آموزش الفباي مسووليت در دوران طفوليت
خانم‌هاي خانه‌دار به‌طور معمول، کارهاي منزل را کارهايي کوچک و تکراري مي‌دانند که هميشه در خانه انجام مي‌گيرند اما در نظر کودکان اين کارها بسيار مشکل و ناخوشايند هستند زيرا هر وقت که دوست دارند کار ديگري انجام دهند، به آنها واگذار مي‌شود. با آنکه انجام اين کارها اهميت چنداني ندارند اما در بيشتر موارد با بحث و جدل‌هاي طولاني همراه است.
صرف‌نظر از اينکه اين کارها تا چه حد اهميت داشته باشد، مي‌تواند به ويژه در هنگامي که انجام آنها مستلزم يادآوري‌هاي مکرر و بحث طولاني باشد، آرامش خانه را به هم بزند. پدران و مادران بايد به ياد داشته باشند که در خانه، هر کسي بايد مسووليت کارهايي را که براي تداوم يک زندگي شايسته لازم است، بر عهده بگيرد، به ويژه در خانواده‌هايي که پدر و مادر هر دو شاغل‌اند و يا اينکه تنها يکي از والدين در خانه زندگي مي‌کند. اگر اين امور از آغاز به صورت يک قانون نانوشته ولي لازم‌الاجرا درآيد، کودکان مي‌آموزند که کمک در خانه جزيي از کارهاي روزمره آنهاست، البته دقت کنيم که نبايد انبوهي از کارهاي منزل را بر دوش کودکان گذاشت بلکه انجام چند مسووليت کوچک به وسيله کودک، هم کار شما را سبک‌تر مي‌کند و هم اينکه مقوله همکاري را به کودک مي‌آموزد.
کودکان سرکش
يکي از شکايات عمده والدين که هميشه عنوان مي‌شود، اين است که کودکان آنها بي‌مسووليت هستند و کارهايي را که بر عهده آنها گذاشته مي‌شود، انجام نمي‌دهند و يا اينکه بدون چند بار تذکر و بحث‌هاي پياپي به اين کارها نمي‌پردازند. خلاصه اينکه نافرمان و سرکش هستند و يا اينکه به سادگي يادشان مي‌رود کارهايي را که به آنها محول شده است، انجام دهند. والدين همچنين با اين پرسش مواجه‌اند که چطور مي‌توانند احساس مسووليت را در فرزندان خود برانگيزند. نکته‌اي که بايد به ياد داشته باشيم، اين است که مسووليت پذيرفتن، مستلزم توانايي انجام کار است. در بيشتر موارد، تنها هنگامي عادلانه است که انجام کاري را از کودک بخواهيم که او قادر به انجام آن باشد.
زود آغاز کنيد
حتي خردسال‌ترين کودکان نيز مي‌توانند ياد بگيرند که مسوول باشند. درباره کودکان خردسال و اينکه کودک قادر به انجام کاري است، مرحله رشد او را در نظر بگيريد. به عنوان مثال، کودکان نوپا تمايل دارند اشيا را از روي زمين بردارند بنابراين از اين انرژي استفاده کنيد و کودک را وادار کنيد که لباس‌هاي کثيف خود را در سبد لباس‌شويي بيندازد، لباس‌هاي تميز را در کشو بگذارد و اسباب‌بازي‌هاي خود را سرجايشان قرار دهد. کودکان خردسال دوست دارند که به پدر و مادرشان کمک کنند و اگر شما به آنها اجازه دهيد، مي‌توانند به جاي اينکه مزاحم شما باشند واقعا به شما کمک کنند. با اين کار هم آنها را مشغول نگه مي‌داريد و هم اينکه به آنها مسووليت‌پذيري را ياد مي‌دهيد.
