كلاس گذاري ؛ مصداق تفاخر ، تبذير و كمبود شخصيت
يكي از ناهنجاري هاي رفتاري كه درجوامع رفاه زده به عنوان ارزش مطرح مي شود، كلاس گذاري است. اين رفتار ناهنجار همان گونه كه از نظر روان شناسي اجتماعي و علوم اخلاقي و تربيتي از مصاديق تفاخر به شمار مي رود ، از نظر علوم رفتاري نيز مصداقي از تبذير و اسراف است.
نويسنده دراين مطلب برآن است تا با بررسي اين ناهنجاري اخلاقي و رفتاري ، ابعاد سوء آن را در شخصيت و جامعه نشان دهد و بر پايه آموزه هاي قرآني آثار و پيامدهاي آن را در زندگي مادي و معنوي و نيز دنيوي و اخروي تبيين كند. با هم اين مطلب را از نظر مي گذرانيم.
بخشي از رفتارهاي انسان هاي عادي و معمولي كه از ثبات شخصيت قوي برخوردار نيستند، متأثر از اين فشارهاي بيروني است. لذا برخلاف عقيده اي كه دارند رفتار مي كنند و به علايق و خواسته هاي خود پشت كرده و بر ضد آن عمل و رفتار مي كنند؛ زيرا تنها توجيه شان اين است كه اين كار كلاس دارد.
همان طور كه انسان هاي داراي شخصيت سست ، بيش تر متاثر از گروه هاي اجتماعي و فشارهاي بيروني هستند و مي كوشند تا با همراهي و هماهنگي با آن ها براي خود شخصيت مستقل و معتدلي را نشان دهند تا بيش تر مورد پذيرش گروه شوند، هم چنين جوامع انساني نيز مي كوشند تا رفتارهايي را درپيش گيرند كه درجمع پذيرفته شوند و از جامعه جهاني طرد نشوند و يا بيرون از دايره تمدني شناخته نشوند.
بسياري از جوامع غير متمدن به ويژه درمنطقه جنوب جغرافياي زمين مي كوشند تا رفتارهاي خويش را همانند رفتارهاي جوامع منطقه شمالي استوا قرار دهند. از اينرو سرتا پا غربي و فرهنگي مي شوند درحالي كه اصول بسياري را در اختيار دارند كه مي تواند به سبب ارزش هاي عقلاني و جمعي به عنوان الگو حتي براي جوامع به ظاهر متمدن قرارگيرد.
همان گونه كه خودباختگي در شخصيت موجب مي شود تا انسان براي جلوگيري از رسوايي، همرنگ جماعت شود و حتي به رفتارهاي باطل و ضد ارزشي و غير عقلاني آنان تن دهد، هم چنين جوامع خود باخته نيز اين گونه رفتار مي كنند و در قالب كلاس گذاري آن را توجيه مي كنند.
فقدان شخصيت قوي و معتدل و متعادل در اشخاص به عنوان يك بيماري ظرفيت هاي شخص راكاهش مي دهد و او را براي دست يابي به آزادي واقعي باز مي دارد. اين گونه است كه اشخاص ديگري به طور مستقيم و غير مستقيم، اراده شخص را مهار و مديريت مي كنند و او را برده و بنده افكار و رفتارهاي خويش مي سازند، درحالي كه شخص فكر مي كند كه در آزادي مطلق است و از نعمت انتخاب و اختيار برخوردار است.
زيرا مي تواند رفتارهايي از خود بروز دهد كه حتي بيرون از دايره عقلانيت است و به سادگي مي تواند ارزش ها و هنجارهاي اجتماعي را ناديده گرفته و آن را زير پا گذارد.
در جوامع غيرمستقل از نظر فرهنگي نيز اين گونه رفتار به شدت به چشم مي خورد. با آن كه اين جوامع، در ظاهر از استقلال سياسي، نظامي و اقتصادي برخوردارند، ولي از نظر فرهنگي به شدت وابسته هستند، لذا به شدت متأثر از فرهنگ هاي بيرون بوده و رفتارهاي جوامع ديگر را الگو قرار مي دهند و تبعيت مي كنند.
البته نبايد از عنصر تبليغات نيز غافل ماند، زيرا عنصر تبليغات موجب مي شود تا شخص باور كند جوامعي كه از نظر اقتصادي و فن آوري هاي روز پيشرفت كرده اند، در بعد فرهنگي نيز سرآمد هستند و بايد از آنان تقليد كرد.
چنين تفكري در بسياري از جوامع گذشته و حال وجود داشته و دارد؛ زيرا مردم به اين باور غلط مي رسند كه اگر شخصي در ثروت و قدرت تركتازي مي كند لاجرم از همه جهات پيشرو است، در حالي كه اين گونه نيست و نمي توان او را از هر جهت الگوي كامل قرار داد. از اين قرآن بارها از انسان هايي مانند قارون ، فرعون ، هامان ، سامري و بلعم باعورا سخن مي گويد كه در اموري چون قدرت و ثروت و علم و بصيرت پيشتاز بودند و در اوج قرار داشتند ولي از نظرهاي ديگر هيچ برتري بر ديگر افراد جامعه نداشتند بلكه گمراه بودند و به سبب همين مسئله ، شكست خوردند و نابود شدند.
هم چنين قرآن جوامعي را معرفي مي كند كه از نظر تمدني بسيار پيشرفه بودند كه از آن جمله جامعه عاد، ثمود و سبا است كه به سبب فقدان رشد فرهنگي و اعتقادي و گاه اخلاقي و شكست هنجارها و رفتارهاي ضدارزشي و عقلاني، نيست و نابود شدند.
