگر اين «مكان مقدس و زمان مقدس» را تعميم دهيم و محل كسب را هم مقدس بدانيم و كوچه و بازار و مدرسه و... همه جا را «زمين خدا» بشناسيم و مقدس شماريم و همه وقت را چنان احساس كنيم كه «عنايت خاص الاهى» و توجهات او در همان زمان، معطوف ما و زندگى ما است؛ چه خواهد شد؟
آيا تصور غلطى كرده‏ايم؟ نه، نه، فقط به حقيقتى، خود را متوجه داشته‏ايم كه هست و ما قبلا از آن غافل بوده‏ايم.
آن گاه، بى‏شبهه در همه جا و همه وقت، ما همان حالت را خواهيم داشت كه در اماكن مقدسه و شب‏هاى مقدس داريم؛ خلاف نمى‏كنيم؛ بد نمى‏خواهيم؛ عطوفت مى‏ورزيم؛ به كمالات، متمايل مى‏شويم؛ نگاه خدا را به سوى خود، احساس مى‏نماييم؛ هر جا مى‏رويم و هر گوشه مى‏نشينيم و هر كار مى‏كنيم، خود را زير پرتو مقدس خدايى و تحت نظارت او مى‏بينيم؛ در چنين حالت و موقعيتى است كه ديگر «فضاهاى مقدس» همه وحدت يافته‏اند و زندگى و محيط زندگى، همه مقدس و مساعد شده است و بى‏شبهه، چيزى كه اين امر را واقعيت بخشيده، توجه ما است به خدا و احساس خدا در همه جا و همه وقت و ايمانى كه قلبا بدين امور يافته‏ايم.

پي نوشت :

(1) سخ، 150(مهندس مصحف).
(2) سخ، 150(مهندس مصحف).
(3) كه اگر اهداف دنيايى بر آن حاكم بود مسجد نيست؛ دكان است.
(4) سخ، 150(مهندس مصحف).
(5) رجوع شود به كتاب «ديباچه‏اى بر رهبرى» از دكتر صاحب الزمانى - صفحه‏ى 333 - آمارى كه در روزهاى 19 تا 23 رمضان از اداره‏ى پليس و دادگسترى دريافته است.

منبع: گامي در مسير تربيت اسلامي از کودکي تا بلوغ / دکتر رجبعلي مظلومي
/س