ابرقدرت قرن ۲۱

هند بزرگ ترين كشور جنوب آسيا و دومين كشور پرجمعيت جهان، مهم ترين قدرت منطقه اي در حوزه اقيانوس هند و صاحب بزرگ ترين دموكراسي آسيايي، در راه قدرتمند شدن گام برمي دارد و از آن به عنوان يك قدرت بزرگ قابل ياد مي شود. اين كشور گذشته از جايگاه سنتي خود، امروزه به دلايلي از جمله برخورداري از پتانسيل پذيرفته شده در جمع صاحبان قدرت هسته اي، احتمال عضويت در شوراي امنيت در صورت تغيير ساختار سازمان ملل و داشتن فن آوري پيشرفته رايانه اي و اطلاعاتي ، موقعيت كاملا جديدي در صحنه بين المللي به دست آورده و وزن و اعتبار آن در تعاملات جديد روابط بين الملل غيرقابل انكار است. هند با وجود تخاصم تاريخي با پاكستان، از نفوذ قابل ملاحظه اي بر ساير بازيگران منطقه از جمله سريلانكا و بنگلادش برخوردار است. هدف اصلي آن در استراتژي نظامي، مهار تهديدات چين، حفظ برتري استراتژيك بر پاكستان، تبديل شدن به يك قدرت برتر دريايي در اقيانوس هند و تداوم روابط استراتژيك با روسيه و استفاده از توان تكنولوژيكي كشورهاي غربي براي بازسازي، تجهيز و تقويت ارتش خويش است. هند در سطح جهاني خواستار عضويت دايم در شوراي امنيت است. كشور هند به دليل ويژگي هاي مختلف يكي از نمونه هاي منحصر به فرد در اين مورد است.

نگاه هند به جهان در قرن 21

راهبردهاي سياسي - اقتصادي هند پس از جنگ سرد دچار تغييرات اساسي شده است. اين راهبردها كه در گذشته متكي به روابط راهبردي با روسيه و اسراييل بود بعد از فروپاشي شوروي به سمت افزايش همكاري همزمان با آمريكا و چين و اروپا تغيير كرد.
در گذشته فضاي حاكم بر دوران جنگ سرد به گونه اي بود كه هند براي مقابله با پاكستان به عنوان رقيب و دشمن سنتي خود روابط راهبردي و همه جانبه را با روسيه برقرار كرده بود و از طرف ديگر در مقابل روابط پاكستان با كشورهاي اسلامي و عربي هند گزينه همكاري راهبردي با اسراييل را انتخاب كرده بود. پس از فروپاشي شوروي و سياست نگاه به غرب كابينه هاي روسيه در اوايل دهه 90، هند براي جبران خلا به وجود آمده در حوزه امنيت ملي خود و جلوگيري از سوء استفاده پاكستان از فروپاشي شوروي، از يك سو به سمت گسترش روابط سياسي تجاري و دفاعي با آمريكا حركت كرد و از سوي ديگر با علم و آگاهي بر روابط راهبردي چين و پاكستان تلاش كرد تا اختلافات مرزي ديرينه خود با چين را حل و فصل كند.
بعد از سال 1994 كه پريماكف با سياست نگاه به شرق به نخست وزيري روسيه رسيد و روابط سياسي - امنيتي گذشته را با هند احيا و تقويت كرد. هند ضمن استقبال از تداوم و افزايش همكاري ها با روسيه و اسراييل به عنوان شركاي سنتي دهلي نو، توسعه روابط با آمريكا و چين را رها نكرد به گونه اي كه سفير آمريكا در دهلي نو در سال 2002 هند را شريك راهبردي آمريكا خواند.
از طرف ديگر گرايشات هند به توسعه همكاري با چين و آمريكا در كنار همكاري هاي گذشته دهلي نو با روسيه و اسراييل باعث تغييرات ماهوي در منازعه تاريخي پاكستان و هند شده است.