به هر حال نبايد فراموش كرد كه عنصر تبليغات حتي در كساني تأثير مي گذارد كه از نظر شخصيتي در تعادل و كمال هستند و ديگران به سادگي از طريق تبليغات و بزرگ نمايي مي توانند آنان را به سمت و سويي كه خود مي خواهند حركت دهند و برده و بنده افكار و رفتارها و خواسته هاي خودشان كنند.
مي دانيم كه انسان هاي موفق، انسان هاي با همت بلند و كار مضاعف و پشتكار بسيار، بوده اند. همين انسان ها بودند كه جوامع را به سوي رشد و شكوفايي تمدني سوق داده و مي دهند. دانشمنداني كه شبانه روز در انديشه اختراع و اكتشاف بودند و حل مشكل و مسئله اي ، دغدغه شبانه روزي آنان بوده است. برخي از آنها در خواب و رويا و برخي ديگر در حالتي از مكاشفه به كشف مطلب و حل مسئله و اختراع و مانند آن موفق مي شوند؛ زيرا تمام وجودشان را مسئله دربرمي گيرد و براي حل آن در انديشه فرو مي روند تا به حل آن نايل مي گردند.
همين افراد بلند همت و پرتلاش، ملتي را به تمدن مي رسانند و شرايط محيطي را براي شكوفايي اقتصادي و رفاه فراهم مي آورند. در اين ميان افرادي سودجو ، از اين علم و دانش دانشمندان استفاده كرده به ثروت و قدرت مي رسند. آنها كساني هستند كه براي افراد ديگر جوامع به عنوان الگو مطرح مي شوند و مردم جوامع ديگر گمان مي كنند كه علم و دانش در كافه هاي شانزه ليزه توليد شده و مي شود. از اين رو آزمايشگاه تاريك و تلاش هاي شبانه روزي دانشمندي چون اديسون ، ماري كوري، انيشتن، ابن سينا ، زكرياي رازي ، جمشيد كاشاني و مانند ايشان را نمي بينند و به جاي آن كه آنان را الگوي رفتاري خود قرار دهند ، سوءاستفاده كنندگان از علم و دانش ايشان را الگوي خويش قرار مي دهند.
آناني كه از شخصيت متعادل و قوي بهره ندارند، براي جبران چيزي كه ندارند به تظاهر روي مي آورند كه تفاخر و فخرفروشي يكي از اين رفتارهاست. در داستان ابليس، هنگامي كه آگاه مي شود حضرت آدم(علیه السلام) از شخصيت قوي تر به سبب تعليم اسماي الهي برخوردار است، براي ارضاي خود بزرگ بيني خويش، از ماده اوليه خود يعني آتش سخن مي گويد كه عنصر پاك و برتر است، در حالي كه ماده اوليه انساني، گلي بدبو است. از اين رو با ناديده گرفتن عناصر قوي موجود در انسان مي كوشد تا اين گونه، برتري خويش را نشان دهد و با هنجارشكني و جابه جائي ارزشي، امري كم ارزش و يا حتي ضدارزشي را به عنوان امري ارزشي مطرح كرده و به آن ببالد. (اعراف، آيه12 و نيز سوره ص، آيه76)
كساني كه از نقصان سرمايه روحي و معنوي برخوردارند، با بهره گيري از قدرت و ثروت مي كوشند تا آن را جبران كنند. از اينرو ماشين گران بها و كاخ هاي شيشه اي براي آنها ارزش مي شود.
خداوند در آيات 1تا 5 سوره تكاثر، جهالت آدمي را ريشه برترنمايي و تفاخر و مسابقه رقيبان در كسب مال و مقام معرفي مي كند و آن را عامل كلاس گذاري مي برد و در وادي تفاخر قرار مي دهد. (كهف، آيات32و 34و 35و نيز نساء، آيات 36 و 38)
كساني كه به قدرت الهي (قصص، آيه78) ، منشأ پيدايش نژادها (حجرات، آيه13)، تقدير الهي در ثروت و قدرت بخشي به افراد (كهف، آيات34و 39)، فرجام تفاخر (قصص، آيه78)، آخرت (تكاثر، آيات1 تا6) ايمان دارند، هرگز در دام تفاخر و كلاس گذاري نمي افتند؛ زيرا امكانات مادي و رفاه و اموري از اين دست را عامل فخر و تفاخر نمي دانند (مريم، آيات 73و 74) و براي آن ارزش ذاتي قايل نيستند تا اين گونه، كمالي را در تفاخر جست وجو كنند.
اين اصطلاح غيرعلمي و عاميانه در جامعه تا به آنجا پيشرفت كرده كه جزئي از ادبيات و فرهنگ روزمره تمامي افراد اعم از جوان و بزرگسال ، زن و مرد ، پزشك و مهندس ، كارمند و غيره شده است و در رد و بدل كردن حرف هاي روزمره از آن استفاده مي كنند در حاليكه نه تنها اين اصطلاح بلكه كلمات مشابه ديگر نيز بايد از صفحه ادبيات شيرين فارسي پاك شود.
شايد درك واقعي اين واژه باعث شود كه اين كلمه از دايره المعارف كلمات روزمره فرهنگ عاميانه دوم كشورمان زايل گردد و ديگر شاهد نباشيم كه افراد از اين گونه واژه ها استفاده كنند. در واقع معناي واقعي كلاس گذاشتن همان فخر فروختن، تكبر، غرور و خودخواهي و اسراف و تبذير است كه متأسفانه برخي افراد خودكم بين از آن استفاده مي كنند.
