ابـزار خوشنویسـی
وسایل و ابزار خوشنویسی در خلق یک اثر مطلوب بسیار مؤثرند. ابزار خوب مشوق هنرمند در ادامه کار و پیشرفت اوست.
پس با ما همراه باشید با بررسی ابزار خوشنویسی.
جمعه، 9 آذر 1403
تخمین زمان مطالعه:
گردآورنده :
ابوالفضل رنجبران
موارد بیشتر برای شما
ابزار اصلی خوشنویسی
مهمترین ابزار خوشنویسی عبارتند از:
قلم نی خوشنویسی
1) قلمنی که قلم مخصوص خوشنویسی است.
نوع مرغوب آن از قلمنی شوشتری و قلمنی قلم نی دزفولی (برای قلمهای ریز و متوسط) یا نی خیزران (برای درشت نویسی) تهیه میشود.
یک قلم بهتر است سرخ مایل بهقهوهای سوخته، فاقد گره و پیچ و کاملاً راست و استوانهای (با مقطع دایرهای شکل) باشد و ضخامت آن با دست تناسب و هماهنگی داشته باشد.
همچنین گوشت داخل قلم سفید رنگ، تا اندازهای سخت و محکم باشد. قلم خوب را بیش از اندازه کوتاه یا بلند و سبک، سست یا سیاه انتخاب نمیکنند و قطر سر و ته آن نباید زیاد اختلاف داشته باشد.
یک قلم مناسب هنگام تراشیده شدن زیاد سفت یا زیاد سست نیست و تراشههای آن به اطراف پرتاب نمیشود و همراه قلمتراش حرکت میکند. تراشیدن قلمنی تخصص و روش خاص دارد. معمولاً پس از کتابتهای مکرّر، نوک قلمها کند شده و کیفیت اولیه خود را از دست میدهند از این رو باید بهطور مرتّب نوک قلمها را تراشیده و قط زد.
کاغذ خوشنویسی
2)کاغذ که باید ملایم و صاف باشد و خشن، پرزدار، ناصاف و بسیار لغزنده نباشد. بر روی کاغذ خوشنویسی نباید مرکب پخش شود.
کاغذ زبر و ناهموار نوک قلم را میساید و نوشتن را بهویژه درکشیدهها مشکل یا ناممکن میکند، از طرفی نوشتن بر کاغذهای لغزان و شیشهای از اختیار و تسلط خوشنویس میکاهد، بنابراین نوع متوسط آن مناسب است.
امروزه کاغذهای گلاسه، به ویژه گلاسهٔ مات، برای نوشتن مناسب اند اما برای مبتدیان کاغذهای تحریر نرم و صاف مناسبتر است. در صورت عدم دسترسی میتوان از طریق مالیدن صابون خشک روی کاغذهای معمولی تاحدودی کاغذ را برای نوشتن آماده کرد.
مرکب خوشنویسی
3)مرکب که باید مخصوص خوشنویسی باشد.
بیش از همه مرکب مشکی و پس از آن قهوهای کاربرد دارد. رنگدانه اصلی مرکب خوشنویسی دودهاست و مواد دیگری مانند صمغ عربی، زاج و مازو نیز برای چسبندگی رنگدانهها و قوام یافتن مرکب، به آن میافزایند.
مرکب خوشنویسی امروزه در بازار به دو صورت مایع و خشک عرضه میشود. مرکب مایع آماده استفادهاست اما مرکب خشک را باید سایید، سپس آن را در آب جوشیدهٔ ولرم یا گلاب حل کرد. این محلول را باید در ظرف سربسته به نرمی و در مدت زمان طولانی تکان داد. بهاین عمل «صلایه دادن» میگویند.
صلایه در کیفیت مرکب و کشش آن بسیار مؤثر است. برای رقیق کردن مرکب خوشنویسی آب مقطر یا جوشیدهٔ سردشده از آب معمولی بهتر است، و بهتر از آن گلاب یا آب ریحان یا آب مازو است.
دوات خوشنویسی
4) دوات به ظرفی که مرکب لیقه دار در آن قرار میگیرد دوات میگویند.
مناسب است که از دوات مسی استفاده گردد چرا که به گفته اساتید گذشته یکی از راه های سالم ماندن مرکب استفاده از دوات مسی است.
یون های مس از کپک زدن مرکب جلوگیری می کند و حتی در کشش و پوشش مرکب که امر مهمی در نزد خوشنویسان حرفه ای است تاثیر بسزایی دارد.
لیقه خوشنویسی
5) لیقه الیافی است که درون دوات قرار داده میشود تا مرکب را به خود بگیرد و آمادهٔ نگارش سازد.
معمولا جنس لیقه از ابریشم بوده و در میزان مرکب گیری قلم مؤثر است.
تنظیم مرکب می بایست به گونه ای باشد که زمان واژگون شدن دوات مرکب از آن به بیرون نریزد و از طرفی حین مرکب برداری نگارش یک یا چند حرف میسر باشد.