وظايف کودک را در خانه تغيير دهيد
کارها بايد متناسب با سن و توانايي کودک باشند. پس به جاست که با رشد کودک، کارها را تغيير دهيد به ويژه هنگامي که بيشتر از يک کودک در خانه داريد. به اين ترتيب، يکي از کودکان نمي‌تواند بگويد: «چرا خواهر بزرگ‌ترم نبايد آن کار را انجام دهد و من بايد انجام دهم؟» زيرا خواهر بزرگ‌تر يا پيشتر آن را انجام مي‌داده و يا اينکه بعدها آن را انجام خواهد داد. هنگامي که وظايف تغيير کنند، کودکان منتظر مسووليت‌هاي جديد خواهند شد. به طور مثال، پدري را در نظر بگيريد که به کودکش مي‌گويد: «تو هنوز آن‌قدر بزرگ نشده‌اي که به کوچه بروي و هفته‌نامه بخري ولي يک روز خواهي توانست» کودک در اين حالت به طور مرتب از پدرش مي‌پرسد که آيا به اندازه کافي براي اين کار بزرگ شده است يا نه و هنگامي که کودک به اندازه کافي بزرگ شد، وظيفه جديدش را بسيار دوست خواهد داشت.
آموزش کارها
فرض نکنيد که کودک در خانه مي‌داند که چه طور کاري را که شما از او خواسته‌ايد، انجام دهد. هميشه به طور دقيق چيزي را که انتظار داريد مشخص کنيد، به او نشان دهيد که چطور آن را انجام دهد و پيشرفت او را در انجام کار از ابتدا زير نظر بگيريد. به طور مشخص به او بگوييد که چه مواقعي يک کار به خصوص بايد آغاز شود و چه زماني بايد پايان يابد. به طور مثال، مرتب کردن رختخواب را پيشنهاد کنيد اما اين نکته را هم بدانيد که هيچ‌کس به طور مادرزاد نمي‌تواند آن طور که شما رختخواب‌ها را مرتب مي‌کنيد، رختخواب‌ها را مرتب کند. به کودک نشان دهيد که چطور آن را انجام دهد و سپس پيشرفت‌ها و تلاش‌هاي کودک را به اندازه کافي تحسين و تشويق کنيد.
انتظار زياد نداشته باشيد
سعي کنيد که انتظاراتتان را با سن کودک و مرحله رشد او تطبيق دهيد. هنگامي که کودک سه ساله‌اي مي‌تواند اشغال‌ها را در سطل اتاقش بريزيد حتما انتظار نداشته باشيد که بتواند هم زباله‌ها را جمع کند و هم آنها را از پله‌ها پايين ببرد. بنابراين توقعات‌تان از کودکتان بايد سنجيده باشد. همچنين فراموش نکنيد که توانايي‌هاي کودک را نيز نبايد ناديده گرفت، در اين صورت استعدادهاي کودک ناشکفته باقي مي‌ماند.
کارها را زير نظر بگيريد
بسياري از والدين از آغاز انتظار دارند که کودک بدون نظارت با کمک، کارها را به طور صحيح انجام دهد اما بايد بپذيريم که چنين تصوري نادرست است. هنگامي که کودک در خانه در حال يادگيري کار جديد است، وظيفه والدين تنها اين نيست که به او ياد بدهند چطور آن را انجام دهد بلکه بايد تا هنگامي که کار را تمام نکرده است، او را زير نظر بگيريد.
تا هنگامي که کاري به صورت عادت تثبيت شده درنيامده است، از او انتظار نداشته باشيد که وقتي شما در خانه نيستيد، آن کار را انجام دهد.