فخر فروختن و تكبر شامل همه موارد مي شود چه از لحاظ ظاهري و نوع پوشش و لباس ، چه از نظر مسكن ، وسيله نقليه شخصي ، و گاه فراتر هم مي رود و برخي افراد ، معلومات ، تحقيقات و ياحتي برخي صفات معنوي را هم به رخ هم مي كشند و احساس غرور و تكبر مي كنند.
البته تعريف ، تمجيد و ستايش به ويژه از ديگران اگر در جاي خود به كار رود و كسي به جا و به موقع از ديگران تعريف كند نه تنها بد نيست بلكه در بسياري از مواقع باعث ايجاد اعتماد و عزت نفس در فرد مقابل مي شود ولي تعريف و ستايش بي جا و بي مورد فقط حس رضايت فرد را بر مي انگيزاند و به اشتباه وي را وادار به پذيرش برخي باورها و صفات مي كند كه واقعاً در آن شخص وجود ندارد.
تكبر و فخر فروختن فقط به كار افرادي مي آيد كه در خود احساس ناامني مي كنند و از استعدادها و توانايي هاي بالايي بهره نبرده اند، به همين دليل براي سرپوش گذاشتن بر معايب و ضعف هاي خود به غرور و تكبر مي پردازند و به اصطلاح عاميانه براي خود كلاس مي گذارند و سعي دارند خود را بهتر ، بالاتر و بااستعدادتر قلمداد كنند در صورتي كه اذهان آگاه و وجدان هاي بيدار هيچگاه اين افراد متكبر و خودخواه را باور نمي كنند و ماهيت وجودي آنان را مورد شناسايي قرار مي دهند.
از سوي ديگر افراد از خودراضي و مغرور كه هر جا فرصت را مناسب ديدند به تعريف و تمجيد از خود مي پردازند معمولاً درجامعه، انسان هاي منزوي و مطرودي هستند كه ديگران با آنها روابط اجتماعي برقرار نمي كنند چرا كه عامل اصلي ايجاد يك رابطه خوب اجتماعي صداقت ، بي ريايي و سادگي است و اگر كسي از اين چارچوب خارج شود و دوستي و رفاقت را فقط براي ابراز وجود و خودنمايي بخواهد سريعاً از حيطه مسائل اجتماعي خارج خواهد شد و كسي تمايل به دوستي با چنين اشخاصي ندارد.
هرچند كه عامل اصلي انزوا و دوري گزيدن برخي افراد از ديگران همين مسئله دورويي، تفاخر، تكبر و خودبزرگ بيني نيست ولي يكي از عوامل مهمي است كه باعث دوري فرد از اجتماع مي گردد و انسان رامنزوي مي كند. بنابر اين مطابق فرمايش قرآن كريم كه همه انسان ها برادر و برابر هستند بايد اين الگوي رفتاري در اذهان عمومي مردم جاي بگيرد كه هيچ كس برتري بركس ديگر ندارد مگر به واسطه تقوي و عمل صالح، در غير اين صورت همه با هم برابر و يكسان هستند و نبايد به همديگر فخر بفروشند.
آيات و احاديث بسياري وجود دارد كه همگي آنها دلالت بر اين حقيقت دارد كه افراد متكبر و خودخواه در روي زمين جايي ندارند و يا اينكه اگر كسي از روي تكبر و غرور در روي زمين راه برود همه فرشتگان خدا از او دور خواهند شد با توجه به اينكه خداوند خالق انسان هاست و از انسان ها حمايت مي كند بنابر اين توجه به فرامين الهي مي تواند افراد را از تكبر ، نخوت و غرور دور كند و به صراط مستقيم الهي رهنمون سازد.
همه امكاناتي كه خداوند بر روي زمين قرارداده و نعمت هايي كه به وفور در اختيار انسان گذاشته براي ابراز بندگي و رسيدن به خدا است درك عظمت و توانايي خداست كه انسان ها را حامد، شاكر و مريد مي سازد و از صفات زشت و ناپسند دور مي كند.
بنابر اين با حمد خداوند مي توان از تكبر و خودبيني جلوگيري كرد و عملاً به مبارزه با چنين فرهنگ تفاخرمدارانه برخاست.
در رستوران ها بارها با مجموعه سفارش هاي هنگفت مواجه مي شويم كه تنها بخشي اندك از آن خورده مي شود و بقيه يا دست نخورده يا دست خورده به سوي ظروف اشغال هدايت مي شوند؛ زيرا اين گونه كارها كلاس دارد. گذاشتن باقيمانده چاي و نوشابه و مانند آن زياد ديده مي شود. البته در برخي از رستوران ها ، براي افراد ظرفي براي غذاها و مواد غذايي اضافي تدارك مي بينند ولي از آنجايي كه كلاس دارد مي بايست اين غذاها همان جا روي ميز بماند و در ظرف اشغال ريخته شود.در عروسي ها و ميهماني هاي بالا شهري ، اصولا كلاس ، در ريخت و پاش و تبذير است. اين تبذير غير از اسراف است؛ زيرا مسرف مي خورد و زياده روي مي كند و خودش را اذيت مي كند ولي مبذر كسي است كه ريخت و پاش مي خورد و مصداق «نه خود خورد نه كس دهد، گنده كند به سگ دهد» مي كند. اي كاش طوري مي كرد كه اين نعمت خداوند به سگها و گربه ها مي رسيد ولي اين گونه نمي شود بلكه دور ريز مي شود و هيچ موجودي جز انگل ها از آن استفاده نمي كنند، در حالي كه انگل ها مي توانند از طريق ديگر به سادگي تغذيه كنند و نيازي نيست تا از غذايي كه ديگر موجودات بلكه حتي انسان ها به آن نياز دارند ، دور ريز شود تا انگل ها بهره برند.
