برنامه ریزی درسی

اين روزها افكار خيلي ها درگير چگونگي طراحي برنامه ريزي درسي شده است ؛ اما دوستان خوبم! نوشتن يك برنامه درسي منسجم و خوب، آن قدرها هم كه تصور مي كنيد،سخت نيست؛فقط كمي دقت ميخواهد؛
- برنامه ريزي درسي چيست ؟
- چرا براي مطالعه به برنامه ريزي نيازمنديم؟
- يك برنامه ريزي خوب چه خصوصياتي بايد داشته باشد؟
- چگونه مي توانيم يك برنامه ريزي خوب را طراحي كنيم؟
وقتي ما در زندگي هدفي داريم و مي خواهيم براي رسيدن به آن هدف،كاري انجام دهيم،ناگزيريم كه مسيري را طي كنيم .
انتخاب مسير ورسيدن به هدف مورد نظر ما ،بسيار با اهميت است؛چرا كه هم مي توانيم مسير پر پيچ خم وانحرافي را انتخاب كنيم و هم بهترين مسير را؛واين بستگي به ميزان علاقه ما به آن هدف و خواسته مان دارد.

اگر هدف ما كمرنگ باشد،شدت و ضعف مسير براي ما كم اهميت است و انگيزه اي براي رسيدن ما را مشتاق نمي كند؛اما اگر هدف ما بسيار ارزشمند باشد،راه دوم را انتخاب مي كنيم و براي رسيدن به آن از هيچ تلاش وكوششي دست بر نمي داريم و ميدانيم كه براي رسيدن به آن،سختي هايي رانيز بايد متحمل شويم ؛بنابراين، شور وشوق رسيدن به هدف، انگيزه تلاش كردن را در ما زياد مي كند .
انتخاب مسير ،همان برنامه ريزي درست ومطلوب است؛يعني اگر ما هدف مشخص و معيني داشته باشيم و آن هدف براي ما بسيار ارزشمند باشد،شور وشوق رسيدن به آن ،اين انگيزه را در ما ايجاد مي كند كه چگونه براي پيمودن به بهترين نحو برنامه ريزي كنيم تا بهترين نتيجه را در راه رسيدن به هدفمان بگيريم؛بنابراين،«برنامه ريزي تنظيم راههاي هدفمندبراي رسيدن به هدف است.»
بدون هدف، برنامه ررزي معنايي ندارد ؛همان گونه كه بدون انگيزه،هدف نيز معنايي ندارد؛پس براي رسيدن به هدف ،ابتدا بايد اهداف جزئي تر را طي كرد؛مثل پلكان يك پله كه براي رسيدن به آخرين پله بايد ابتدا از اولين پله شروع كرد .
«طبق تحقيقات انجام شده ،يكي از ويژگي هاي بارز انسان ،قدرت تفكر وانديشه است.انسان در طول زندگي خود ،هرگز از تفكر و انديشه جدا نبوده است وبا تفكر صحيح توانسته است به حل مسائل ومشكلات خود بپردازد و به رشد و تعالي نائل آيد»؛بنابراين، در طراحي برنامه درسي مي تواند با استفاده ازتفكر صحيح ،مسير رسيدن به هدف خود را اانتخاب كند.در برنامه ريزي درسي مي تواند به ردو صورت عمل كرد؛يا طراحي واستفاده از برنامه اي كه هدفمند ،سازمان يافته ودقيق است كه به شيوه منظم قابل اجراست و بر اساس زمانهاي مشخص تنظيم واجرامي شود ،ويا براساس ذهنيت افراد شكل مي گيرد و فرد با توجه به توانايي اش ،بدون در نظر گرفتن زمان مشخص شروع به مطالعه مي كند و بر اساس نياز خود ،به كارهاي تفريحي و استراحت مي پردازد ؛در هر صورت اين به خود شما بستگي دارد هر شيوه اي را كه با روحيه شما سازگار است ،برگزيده تا با اجراي آن ،بهترين وبيشترين نتيجه را به دست آوريد و به هدف خود دست يابيد .در اينجا هدف ما اجراي نوع اول است.