به کودک کمک و يادآوري کنيد
هنگامي که کودکان در حال انجام کاري هستند، حضور داشته باشيد. آنها نياز به کمک، تحسين و يادآوري دارند، چه هنگامي که اسباب‌بازي‌ها را جمع مي‌کنند و چه هنگامي که لباس‌ها را در سبد لباس‌شويي مي‌ريزند. کودکان چهار ساله ممکن است ياد گرفته باشند که ميز را بچينند ولي به يادآوري نياز دارند که چه موقع آن را انجام دهند، حتي کودکان 12 ساله نيز هر از گاهي نياز به يادآوري دارند. کودک را راهنمايي کنيد. با انتخاب يک زمان خاص در روز يا راهنماهاي طبيعي ديگر مانند پايان کار مشخصي مانند تمام شدن غذا، به کودک کمک کنيد تا بفهمد زمان انجام دادن وظايف فرا رسيده است يا نه. اگر کودکي در خانه وظيفه‌اش اين است که ميز را تميز کند، پايان يافتن شام مي‌تواند يک علامت طبيعي براي رسيدن زمان انجام آن باشد. يا اينکه اگر وظيفه کودک چيدن ميز صبحانه است، کودک بايد بداند که زمان انجام آن درست هنگامي است که صبح‌ها لباس پوشيدنش را تمام کرده است. اگر بيرون بردن آشغال‌ها وظيفه کودک است، بنابراين مي‌داند که وقتي شام تمام شد، بايد آشغال‌ها را جمع کند و بيرون ببرد.
مسووليت‌پذيري
با بزرگ شدن و تواناتر شدن کودک، به تدريج مسووليت انجام کارها را بر عهده او بگذاريد. وظايف را در جدولي بنويسيد و ديگر يادآوري نکنيد. جدولي تنظيم کنيد که به کودک بگوييد چه زماني بايد کارش را انجام دهد. سپس جدول را جايي نصب کنيد که کودک بتواند آن را ببيند. اگر وظيفه کودک بيرون بردن سطل زباله است، جدول را مي‌توانيد پشت در نصب کنيد تا هنگامي که کودک بيرون مي‌رود، بتواند آن را ببيند. بازرسي کنيد. هنگامي که مطمئن شديد کودک مي‌داند که چطور بايد کار را انجام دهد، به او بگوييد ديگر تا زمان بازرسي درباره آن چيزي نخواهيد گفت. مي‌توانيد زمان بررسي را هفتگي تعيين کنيد. بازرسي را با يادآوري همراه کنيد. بعضي از کودکان ترجيح مي‌دهند که درباره وظايف‌شان به آنها يادآوري شود. به والدين چنين کودکاني توصيه مي‌کنيم که با يادآوري در زمان‌هاي مشخص و محدودي، توافق کنند. از کودک سوال کنيد چه طرز يادآوري به آنها بيشتر کمک مي‌کند. به طور مثال، وظيفه کودکي در خانه اين است که اتاقش را تميز کند. اين کودک مي‌تواند پيشنهاد کند که مادرش در روزهاي آخر هفته به او بگويد چه زماني دوست دارد که اين کار را انجام دهد و اين به منزله يادآوري باشد.
پيگير نتيجه باشيد
هنگامي که کودک با موفقيت وظايفش را انجام داد، از پيامدهاي مثبت مي‌توان به عنوان تقويت‌کننده رفتار کودک استفاده کرد. به همين دليل کاري را که خوب انجام شده است، تحسين کنيد. طبيعي‌ترين نتيجه کاري که به خوبي انجام شده است، درک و تحسين خوب کار کردن کودک است. در اين شرايط بگذاريد کودک بداند که شما از حاصل کار خرسند هستيد. به او بگوييد که کار او چقدر فوق‌العاده است. اگر تحسين کودک در حين انجام کار مفيدتر واقع مي‌شود، او را هنگام انجام کار تحسين کنيد و اگر کودک از آن دسته کودکاني است که تحسين روي آنها تاثيري ندارد، روش خود را عوض کنيد. زماني را به بازي و زماني را به کار اختصاص دهيد. يکي از پيامدهاي طبيعي کاري که خوب انجام شده است مي‌تواند کمي سرگرمي باشد بنابراين جايزه کودک وظيفه‌شناس خود را اين قرار دهيد که کاري را انجام دهد که از آن لذت مي‌برد. به طور مثال بعد از اينکه اتاقش را مرتب کرد، مي‌تواند تلويزيون تماشا کند. با جايزه، رفتار کودک را تقويت کنيد. به ياد داشته باشيد که براي تثبيت يک رفتار جديد لازم است تقويت زيادي انجام دهيم. اين موضوع به ويژه هنگامي اهميت مي‌يابد که شما از کودکان بزرگ‌تر بخواهيد مسووليت‌هايي را قبول کنند که پيش از اين هرگز انجام نداده‌اند و يا اينکه در گذشته در انجام آن مشکل داشته‌اند.