از ديگر مصاديق كلاس گذاري در جامعه، داشتن گوشي هاي متنوع و شيك تلفن همراه است. كساني كه هرازچندي گوشي موبايلي را عوض مي كنند تا از كلاس گذاري جا نمانند. سفر به اروپا و حتي سفر به مكه و عتبات از سوي برخي و تغيير دكوراسيون منزل هر از گاهي ولو با قرض از ديگران، تغيير مدل ماشين ها و آرايشگاه هاي زنانه و مانند آن كلاس هاي بي جايي است كه براي پركردن كمبودها و جبران نقصان در شخصيت، مد روز شده است.
خريد كوله پشتي تجملاتي و با حال از جنس ضد واتر (كه قابل شست وشو هم هست)، يا خريد مدل هاي جديد كامپيوترهاي قابل حمل از نوع ريز و درشت آن ، يا تلويزيون هاي جديد كه اندازه خود ديوار اتاق است و چسباندن آن به ديوار خانه و مانند آن نيز از كلاس گذاري روز است.
دريكي از نوشته ها، نمونه هاي ولو طنز ولي در حقيقت محل ابتلاي جامعه را ديدم كه درباره كلاس گذاري بود. نويسنده آورده بود:
1- فقط آب معدني بخورين چون كلاس داره!!!
2- براي هر ده انگشت خودتون انگشترهاي نگين دار بخرين (حالا هر رنگي) چون كلاس داره!!!
3- يكي دو تا از كتابهاي پائولو كوئيلو رو بخونين و براي ديگران تعريف كنين (البته من خودم كه سر در نمي آرم ولي مهم نيست) مهم اينكه كلاس داره!!!
4- سرپاچه هاي شلوارتون و آستينهاي لباستون رو نخ، نخ كنين (حالا مهم نيست كه بهتون بگن سرخپوست...) مهم اينه كه كلاس داره!!!
5- شبانه روز عينك آفتابي به چشماتون بزنين (مهم نيست هوا ابريه يا بارون مياد) مهم اينه كه كلاس داره!!!
6- عكسهاي دوران بچگي خودتون رو قاب كنين بزنين به ديوار (حالا اگه عكساتون خيلي بي ريخت بود مشكلي نيست از عكسهاي ديگرون مي تونيد استفاده كنين) آخه كي به كيه!! مهم اينه كه كلاس داره!!!
7- وقتي مي خواين از خونه برين بيرون هف هش تا كتاب بزرگ و قطور بگيريد دستتون (هرچي كتابها بزرگتر باشه بهتره، فكر اينو كه دستاتون خسته ميشه نكنين) مهم اينه كه كلاس داره!!!
8- اگه پاچه هاي شلوارتون بلنده، تاش بزنين (البته ديگه الان تمام شلوارا كوتاه هستن) مهم نيست كه بهتون بگن داره ميره فرش بشوره!! مهم اينه كه كلاس داره!!!
9- شلوار شما بايد از بالا يا پايين كوتاه باشد، هرچند كه بدجوري تو چشمه!!، ولي كلاس داره!!!
اين ها نمونه اي از فرهنگ غلط و رايج كلاس گذاري در جامعه ماست و اگر بخواهيم اين فهرست را كامل كنيم خود مثنوي هفتاد من كاغذ مي شود.اين در حالي است كه خداوند در آيات زيادي از قرآن، مسرفان و مبذران را دشمن خويش و دوستان شياطين برمي شمارد (اسراء آيه 72 و آيات ديگر) زيرا با اسراف و ريخت و پاش كردن، نه تنها كفران نعمت مي كنند بلكه اجازه نمي دهند تا ديگران از نعمت هاي خداوند به درستي بهره گيرند. چنان كه همين مترفان و مسرفان و مبذران هستند كه زمينه افزايش جرم خيزي در جامعه را فراهم مي كنند و رفاه زدگان، خود بزرگ ترين مجرمان جوامع بشري بشمار مي روند.
مسرفان مايه فساد انگيزي و تباهي در جوامع و زمين هستند (شعراء، آيات 151 و 152) در حالي كه از نظر خودشان رفتارشان بسيار ارزشي و درست است (يونس، آيه 21) از اين رو خودپسندي نمي گذارد تا در مسير درست قرار گيرند و دست از كلاس گذاري كه موجبات اسراف و تبذير و فساد مي شود بردارند.
با توجه به آنچه گذشت نتيجه گرفته مي شود كه كلاس گذاري براي ديگران، نماد بارزي از فخرفروشي و تفاخر است كه از نظر قرآن و روايات معصومين عملي شديداً مذموم و مخالف آموزه هاي الهي بشمار مي رود. جا دارد حسن ختام اين مقاله را حديث زيبايي از علي(علیه السلام) قرار دهيم كه هشداري است جدي به همه كساني كه دنيا و زرق و برق پوچ و بي ارزش آن، آنان را فريفته و دچار غرور وتفاخر و كلاس گذاري كاذب و توخالي كرده است: آن حضرت مي فرمايد: «مالا بن آدم والفخر اوله نطفه و آخره جيفه ، لا يرزق نفسه ولا يدفع حتفه= فرزند آدم براي چه فخرفروشي و كلاس گذاري مي كند؟ او كه در آغاز، نطفه اي گنديده و در پايان مرداري بدبو است، نه مي تواند روزي خود را تأمين كند و نه مرگ را از خود دور سازد! (نهج البلاغه، حكمت 454)
منبع:روزنامه کیهان
/ن
نويسنده دراين مطلب برآن است تا با بررسي اين ناهنجاري اخلاقي و رفتاري ، ابعاد سوء آن را در شخصيت و جامعه نشان دهد و بر پايه آموزه هاي قرآني آثار و پيامدهاي آن را در زندگي مادي و معنوي و نيز دنيوي و اخروي تبيين كند. با هم اين مطلب را از نظر مي گذرانيم.