آنچه در طراحي برنامه ريزي درسي مؤثر است:
 

نكاتي كه در طراحي برنامه درسي خوب موثر است ، به شرح زير است:

بررسي كتابهاي درسي:
 

در انتخاب محتواي كتابهاي درسي بايد درباره مطالبي كه در برنامه گنجانده مي شود،تصميم بگيريد. ابتدا همه كتابهايي را كه بايد مطالعه شود ، گردآوري كنيد و درباره حجم انها ، سخت و آسان بودن آنها و مدت زماني كه به هر فصل و بخش اختصاص مي يابد ، نظر دهيد و تعيين كنيد كه به هر كدام در طول روز ، هفته و ماه، مي بايست چه مدت زماني براي مطالعه اختصاص داده شود . توجه داشته باشيد كه در تنظيم وقت نبايد فقط به كتابهايي كه علاقه منديد، اهميت دهيد ؛ در اين گونه موارد ، منطقي فكر كنيد و براي كتابهايي كه محتواي آنها سخت تر است،زمان بيشتري را براي مطالعه در نظر بگيريد .

از كجا شروع كنيم:
 

براي جلوگيري از سردرگمي بايد بدانيم كه از كجا بايد شروع كنيم ؛ يعني وقتي كتابهاي مورد نظر خود را سبك و سنگين كرديم و مدت زمان لازم را براي مطالعه را به آنان اختصاص داديم،مي بايست تعيين كنيم كه ابتدا از چه كتابهايي شروع كنيم. بعضي از افراد از كتابهاي سخت شروع مي كنند تا به كتابهاي آسان برسند. بعضي ديگر از كتابهاي آسان به مشكل شروع مي كنند و بعضي ديگر ترجبح ميدهند كه كتابهاي آسان و مشكل را با هم بخوانند؛ در هر صورت ، اينكه يك كتاب را تا آخر مي خوانيد و بعد سراغ كتاب ديكري مي رويد و يا برنامه روزانه شما متنوع است و فصلهاي از چند كتاب را براي مطالعه روزانه خود انتخاب مي كنيد، يك مسئله شخصي است و بستگي به عادت مطالعه شما دارد. آنچه در اينجا اهميت دارد ، اين است كه سعي كنيد درسهاي مشكل را به ساعتهايي كه احساس مي كنيد بهتر مي توانيد بخوانيد و بازدهي بيشتري داريد، اختصاص دهيد و درسهاي آسانتر را به روزهاي ديگر موكول كنيد؛ همچنين ترتيب كتابهايي كه براي مطالعه انتخاب مي كنيد، مي بايست به گونه اي باشد كه در حين مطالعه و يادآوري مطالب در انها تداخل ايجاد نشود.
جايگاه هر درس را مشخص كنيد و تعيين كنيد كه ابتدا چه تكاليفي را انجام دهيد، بهتر است و چه تكاليفي را با تاخير انجام دهيد، برايتان مشكلي پيش نمي آيد.

انعطاف پذيري
 

برنامه درسي را طوري طراحي كنيد كه امكان تغيير در آن باشد تا هنگام اجراي آن اگر احساس كرديد كه برنامه خيلي راحت و آسان و يا خيلي سخت و فشرده است، بتوانيد نواقص آنرا برطرف كنيد و با نظارت و بازنگري به ساماندهي مجدد آن بپردازيد؛ چرا كه انرژي شما در برنامه ريزي سخت و فشرده بزودي هدر مي رود و توان ادامه برنامه را نخواهيد داشت و در برنامه ريزي راحت و آسان، مدت زماني را كه بايد به مطالعه مي پرداختيد، هدر مي دهيد و در واقع حداكثر استفاده را از حداقل زمان نمي كنيد و ممكن است كه براي ادامه مطالعه، وقت كم بياوريد؛ بنابراين ، برنامه را به گونه اي طراحي كنيد كه امكان تغيرات لازم در آن امكان پذير باشد.