کتابت نویسان ترجیح میدهند تنظیم مرکب طوری باشد که بتوانند یک کلمه یا چند کلمه را با یک مرکب برداری تحریر نمایند. در اینجا اهمیت مقدار و جنس لیقه، غلظت مرکب و حجم و جنس و شکل دوات مشخص میشود.
دوات خوشنویسی
6) دوات که ظرف مرکب و لیقه است و اغلب یک بطری کوچک، کمعمق و دهانگشاد است.
لیقه که معمولاً از الیاف ابریشم طبیعی انتخاب میشود و برای جلوگیری از ریختن مرکب و کنترل میزان مرکببرداری توسط قلم در دوات قرار میدهند. گاهی از الیاف و نخهای ابریشم مصنوعی بهاین منظور استفاده میشود.
قلم تراش خوشنویسی
7) قلم تراش که چاقویی ظریف و بسیار تیزی است و برای تراشیدن و قطزدن نوک قلم بهکار میرود.
قلمتراشها اندازهها و اشکال تاحدی متنوع دارند و به صورت یک تیغه یا دو تیغه ساخته میشوند.
تیغه قلمتراش را از فلزی ترد و شکننده میسازند که چنانچه با جسم سختی برخورد کند از کارایی اش کاسته خواهد شد.
از این رو با قلم تراش جز تراشیدن و قط زدن قلم کار دیگری نباید انجام داد.
قلم تراش خوب به سختی تیز و در دراز مدت کند میشود. برای نگهداری آن بهتر است همیشه تیغهها را کمی چرب کرد و دور از رطوبت نگهداشت.
قطزن خوشنویسی
8) قطزن ابزاری است که در آخرین مرحلهٔ تراشیدن قلمنی، نوک آن را روی این بستر قرار داده با یک فشار ناگهانی در زاویه مطلوب قطع میکنند.
قطزن در عین حال که باید سخت و غیرقابل انعطاف باشد باید در مقابل قلمتراش کمی نرمش و انعطاف داشته باشد تا به تیغه آن آسیب نرساند.
بهترین نوع قلمتراش از جنس چوب (به ویژه چوب شمشاد، قطعی از شاخ یا استخوان حیوانات یا بخش کوچکی از بدنهٔ نی خیزران بسیار بزرگ است.
سطح قطزن باید کمی محدب باشد و سطح زیرین آن که روی میز قرار میگیرد مسطح.
سنگ تیزکن خوشنویسی
9) سنگ تیزکن قلمتراش سنگی است که برای تیزکردن چاقو و از جمله قلمتراش کاربرد دارد درگذشته از سنگ رومی یا حجاز به این منظور استفاده میشدهاست.
قلمدان خوشنویسی
10) قلمدان که جعبهای است کوچک، کشیده و اغلب تزئین شده و معمولاً برای سهولت حمل و نقل، قلمهای لازم، قلمتراش، قطزن، قاشق، سنگ کوچک و سر قلمدانی را که شامل دوات است، و گاهی قیچی ظریفی جهت چیدن کاغذ، در این جعبه قرار میگیرد تا این لوازم یک جا و در جعبهای محفوظ در اختیار خوشنویس باشد.
زیر دستی خوشنویسی
11) زیردستی یا زیرمشق از جنس مقوا یا چرم و غیره؛ که باید رویهاش صاف، نرم و ملایم (میانگین سخت و سست و کلفت و نازک) باشد و لغزندگی نداشته باشد.
همچنین باید ابعادی نه چندان بزرگ و نهچندان کوچک انتخاب کنند تا مزاحم کار خوشنویسی نشود.
گفتهاند بهتر است که دو چرم منفصل را بر روی هم گذاشته، دو گوشه آن که طرف چپ است را با چند بخیه محکم کنند و اگر آن دو قطعه چرم از چرم بُلغار باشد که دانه و موجش را برطرف کرده باشند، بهتر است.
مسطره خوشنویسی
12) مِسطره یا مِسطر که ابزاری که به خوشنویس در کار نوشتن بر روی خطوط موازی و تعیین سطرها و تشخیص حدود آنها کمک میکند.
در گذشته به این منظور بر روی قطعه مقوای ضخیمی نخهایی را با فاصله منظم قرار داده و محکم میبستند، سپس کاغذ را بر روی آن گذاشته و با فشار دست، اثر نخها را بر روی کاغذ منتقل میکردند.
اما امروزه به این منظور بر روی کاغذی خطوط و جدولهای مورد نظر را پر رنگ کشیده و زیر کاغذ خوشنویسی قرار میدهند تا حدود و سطرهای کار از پشت کاغذ نمایان باشد.
یا به وسیله خطکش و مداد کم رنگ خطوط را ترسیم و پس از خطاطی آن را پاک میکنند.
دیگر ابزارهای خوشنویسی
افزون بر آن از وسایل خوشنویسی میتوان بهابزار زیر اشاره کرد:
ابزار به هم زدن لیقه و مرکب که سر آن پهن و دستهاش مخروطی و معمولاً از جنس چوب آبنوس است.