تحليل رهبران هند اين است كه هند نمي تواند مسير حركت به سوي تبديل شدن به يك قدرت بزرگ در قرن 21 را طي كند بدون آن كه روابط خود با ابرقدرتي چون آمريكا را كنترل و مديريت كند و در مسايل كلان بين المللي به بده بستان با آمريكا و ساير قدرت هاي بزرگ بپردازد. در مقابل آمريكا نيز به اين نتيجه رسيده كه پيشبرد سياست هايش در منطقه نيازمند روابط گسترده تر با هند است. نخست وزير هند در زمينه رابطه كشورش با آمريكا مي گويد: «دهلي نو با شتاب زيادي سرگرم گسترش روابط خود با واشنگتن است و اگرچه جورج بوش، رييس جمهوري آمريكا سياست همكاري با هند را دارد، اما دهلي نو معتقد است هر رييس جمهوري كه در آمريكا به روي كار آيد نيز روابط هند و آمريكا پيشرفت خواهد كرد.»
روابط دو كشور هند و آمريكا در طي پنج دهه گذشته شاهد فراز و نشيب هاي زيادي بوده است.
در دوران جنگ سرد دولت هاي آمريكا نسبت به ضرورت توقف كمونيسم علاقه و اصرار داشتند و به روابط روسيه و هند بدبين بودند و جايگاه هند را در جنبش عدم تعهد چندان جدي نمي گرفتند.
همچنين همكاري نظامي آمريكا با يك كشور مخالف هند يعني پاكستان نيز دليل ديگري براي ايجاد شكاف بين واشنگتن و دهلي نو بود.
پايان جنگ سرد كه با آزادسازي اقتصاد هند همراه شد شاهد بهبود نسبي بين روابط دو كشور شد و به دنبال آن، تبادل هيات هاي بلندپايه اي بين دو كشور آغاز شد.
اما آمريكا به دنبال آزمايشات هسته اي هند در سال 1998 تحريم هاي اقتصادي زيادي را بر هند تحميل و نيز همه اشكال همكاري هاي نظامي با دهلي را متوقف كرد. با اين حال دو كشور ضرورت برقراري رابطه بهتر و بيش تر را درك كرده و به منظور عادي سازي روابط دوجانبه 10 دور مذاكرات از ژوئن سال 98 بين جاسوانت سينگ وزير امور خارجه هند و استروپ تالبوت، معاون وزير خارجه و نماينده ويژه آمريكا انجام دادند. اين مذاكرات نهايتا منجر به ديدار كلينتون در بهار 2000 شد كه اولين سفر يك رييس جمهور آمريكا به هند پس از 22 سال بود.
از طرف ديگر دولت هند از سال 91 تاكنون تغييرات وسيعي را در سياست هاي اقتصادي خود به منظور جلب سرمايه گذاري هاي داخلي و خارجي در برخي از بخش هاي اين كشور ايجاد كرده بود. اين تغييرات تاثير عميقي را بر روابط تجاري هند و آمريكا و سرمايه گذاري آمريكا در هند برجاي گذاشت. به طوري كه آمريكا اكنون نه تنها بزرگ ترين كشور سرمايه گذار در هند است، بلكه بزرگ ترين شريك تجاري اين كشور نيز است و تجارت بين دو كشور به 20 ميليارد دلار بالغ شده است.
چارچوب سازماني موجود براي تجارت و سرمايه گذاري دو كشور شوراي مشترك تجارت هند و آمريكاست كه اين شورا در سال هاي اخير بسيار فعال شده و نشست هايي را علاوه بر برگزاري اجلاس متناوب در دهلي نو واشنگتن ترتيب داده است.
در مجموع هند از يك طرف هنوز چين و پاكستان را تهديدي براي خود مي داند و از طرف ديگر در شرايطي كه نامزد عضويت در شوراي امنيت است و ادعاي قدرت بزرگ شدن دارد در تلاش است تا با آمريكا روابط راهبردي برقرار كند. در مقابل در مرحله كنوني آمريكايي ها حاضر هستند كه براي جلب همكاري هند حتي به امضاي قرارداد هسته اي با دهلي نو بپردازند.