كلاس گذاري ، بيماري روحي جوامع عقب افتاده
بخشي از رفتارهاي انسان هاي عادي و معمولي كه از ثبات شخصيت قوي برخوردار نيستند، متأثر از اين فشارهاي بيروني است. لذا برخلاف عقيده اي كه دارند رفتار مي كنند و به علايق و خواسته هاي خود پشت كرده و بر ضد آن عمل و رفتار مي كنند؛ زيرا تنها توجيه شان اين است كه اين كار كلاس دارد.
همان طور كه انسان هاي داراي شخصيت سست ، بيش تر متاثر از گروه هاي اجتماعي و فشارهاي بيروني هستند و مي كوشند تا با همراهي و هماهنگي با آن ها براي خود شخصيت مستقل و معتدلي را نشان دهند تا بيش تر مورد پذيرش گروه شوند، هم چنين جوامع انساني نيز مي كوشند تا رفتارهايي را درپيش گيرند كه درجمع پذيرفته شوند و از جامعه جهاني طرد نشوند و يا بيرون از دايره تمدني شناخته نشوند.
بسياري از جوامع غير متمدن به ويژه درمنطقه جنوب جغرافياي زمين مي كوشند تا رفتارهاي خويش را همانند رفتارهاي جوامع منطقه شمالي استوا قرار دهند. از اينرو سرتا پا غربي و فرهنگي مي شوند درحالي كه اصول بسياري را در اختيار دارند كه مي تواند به سبب ارزش هاي عقلاني و جمعي به عنوان الگو حتي براي جوامع به ظاهر متمدن قرارگيرد.
همان گونه كه خودباختگي در شخصيت موجب مي شود تا انسان براي جلوگيري از رسوايي، همرنگ جماعت شود و حتي به رفتارهاي باطل و ضد ارزشي و غير عقلاني آنان تن دهد، هم چنين جوامع خود باخته نيز اين گونه رفتار مي كنند و در قالب كلاس گذاري آن را توجيه مي كنند.
فقدان شخصيت قوي و معتدل و متعادل در اشخاص به عنوان يك بيماري ظرفيت هاي شخص راكاهش مي دهد و او را براي دست يابي به آزادي واقعي باز مي دارد. اين گونه است كه اشخاص ديگري به طور مستقيم و غير مستقيم، اراده شخص را مهار و مديريت مي كنند و او را برده و بنده افكار و رفتارهاي خويش مي سازند، درحالي كه شخص فكر مي كند كه در آزادي مطلق است و از نعمت انتخاب و اختيار برخوردار است.
زيرا مي تواند رفتارهايي از خود بروز دهد كه حتي بيرون از دايره عقلانيت است و به سادگي مي تواند ارزش ها و هنجارهاي اجتماعي را ناديده گرفته و آن را زير پا گذارد.
در جوامع غيرمستقل از نظر فرهنگي نيز اين گونه رفتار به شدت به چشم مي خورد. با آن كه اين جوامع، در ظاهر از استقلال سياسي، نظامي و اقتصادي برخوردارند، ولي از نظر فرهنگي به شدت وابسته هستند، لذا به شدت متأثر از فرهنگ هاي بيرون بوده و رفتارهاي جوامع ديگر را الگو قرار مي دهند و تبعيت مي كنند.
البته نبايد از عنصر تبليغات نيز غافل ماند، زيرا عنصر تبليغات موجب مي شود تا شخص باور كند جوامعي كه از نظر اقتصادي و فن آوري هاي روز پيشرفت كرده اند، در بعد فرهنگي نيز سرآمد هستند و بايد از آنان تقليد كرد.
چنين تفكري در بسياري از جوامع گذشته و حال وجود داشته و دارد؛ زيرا مردم به اين باور غلط مي رسند كه اگر شخصي در ثروت و قدرت تركتازي مي كند لاجرم از همه جهات پيشرو است، در حالي كه اين گونه نيست و نمي توان او را از هر جهت الگوي كامل قرار داد. از اين قرآن بارها از انسان هايي مانند قارون ، فرعون ، هامان ، سامري و بلعم باعورا سخن مي گويد كه در اموري چون قدرت و ثروت و علم و بصيرت پيشتاز بودند و در اوج قرار داشتند ولي از نظرهاي ديگر هيچ برتري بر ديگر افراد جامعه نداشتند بلكه گمراه بودند و به سبب همين مسئله ، شكست خوردند و نابود شدند.
هم چنين قرآن جوامعي را معرفي مي كند كه از نظر تمدني بسيار پيشرفه بودند كه از آن جمله جامعه عاد، ثمود و سبا است كه به سبب فقدان رشد فرهنگي و اعتقادي و گاه اخلاقي و شكست هنجارها و رفتارهاي ضدارزشي و عقلاني، نيست و نابود شدند.
به هر حال نبايد فراموش كرد كه عنصر تبليغات حتي در كساني تأثير مي گذارد كه از نظر شخصيتي در تعادل و كمال هستند و ديگران به سادگي از طريق تبليغات و بزرگ نمايي مي توانند آنان را به سمت و سويي كه خود مي خواهند حركت دهند و برده و بنده افكار و رفتارها و خواسته هاي خودشان كنند.