قاشق مخصوص آب ریختن در دوات که بهوسیله آن بهاندازهٔ لازم آب را در دوات میریزند.
بهغیر از وسایلی که نام برده شد چند ابزار فرعی دیگر نیز در کار کتابت استفاده میشود، مانند:
قیچی یا کاتر برای بریدن کاغذ، دو خطکش مدرّج کوچک و بزرگ و گونیا (برای کتیبهنویسی چند گونیا لازم است)، خطکش T «تی» به همراه چند مداد سیاه و قرمز، و انواع کاغذها و مقواها.
بعضی از استادان پیشین، خود مرکب دلخواه را اعم از مشکی و رنگهای مختلف میساختند و کاغذها را برای این که قابل نوشتن شود آهار داده و مهره میزدند.
آنان اغلب وسایل و لوازم و کارهای کتابت را خود تهیه میکردند؛ از قبیل تهیه سطر و جدولکشی، تذهیب، زرافشانی، رنگ آمیزی کاغذ حتی تجلید و صحافی و غیره؛ ولی امروزه چون انجام این امور مستلزم صرف دقت بسیار و خارج از وقت و حوصلهاست، افرادی دیگر به این خدمات مشغولند و شرکتهای تولیدی و کارخانههای کاغذسازی، صحافیها و غیره و نیاز را تأمین میکنند.(فضائلی، حبیبالله، تعلیم خط، انتشارات سروش، ۱۳۵۶ / حاجیآقاجانی، هادی، روش تدریس هنر کتاب اول راهنمایی، دفتر برنامهریزی و تألیف کتابهای درسی وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۷۳)
© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
مقالات مرتبط
معرفی خط نسخ
دوشنبه، 6 فروردين 1403
معرفی خط ثلث
دوشنبه، 6 فروردين 1403
معرفی خط ریحان
دوشنبه، 6 فروردين 1403
معرفی خط محقق
دوشنبه، 6 فروردين 1403
پیدایش اقلام سته (خطوط ششگانه)
شنبه، 26 اسفند 1402
خطوط رایج اسلام پس از خط کوفی
جمعه، 25 اسفند 1402
خط کوفی در دوران حکومت امام علی(ع)
يکشنبه، 24 دی 1402
معرفی خط کوفی بنایی و انواع سبک آن
يکشنبه، 24 دی 1402
تاریخچه پیدایش خط کوفی
دوشنبه، 11 دی 1402
آشنایی با خطوط عربی پیش از اسلام
پنجشنبه، 7 دی 1402
تازه های مقالات
آداب و رسوم جالب شب یلدا در مازندران
آشنایی با آداب و رسوم جالب شب یلدا در اصفهان
آشنایی با آداب و رسوم جالب شب یلدا در شیراز
قد و وزن و دور سر نوزاد 5 ماهه
آشنایی با آداب و رسوم جالب شب یلدا در تهران
سفرنامهای به شیراز؛ شهری که شعر میگوید و بهار را نفس میکشد
قد و وزن نرمال کودک 14 ماهه
قد و وزن مناسب کودک 4 ساله
قد و وزن کودک 30 ماهه
قد و وزن نرمال کودک 18 ماهه
بیشترین بازدید هفته
اقدامات مهم و اورژانسی پس از چنگ زدن گربه
زیارتگاه های اهل بیت و اصحاب ائمه علیهم السلام در سوریه
نحوه خواندن نماز والدین
اهل سنت چگونه نماز می خوانند؟
اختراعات آلبرت انیشتین
پیش شماره شهر های استان تهران
زنگ اشغال برای برخی تماس گیرندگان
داستان های کوتاه از پیامبر اکرم (ص)
پیش شماره شهر های استان گیلان
نماز استغاثه امام زمان (عج) را چگونه بخوانیم؟
موارد بیشتر برای شما
حکمت | نشانه ولایت مداری چیه؟ / استاد مومنی
آداب و رسوم جالب شب یلدا در مازندران
حضور تروریستها در اطراف حرم سیده زینب(س)
رهبر انقلاب: وضعیت سوریه اینطور نمیماند
بیانات رهبر انقلاب در دیدار هزاران نفر از اقشار مختلف مردم درباره تحولات منطقه
آشنایی با آداب و رسوم جالب شب یلدا در اصفهان
آشنایی با آداب و رسوم جالب شب یلدا در شیراز
پشت نقاب "ابومحمد الجولانی" کیست؟!
رهبر انقلاب: خالیکردن دل مردم جرم است
رهبر انقلاب: حزبالله بعد از شهید نصرالله قدرتمندتر شد
تبیین دلیل حضور ایران در سوریه در کلام رهبر انقلاب
رهبر انقلاب: مناطق تصرفشده به وسیله جوانان سوری آزاد خواهد شد
تداوم اعدامهای خیابانی در سوریه(+۱۸)
برافراشته شدن پرچم داعش در لاذقیه
معادل فارسی "مایکروویو" تصویب شد