پشتكار و سخت كوشي
 

پشتكار و سختكوشي در اجراي برنامه درسي؛ نشان دهنده انگيزه قوي شما براي رسيدن به هدف است؛ اما براي اينكه هميشه در طول اجراي برنامه مصمم باشيد، بايد قبل از اجراي آن خود را ملزم كنيد تا بر اساس برنامه عمل كنيد و در صورت عدم تعهد، خود را مجبور به جبران ان كنيد؛ يعني در ساعتهايي كه براي كارهاي غير قابل پيش بيني در نظر گرفته بوديد، تخطي خود را از برنامه جبران كنيد.

برنامه هاي غير درسي
 

در يك برنامه درسي خوب بايد به امور غير درسي نيز توجه داشته باشيد ؛ يعني مدت زمان كوتاهي را نيز به كارهاي غير درسي اختصاص دهيد؛ مثل مطالعات غير درسي، پياده روي، ورزش و هر چيز ديگري كه مورد علاقه تان است . توجه داشته باشيد كه با افراط در اجراي برنامه هاي غير درسي، در مسيرهاي انحرافي قرار نگيريد و از هدف اصلي و برنامه اصلي خود دور نشويد.
لازم است مدت زماني كه به برنامه هاي غير درسي اختصاص ميدهيد ،خيلي طولاني نباشد؛مثلا اگر قبلا دو ساعت ورزش انجام مي داديد ،اكنون زمان كمتري را به آن اختصاص دهيد.

استفاده از مؤسسات وكلاس هاي آموزشي:
 

استفاده از مؤسسات و كلاسهاي آموزشيرا در برنامه هاي درسي ،به اجبار توصيه نمي كنيم ؛اما اگر احساس مي كنيد كه نياز به كلاس تقويتي داريد و تصميم گرفته ايد كه به كلاس هاي آموزشي برويد ،خوب تحقيق كنيد كه آن مؤسسات حتما معتبر وقابل اع تماد باشند ؛همچنين براي رفع اشكالات درسي مي توانيد به صورت گروهي با همكلاسي ها ودوستانتان مشكلات درسي تان را مطرح و برطرف كنيد ويا با شركت در كلاسهاي غير تقويتي كه در خود مدارس برگزار مي شود ،نيز مي توانيد كمك زيادي در رفع اشكالات درسي تان بكنيد .

آزمون استفاده از تست وآزمونهاي معتبر:
 

استفاده از تست وآزمونهاي معتبر را در برنامه هاي خود بگنجانيد ،چرا كه به كار گيري آن در پايان يادگيري هر مطلب بسيار مفيد است.سعي كنيد كه بعد از پايان هربخش ويا هر درس ،با استفاده از سؤال هاي چهار جوابي وآزمونهاي آزمايشي بلافاصله توانايي يادآوري مطالبي را كه ياد گرفته ايد،ارزيابي كنيد؛چون فراموشي معمولا بعد از گذشت 24ساعت بيشتر است.در موقع تست زدن درس جديد ،به عقب برگرديد و دوباره تست هاي دروس گذشته را بزنيد تا مروري بر آنچه فرا گرفته ايد داشته باشيد.

تنظيم ساعات مطالعه :
 