جدول جوايز که طي آن کودک با گرفتن نمراتي جايزه مورد نظر خود را مي‌گيرد، مي‌تواند تاثيري معجزه‌آسا داشته باشد. به طور مثال، سارا هيچ‌گاه بدون نق زدن لباسهايش را عوض نمي‌کند. نق زدن کودک را در نظر نگيريد. به طور دقيق براي سارا توضيح دهيد که شما انتظار داريد او چه کاري را انجام دهد و چه موقعي آن کار را انجام دهد. جدولي تنظيم کنيد و به او بگوييد هنگامي که بيست و پنج نمره بياورد، شلوار جديدي را که دوست دارد، مي‌گيرد. هر روز عصر ساعت هفت، اتاق او را بازرسي کنيد. او را تحسين کنيد و اگر لباسهايش را آويزان کرده بود و يا آنها را مرتب کنار گذاشته بود، روي جدول علامت بگذاريد. همين جا به او يک جايزه کوچک مانند اجازه تماشاي بيشتر تلويزيون يا يک سنجاق سر بدهيد و هنگامي که بيست و پنج نمره آورد، شلوار مورد نظر را برايش بخريد.
تدابير منفي
چنانچه کودک در انجام وظايفش کوتاهي کرد، تدابير منفي اتخاذ کنيد. به طور مثال، اگر رختخوابش را مرتب نمي‌کند، به او بگوييد که اگر دوباره فراموش کند بايد در آخر هفته تمام رختخواب‌هاي خانه را مرتب کند. سپس اطمينان حاصل کنيد که اين کار را انجام مي‌دهد. پول تو جيبي کودک را کم کنيد. کودکان در سنين مدرسه بايد پول تو جيبي داشته باشند تا بتوانند در موارد لازم از آن استفاده کنند. فرض کنيد پول تو جيبي کودک شما هزار تومان در هفته است. اگر کودک وظايف خود را انجام نداد، در انتهاي هفته مي‌توانيد به ازاي هر روزي که وظايفش را انجام نداده است، صد تومان از پول تو جيبي او کم کنيد. پاي‌بند باشيد. با کودکتان قرار بگذاريد و تا آخر به آن پاي‌بند باشيد. هنگامي که کودک وظايفش را فراموش مي‌کند، آن را به جاي او انجام ندهيد. اگر کودک هميشه لباسهايش را روي زمين مي‌اندازد و شما هميشه آنها را جمع مي‌کنيد، اين کودک نيست که بايد براي اين رفتار سهل‌انگارانه شماتت شود بلکه اين شما هستيد که به طور ضمني او را تاييد مي‌کنيد. در عوض به او بگوييد که اگر از حالا به بعد آن را فراموش کند، چه نتايجي به بار خواهد آمد. اگر لباسهايش روي زمين هستند، او را صدا کنيد و به او بگوييد که لباسهايش را از روي زمين بردارد و يا اينکه کارهايي را که پيش از اين در نظر گرفته‌ايد، اجرا کنيد. در اين باره پيامد کار کودک مي‌تواند اين باشد که صد تومان از پول تو جيبي‌اش کم شود و يا اينکه کودک خودش لباسهايش را بشويد زيرا مادر فقط لباس‌هاي داخل سبد را مي‌شويد.
منبع: www.salamat.com
/خ