كلاس گذاري و تفاخر
مي دانيم كه انسان هاي موفق، انسان هاي با همت بلند و كار مضاعف و پشتكار بسيار، بوده اند. همين انسان ها بودند كه جوامع را به سوي رشد و شكوفايي تمدني سوق داده و مي دهند. دانشمنداني كه شبانه روز در انديشه اختراع و اكتشاف بودند و حل مشكل و مسئله اي ، دغدغه شبانه روزي آنان بوده است. برخي از آنها در خواب و رويا و برخي ديگر در حالتي از مكاشفه به كشف مطلب و حل مسئله و اختراع و مانند آن موفق مي شوند؛ زيرا تمام وجودشان را مسئله دربرمي گيرد و براي حل آن در انديشه فرو مي روند تا به حل آن نايل مي گردند.
همين افراد بلند همت و پرتلاش، ملتي را به تمدن مي رسانند و شرايط محيطي را براي شكوفايي اقتصادي و رفاه فراهم مي آورند. در اين ميان افرادي سودجو ، از اين علم و دانش دانشمندان استفاده كرده به ثروت و قدرت مي رسند. آنها كساني هستند كه براي افراد ديگر جوامع به عنوان الگو مطرح مي شوند و مردم جوامع ديگر گمان مي كنند كه علم و دانش در كافه هاي شانزه ليزه توليد شده و مي شود. از اين رو آزمايشگاه تاريك و تلاش هاي شبانه روزي دانشمندي چون اديسون ، ماري كوري، انيشتن، ابن سينا ، زكرياي رازي ، جمشيد كاشاني و مانند ايشان را نمي بينند و به جاي آن كه آنان را الگوي رفتاري خود قرار دهند ، سوءاستفاده كنندگان از علم و دانش ايشان را الگوي خويش قرار مي دهند.
آناني كه از شخصيت متعادل و قوي بهره ندارند، براي جبران چيزي كه ندارند به تظاهر روي مي آورند كه تفاخر و فخرفروشي يكي از اين رفتارهاست. در داستان ابليس، هنگامي كه آگاه مي شود حضرت آدم(علیه السلام) از شخصيت قوي تر به سبب تعليم اسماي الهي برخوردار است، براي ارضاي خود بزرگ بيني خويش، از ماده اوليه خود يعني آتش سخن مي گويد كه عنصر پاك و برتر است، در حالي كه ماده اوليه انساني، گلي بدبو است. از اين رو با ناديده گرفتن عناصر قوي موجود در انسان مي كوشد تا اين گونه، برتري خويش را نشان دهد و با هنجارشكني و جابه جائي ارزشي، امري كم ارزش و يا حتي ضدارزشي را به عنوان امري ارزشي مطرح كرده و به آن ببالد. (اعراف، آيه12 و نيز سوره ص، آيه76)
كساني كه از نقصان سرمايه روحي و معنوي برخوردارند، با بهره گيري از قدرت و ثروت مي كوشند تا آن را جبران كنند. از اينرو ماشين گران بها و كاخ هاي شيشه اي براي آنها ارزش مي شود.
خداوند در آيات 1تا 5 سوره تكاثر، جهالت آدمي را ريشه برترنمايي و تفاخر و مسابقه رقيبان در كسب مال و مقام معرفي مي كند و آن را عامل كلاس گذاري مي برد و در وادي تفاخر قرار مي دهد. (كهف، آيات32و 34و 35و نيز نساء، آيات 36 و 38)
كساني كه به قدرت الهي (قصص، آيه78) ، منشأ پيدايش نژادها (حجرات، آيه13)، تقدير الهي در ثروت و قدرت بخشي به افراد (كهف، آيات34و 39)، فرجام تفاخر (قصص، آيه78)، آخرت (تكاثر، آيات1 تا6) ايمان دارند، هرگز در دام تفاخر و كلاس گذاري نمي افتند؛ زيرا امكانات مادي و رفاه و اموري از اين دست را عامل فخر و تفاخر نمي دانند (مريم، آيات 73و 74) و براي آن ارزش ذاتي قايل نيستند تا اين گونه، كمالي را در تفاخر جست وجو كنند.
كلاس گذاري، شيوه انسانهاي خود كم بين
اين اصطلاح غيرعلمي و عاميانه در جامعه تا به آنجا پيشرفت كرده كه جزئي از ادبيات و فرهنگ روزمره تمامي افراد اعم از جوان و بزرگسال ، زن و مرد ، پزشك و مهندس ، كارمند و غيره شده است و در رد و بدل كردن حرف هاي روزمره از آن استفاده مي كنند در حاليكه نه تنها اين اصطلاح بلكه كلمات مشابه ديگر نيز بايد از صفحه ادبيات شيرين فارسي پاك شود.
شايد درك واقعي اين واژه باعث شود كه اين كلمه از دايره المعارف كلمات روزمره فرهنگ عاميانه دوم كشورمان زايل گردد و ديگر شاهد نباشيم كه افراد از اين گونه واژه ها استفاده كنند. در واقع معناي واقعي كلاس گذاشتن همان فخر فروختن، تكبر، غرور و خودخواهي و اسراف و تبذير است كه متأسفانه برخي افراد خودكم بين از آن استفاده مي كنند.