سوال هايي كه اين روز ها بيشتر از ما پرسيده مي شود، اين است كه براي برنامه ريزي در شبانه روز چند ساعت درس بخوانيم بهتر است. پاسخ واضح و روشني به اين سؤال نمي توان داد ؛چرا كه توانايي مطالعه افراد با يكديگر متفاوت است.بعضي از افراد ظرفيت مطالعه شان زياد است وبا وجود اين كه ساعت هاي طولاني را به مطالعه اختصاص مي دهند،كمتر احساس خستگي مي كنند ؛اما بعضي ديگر از افراد نمي توانند در طي شبانه روز زياد مطالعه كنندو در مطالعه طولاني مدت، بيشتر احساس خستگي مي كنند .تشخيص ميزان ساعت مطالعه هر فرد به خود فرد بستگي دارد و خود او بايد تشخيص دهد كه چقدر بايد بخواند ،استراحت كند و يا به كارهاي ديگرش بپردازد .
در واقع با توجه به شناختي كه هر شخص از خود دارد ،ميتواند بهترين برنامه رابراي خود تدوين كند.تنها توصيه اي كه مي توانيم در اين مورد به شما داشته باشيم ،اين است كه در شروع مطالعه و در ماه هاي اول ،بهتر است زمان بيشتري را به مطالعه اختصاص دهيد تا در ماه هاي آخر و ايام تعطيل عيد نوروز ،فشار كمتري به شما وارد شود و فرصت كافي براي مرور مطالب درسي داشته باشيد .
محققان معتقد ند كه افراد موفق آنهايي نيستند كه فقط سر كلاس حاضر مي شوند ،به درس گوش مي دهند ،يادداشت برمي دارند ،و منتظر مي مانند تا معلم ،تاريخ امتحان را اعلام كند ؛بلكه افراد موفق كساني هستند كه زمان مورد نياز براي انجام تكاليف درسي را پيش بيني مي كنند ،درباره تكاليفي كه بايد انجام دهند ،اطلاعات لازم را به دست مي اورند،در مواقع ضروري به صورت گروهي كار مي كنند وهر كاري را كه باعث نظم بيشتر در انجام امورشان مي شود ،انجام مي دهند و به طور كلي افراد موفق ،افرادي فعال هستند؛نه منفعل.

برنامه ريزي بلند مدت وكوتاه مدت:
 

رعايت نكاتي كه در طراحي يك برنامه درسي توضيح داديم ،اساس تشكيل يك برنامه درسي خوب است.با رعايت اين نكات در برنامه روزانه ،اين نظم فكري در شما ايجاد مي شود كه بدانيد وقتي صبح از خواب بيدار مي شويد ابتدا بايد به چه كاري بپردازيد و به طور خودكار ،بدون هيچ گونه دغدغه اي ،وارد عمل مي شويد .
يكي دو هفته بعد از اجراي برنامه ،نتيجه حاصل از آن را بررسي كنيد تا بدانيد كه آيا در اجراي برنامه موفق بوده ايد يا خير و آيا به نقاط ضعف و قدرت خود پي برده ايد و بدانيد كه آيا از اجراي برنامه راضي هستيد يا نه. در صورت عدم رضايت ، در برنامه خود تجديد نظر كنيد و در صورت رضايتمندي مي توانيد بر همين اساس براي بقيه روزهاي هفته برنامه ريزي كنيد و با اجري برنامه روزانه و هفتگي مي توانيد براي يك ماه و ماههاي بعد نيز برنامه ريزي كنيد و بدين ترتيب ، برنامه كوتاه مدت و بلند مدت شما شكل مي گيرد .

موانع اجراي برنامه درسي :
 

موانع زيادي در اجراي صحيح برنامه درسي شما تاثير گذار است كه برخي از انها به شرح زير است:
- عدم تسلط بر موضوع هاي درسي.
- عدم شناخت نقاط ضعف و قوت خود و تلاش براي برطرف كردن انها .
- عدم اغتماد به نفس و تصورات منفي از توانايي خود .
- ضعيف و كمرنگ شدن هدف و انگيزه .
- خيالبافي ، سستي و ......
توجه داشته باشيد كه براي به دست آوردن خواسته هاي خود ، بايد كمي بيشتر تلاش كنيد و براي مدتي متقبل سختي و زحمت شويد . همه آمدهاي موفق ، با تلاش سختي موفقيت رسيدند . اميدواريم كه شما هم از اين دسته آدمهاي موفق باشيد . آرزوي موفقيت و پيروزي همه شما را از خداوند منان خواستاريم .
«خداوند يار و ياورتان باشد.»
منابع:
-1 ابراهيمي علي ؛ برنامه ريزي درسي (راهبردهاي نوين)؛تهران: فكر نو؛1377 .
-2 تقي پور ، ظهير ؛ مقدمه اي بر برنامه ريزي آموزشي و درسي؛ تهران: آگاه ؛ 1383 .
-3 سيف، علي اكبر؛ روانشناسي پرورشي(روانشناسي يادگيري و آموزش)؛ تهران : آگاه، 1380.
/خ