تام لانتوس از حزب دموكرات از همكاري هسته اي آمريكا با هند حمايت مي كند و روابط اقتصادي طرفين حتي روابط اقتصادي هسته اي با سرعت زيادي در حال گسترش است.
چندي قبل آمريكا هيات تجاري 250 نفره اي را از 180 شركت به هند اعزام كرد كه 30 تن از آنان از 14 شركت هسته اي آمريكا بودند. يك هيات فوق العاده بزرگ تجاري به منظور ارزيابي بازار رآكتور هسته اي هند وارد بمبئي شد. رياست اين هيات 225 نفره برعهده فرانكلين لاوين، معاون وزير تجارت بين المللي آن كشور قرار داشت.
روساي اين هيات اعلام كردند كه در حال گفت وگو با دولت هند و چهار يا پنج شركت توليد انرژي براي فروش فن آوري هسته اي هستند. يك شركت معدني آمريكا نيز قراردادي براي فروش 500 تن اورانيوم در سال به هند با اين كشور منعقد كرد. اين قرارداد كه بين شركت معدني دبليو ام آمريكا و مجتمع سوخت هسته اي هند منعقد شد، پس از نهايي شدن قرارداد هسته اي هند و آمريكا قابليت اجرايي شدن يافته است. بنا بر تخمين شوراي تجارت هند و آمريكا ، دهلي نو به حداقل 100 ميليارد دلار سرمايه گذاري براي توسعه انرژي هسته اي خود طي 20 سال آينده نياز دارد. هند در حال حاضر 16 راكتور هسته اي دارد. قرارداد هسته اي هند و آمريكا در شرايطي اجرايي مي شود كه هند عضو ان.پي.تي نيست و بمب اتمي نيز دارد.
در مجموع برخلاف دوران جنگ سرد ، هند تنها متحد راهبردي مسكو نيست و طي دهه گذشته روابط هند با آمريكا بسيار گسترده شده و از نظر آمريكا هند يك كشور متعهد و مسووليت پذير در مناسبات منطقه اي و بين المللي است كه نمي شود آن را ناديده گرفت. در واقع هند نيز با توجه به معادلات كلانش در منطقه و جهان به اتخاذ چنين تصميمي دست زده و چالش هايش با چين و پاكستان را مدنظر قرار داده است.

بزرگ ترين خريدار سلاح

از طرف ديگر در حال حاضر هند با دارا بودن 1/1 ميليون نفر نظامي سومين ارتش، چهارمين نيروي هوايي و پنجمين نيروي دريايي بزرگ و يكي از بزرگ ترين خريداران سلاح در سطح جهان است كه از آمريكا ، روسيه و هند به عنوان سه فروشنده بزرگ تسليحات سلاح خريداري مي كند. هند در سال 2005 با 5/4 ميليارد دلار خريد اسلحه بزرگ ترين خريدار اسلحه در بين كشورهاي در حال توسعه بوده است. فقط روسيه در پنج سال گذشته بيش از 10 ميليارد دلار اسلحه به هند فروخته است و تماس ها براي فروش 9 ميليارد دلار ديگر نيز در جريان است و معاون نخست وزير روسيه از افزايش فروش تسليحات اين كشور به هند تا سقف 19 ميليارد دلار خبر داده است. در حال حاضر شركت روسي - هندي هوافضاي براموس Bramos Aerospace ، در حال كار روي نسل جديدي از موشك هاي مافوق صوت ضدكشتي هستند كه با اين توافق همچنين اجازه توليد 140 جنگنده چندكاره MKI30Su- در هند با موفقيت در حال انجام است. به طور سنتي از دهه 70 به بعد شوروي از لحاظ صدور فروش تسليحاتي به هند در صدر ساير كشورها قرار داشته است و اكنون نيز چنين است. نيروي دريايي هند در مورد خريد چهار فروند هلي كوپتر پيشرفته كه به وسايل هشداردهنده سريع هوايي تجهيز شده اند قراردادي با روسيه امضا كرده است. اين هلي كوپترها كه به «كاموف - 31» ناميده شده است، داراي راداري است كه اهداف هوايي را در سطح پايين تر از پرواز هلي كوپتر تشخيص مي دهند و همزمان 20 هدف هوايي را رديابي كرده و اطلاعات آن را بي درنگ به كشتي مادر مخابره مي كنند. نيروي دريايي هند در نظر دارد اين هلي كوپتر را در كشتي هاي جنگي «كلاس كريواك» كه ساخت آن در روسيه در جريان است استفاده كند. نيروي دريايي هند همچنين قصد دارد از اين هلي كوپترها به عنوان مكمل سيستم دفاع كشتي «باراك» ساخت رژيم صهيونيستي كه قادر به دفع جنگنده هاي تهاجم و بمب افكن، موشك هاي دريا به دريا و كروز است استفاده كند. سيستم دفاع باراك قادر به دفاع موشك هاي دريا به دريا از نوع اكزوست نيز است.