فخر فروختن و تكبر شامل همه موارد مي شود چه از لحاظ ظاهري و نوع پوشش و لباس ، چه از نظر مسكن ، وسيله نقليه شخصي ، و گاه فراتر هم مي رود و برخي افراد ، معلومات ، تحقيقات و ياحتي برخي صفات معنوي را هم به رخ هم مي كشند و احساس غرور و تكبر مي كنند.
البته تعريف ، تمجيد و ستايش به ويژه از ديگران اگر در جاي خود به كار رود و كسي به جا و به موقع از ديگران تعريف كند نه تنها بد نيست بلكه در بسياري از مواقع باعث ايجاد اعتماد و عزت نفس در فرد مقابل مي شود ولي تعريف و ستايش بي جا و بي مورد فقط حس رضايت فرد را بر مي انگيزاند و به اشتباه وي را وادار به پذيرش برخي باورها و صفات مي كند كه واقعاً در آن شخص وجود ندارد.
تكبر و فخر فروختن فقط به كار افرادي مي آيد كه در خود احساس ناامني مي كنند و از استعدادها و توانايي هاي بالايي بهره نبرده اند، به همين دليل براي سرپوش گذاشتن بر معايب و ضعف هاي خود به غرور و تكبر مي پردازند و به اصطلاح عاميانه براي خود كلاس مي گذارند و سعي دارند خود را بهتر ، بالاتر و بااستعدادتر قلمداد كنند در صورتي كه اذهان آگاه و وجدان هاي بيدار هيچگاه اين افراد متكبر و خودخواه را باور نمي كنند و ماهيت وجودي آنان را مورد شناسايي قرار مي دهند.
از سوي ديگر افراد از خودراضي و مغرور كه هر جا فرصت را مناسب ديدند به تعريف و تمجيد از خود مي پردازند معمولاً درجامعه، انسان هاي منزوي و مطرودي هستند كه ديگران با آنها روابط اجتماعي برقرار نمي كنند چرا كه عامل اصلي ايجاد يك رابطه خوب اجتماعي صداقت ، بي ريايي و سادگي است و اگر كسي از اين چارچوب خارج شود و دوستي و رفاقت را فقط براي ابراز وجود و خودنمايي بخواهد سريعاً از حيطه مسائل اجتماعي خارج خواهد شد و كسي تمايل به دوستي با چنين اشخاصي ندارد.
هرچند كه عامل اصلي انزوا و دوري گزيدن برخي افراد از ديگران همين مسئله دورويي، تفاخر، تكبر و خودبزرگ بيني نيست ولي يكي از عوامل مهمي است كه باعث دوري فرد از اجتماع مي گردد و انسان رامنزوي مي كند. بنابر اين مطابق فرمايش قرآن كريم كه همه انسان ها برادر و برابر هستند بايد اين الگوي رفتاري در اذهان عمومي مردم جاي بگيرد كه هيچ كس برتري بركس ديگر ندارد مگر به واسطه تقوي و عمل صالح، در غير اين صورت همه با هم برابر و يكسان هستند و نبايد به همديگر فخر بفروشند.
آيات و احاديث بسياري وجود دارد كه همگي آنها دلالت بر اين حقيقت دارد كه افراد متكبر و خودخواه در روي زمين جايي ندارند و يا اينكه اگر كسي از روي تكبر و غرور در روي زمين راه برود همه فرشتگان خدا از او دور خواهند شد با توجه به اينكه خداوند خالق انسان هاست و از انسان ها حمايت مي كند بنابر اين توجه به فرامين الهي مي تواند افراد را از تكبر ، نخوت و غرور دور كند و به صراط مستقيم الهي رهنمون سازد.
همه امكاناتي كه خداوند بر روي زمين قرارداده و نعمت هايي كه به وفور در اختيار انسان گذاشته براي ابراز بندگي و رسيدن به خدا است درك عظمت و توانايي خداست كه انسان ها را حامد، شاكر و مريد مي سازد و از صفات زشت و ناپسند دور مي كند.
بنابر اين با حمد خداوند مي توان از تكبر و خودبيني جلوگيري كرد و عملاً به مبارزه با چنين فرهنگ تفاخرمدارانه برخاست.
برخي مصاديق كلاس گذاري و تبذير و اسراف
در رستوران ها بارها با مجموعه سفارش هاي هنگفت مواجه مي شويم كه تنها بخشي اندك از آن خورده مي شود و بقيه يا دست نخورده يا دست خورده به سوي ظروف اشغال هدايت مي شوند؛ زيرا اين گونه كارها كلاس دارد. گذاشتن باقيمانده چاي و نوشابه و مانند آن زياد ديده مي شود. البته در برخي از رستوران ها ، براي افراد ظرفي براي غذاها و مواد غذايي اضافي تدارك مي بينند ولي از آنجايي كه كلاس دارد مي بايست اين غذاها همان جا روي ميز بماند و در ظرف اشغال ريخته شود.در عروسي ها و ميهماني هاي بالا شهري ، اصولا كلاس ، در ريخت و پاش و تبذير است. اين تبذير غير از اسراف است؛ زيرا مسرف مي خورد و زياده روي مي كند و خودش را اذيت مي كند ولي مبذر كسي است كه ريخت و پاش مي خورد و مصداق «نه خود خورد نه كس دهد، گنده كند به سگ دهد» مي كند. اي كاش طوري مي كرد كه اين نعمت خداوند به سگها و گربه ها مي رسيد ولي اين گونه نمي شود بلكه دور ريز مي شود و هيچ موجودي جز انگل ها از آن استفاده نمي كنند، در حالي كه انگل ها مي توانند از طريق ديگر به سادگي تغذيه كنند و نيازي نيست تا از غذايي كه ديگر موجودات بلكه حتي انسان ها به آن نياز دارند ، دور ريز شود تا انگل ها بهره برند.