علاوه بر اين هند يك قرارداد براي خريد دو اسكادران 400 فروند) هلي كوپتر حمل و نقل «ام.آي.17» روسي امضا كرده است. اين هلي كوپترها با ظرفيت چهار تن اصولاً جهت حمل و نقل است اما با نصب تجهيزاتي نظير موشك و مسلسل روي آن در مواقع ضروري مي توان از آن به عنوان يك وسيله تهاجمي نيز استفاده كرد.
هند قرارداد خريد 40 فروند «سوخو - 30» به ارزش 8/1 ميليارد دلار را نيز با روسيه به امضا رسانيده كه تاكنون تعدادي از آن ها را تحويل گرفته است. هند همچنين همكاري با روسيه براي اصلاح و بازسازي 125 فروند جنگنده « ميگ 21 » خود را آغاز كرده است. يك فروند زيردريايي « كلاس كيلو » نيز كه به موشك هاي كروز ضدكشتي با برد 220 كيلومتر مجهز است و داراي دستگاه پيشرفته كشف دريايي است، از روسيه تحويل و در نيروي دريايي هند به خدمت گرفته شده است.
آمريكا نيز تصميم دارد كه فروش گسترده تسليحات به هند را آغاز كند. دولت بوش در حال بررسي اين مساله است كه آيا در تلاش براي عقد قرارداد پنج ميليارد دلاري براي 126 جنگنده چندكاره، سيستم رادار پيشرفته خود را به هند بفروشد يا خير؟ به اعتقاد كارشناسان خريد هواپيماهاي اف166 يا « سوپر هورنت E/F18F/A- ساخت بويينگ توسط هند، باعث تقويت مناسبات دو جانبه هند - آمريكا از زمان پايان جنگ سرد مي شود. گفته مي شود هند همچنين به شدت علاقه مند به خريد ديگر تسليحات آمريكايي نظير هواپيماي گشت دريايي اورين C3P- سيستم هاي ضدموشكي 3PAC- و سيستم هاي جنگي الكترونيكي است. تحليل گران نگرانند كه فروش تسليحات آمريكا باعث برافروخته شدن آتش رقابت بين هند و پاكستان شود.
علاوه بر آمريكا و روسيه ، در سال هاي اخير هند مذاكراتي را براي خريد تجهيزات نظامي با ساير كشورها از جمله انگليس و اسراييل به عمل آورده است. شركت علوم و هوانوردي هندوستان در نظر دارد در اين چارچوب با مشاركت انگليس نوع اصلاح شده هواپيماي جنگنده «جاگوار» را در داخل اين كشور توليد كند. نيروي هوايي هند از 15 سال پيش هواپيماهاي جنگنده بمب افكن جاگوار را در اختيار دارد و سال هاي مديدي است كه هواپيماي جاگوار توليد مي كند، اما اين اولين بار است كه نوع پيشرفته و اصلاح شده هواپيماهاي جاگوار را توليد خواهد كرد.
منبع: اندیشکده روابط بین الملل
ج/