از ديگر مصاديق كلاس گذاري در جامعه، داشتن گوشي هاي متنوع و شيك تلفن همراه است. كساني كه هرازچندي گوشي موبايلي را عوض مي كنند تا از كلاس گذاري جا نمانند. سفر به اروپا و حتي سفر به مكه و عتبات از سوي برخي و تغيير دكوراسيون منزل هر از گاهي ولو با قرض از ديگران، تغيير مدل ماشين ها و آرايشگاه هاي زنانه و مانند آن كلاس هاي بي جايي است كه براي پركردن كمبودها و جبران نقصان در شخصيت، مد روز شده است.
خريد كوله پشتي تجملاتي و با حال از جنس ضد واتر (كه قابل شست وشو هم هست)، يا خريد مدل هاي جديد كامپيوترهاي قابل حمل از نوع ريز و درشت آن ، يا تلويزيون هاي جديد كه اندازه خود ديوار اتاق است و چسباندن آن به ديوار خانه و مانند آن نيز از كلاس گذاري روز است.
دريكي از نوشته ها، نمونه هاي ولو طنز ولي در حقيقت محل ابتلاي جامعه را ديدم كه درباره كلاس گذاري بود. نويسنده آورده بود:
1- فقط آب معدني بخورين چون كلاس داره!!!
2- براي هر ده انگشت خودتون انگشترهاي نگين دار بخرين (حالا هر رنگي) چون كلاس داره!!!
3- يكي دو تا از كتابهاي پائولو كوئيلو رو بخونين و براي ديگران تعريف كنين (البته من خودم كه سر در نمي آرم ولي مهم نيست) مهم اينكه كلاس داره!!!
4- سرپاچه هاي شلوارتون و آستينهاي لباستون رو نخ، نخ كنين (حالا مهم نيست كه بهتون بگن سرخپوست...) مهم اينه كه كلاس داره!!!
5- شبانه روز عينك آفتابي به چشماتون بزنين (مهم نيست هوا ابريه يا بارون مياد) مهم اينه كه كلاس داره!!!
6- عكسهاي دوران بچگي خودتون رو قاب كنين بزنين به ديوار (حالا اگه عكساتون خيلي بي ريخت بود مشكلي نيست از عكسهاي ديگرون مي تونيد استفاده كنين) آخه كي به كيه!! مهم اينه كه كلاس داره!!!
7- وقتي مي خواين از خونه برين بيرون هف هش تا كتاب بزرگ و قطور بگيريد دستتون (هرچي كتابها بزرگتر باشه بهتره، فكر اينو كه دستاتون خسته ميشه نكنين) مهم اينه كه كلاس داره!!!
8- اگه پاچه هاي شلوارتون بلنده، تاش بزنين (البته ديگه الان تمام شلوارا كوتاه هستن) مهم نيست كه بهتون بگن داره ميره فرش بشوره!! مهم اينه كه كلاس داره!!!
9- شلوار شما بايد از بالا يا پايين كوتاه باشد، هرچند كه بدجوري تو چشمه!!، ولي كلاس داره!!!
اين ها نمونه اي از فرهنگ غلط و رايج كلاس گذاري در جامعه ماست و اگر بخواهيم اين فهرست را كامل كنيم خود مثنوي هفتاد من كاغذ مي شود.اين در حالي است كه خداوند در آيات زيادي از قرآن، مسرفان و مبذران را دشمن خويش و دوستان شياطين برمي شمارد (اسراء آيه 72 و آيات ديگر) زيرا با اسراف و ريخت و پاش كردن، نه تنها كفران نعمت مي كنند بلكه اجازه نمي دهند تا ديگران از نعمت هاي خداوند به درستي بهره گيرند. چنان كه همين مترفان و مسرفان و مبذران هستند كه زمينه افزايش جرم خيزي در جامعه را فراهم مي كنند و رفاه زدگان، خود بزرگ ترين مجرمان جوامع بشري بشمار مي روند.
مسرفان مايه فساد انگيزي و تباهي در جوامع و زمين هستند (شعراء، آيات 151 و 152) در حالي كه از نظر خودشان رفتارشان بسيار ارزشي و درست است (يونس، آيه 21) از اين رو خودپسندي نمي گذارد تا در مسير درست قرار گيرند و دست از كلاس گذاري كه موجبات اسراف و تبذير و فساد مي شود بردارند.
با توجه به آنچه گذشت نتيجه گرفته مي شود كه كلاس گذاري براي ديگران، نماد بارزي از فخرفروشي و تفاخر است كه از نظر قرآن و روايات معصومين عملي شديداً مذموم و مخالف آموزه هاي الهي بشمار مي رود. جا دارد حسن ختام اين مقاله را حديث زيبايي از علي(علیه السلام) قرار دهيم كه هشداري است جدي به همه كساني كه دنيا و زرق و برق پوچ و بي ارزش آن، آنان را فريفته و دچار غرور وتفاخر و كلاس گذاري كاذب و توخالي كرده است: آن حضرت مي فرمايد: «مالا بن آدم والفخر اوله نطفه و آخره جيفه ، لا يرزق نفسه ولا يدفع حتفه= فرزند آدم براي چه فخرفروشي و كلاس گذاري مي كند؟ او كه در آغاز، نطفه اي گنديده و در پايان مرداري بدبو است، نه مي تواند روزي خود را تأمين كند و نه مرگ را از خود دور سازد! (نهج البلاغه، حكمت 454)
منبع:روزنامه کیهان
/ن
