مقدمه:
مقام معظم رهبری فرمودند، ما در آستانه‌ی ماه رجب قرار داریم؛ ماه دعا، ماه عبادت، ماه توسّل الی‌الله. از فرصت این ماه استفاده کنیم، دل هایمان را، جان هایمان را، نیّت هایمان را وصل کنیم به دریای بی‌کرانه‌ی رحمت الهی. کارها دست خدا است؛ از خدا همّت بخواهیم، از خدا توان بخواهیم، از خدا توفیق بندگی بخواهیم. دعاهای ماه رجب سرشار است از مضامین و مفاهیم بلند و معارف عالی الهی و اسلامی. از خدا طلب عافیت کنید، طلب توفیق کنید، طلب نصرت کنید.(1)ماه رجب از ماههای بسیار باعظمتی است که رحمت بی پایان الهی همچون ابر بهاری در آن سرازیر می شود و اعمال آن از پاداش و ثوابهای ویژه و مضاعفی برخوردار است. روزه، انجام عمره، شب زنده داری، زیارت و دعا در این ماه، انسان را تا اوج سعادت سوق می دهد.
آنان که حرمت این ماه را نگه داشتند و حق آن را ادا کردند، در روز قیامت با ندای «این الرجبیون» از عرش الهی مورد خطاب قرار می گیرند و با همراهی هزاران ملک و نورانیت خاص وارد بهشت می شوند.
عظمت و فضیلت بسیار زیاد ماه رجب که در کلام ائمه معصومین علیهم السلام به صورت فراوان می توان ملاحظه کرد باعث شده، این ماه عارفان و پویندگان راه حق، از فرصت هایی چون ماه رجب، مثل دری گرانبها و قیمتی مراقبت کنند و به راحتی از آن نگذرند و با استفاده از شبها و روزهای آن، در انس بیشتر با خداوند بکوشند. در این مطلب به گوشه ای مراقبت ها و فضیلت های ماه رجب از نگاه علما و بزرگان دین می پردازیم:
ماه رجب از منظر آیت الله میرزا جواد ملکی تبریزی
مرحوم میرزا جوادآقا ملکی تبریزی، استاد بزرگ اخلاق و عرفان، در کتاب شریف و ارجمند المراقبات درباره دلایل شرافت ماه رجب، مینویسد: «ماه رجب، یکی از ماههای حرام می‌باشد و از اوقات دعاست.[این ماه] حتی در زمان جاهلیت نیز به این مطلب مشهور بوده و مردم آن زمان منتظر این ماه بودند تا در آن دعا کنند. همچنین این ماه، ماهِ امیرالمؤمنین علیه السلام است، چنانچه طبق روایات شعبان ماهِ رسول خدا و رمضان ماه خدای متعال می‌باشد».
آیت الله قاضی طباطبایی: مرحوم آیت الله العظمی قاضی طباطبایی به شاگردان خود در ماههای رجب، شعبان و رمضان این توصیه ها را می کردند:
توصیه اول:
بر شما باد به اینکه نمازهای فریضۀ خود را با نوافل آن که مجموعاً پنجاه و یک رکعت5 است، در بهترین اوقاتشان انجام دهید؛ و اگر نتوانستید چهل و چهار رکعت6 آنرا بجا بیاورید.
چنانچه باز هم شواغل دنیا شما را بازداشت، حتماً نافلۀ ظهر را که به او «صلوة أوّابین» می گویند، انجام بدهید. و نماز ظهر را هم در وقت فضیلت انجام دهید که در قرآن بدان تأکید شده و مراد از صلوة وُسطی» همان نماز ظهر است.
توصیه دوم:
امّا در مورد نافلۀ شب بخصوص باید بدانید که: انجام دادن آن در نظر مؤمنین و سالکان حضرت معبود از واجبات است و هیچ چاره ای جز أتیان آن نیست! و تعجّب است از کسانی که قصد رسیدن به مرتبه‌ای از مراتب کمال را داشته ولی به قیام شب و انجام نوافل آن بی‌توجّه هستند! و ما هیچگاه ندیده و نشنیده‌ایم که احدی به یک مرحله و مرتبه ای از کمال راه یافته باشد مگر بواسطۀ برپاداری نماز شب.
توصیه سوم:
بر شما باد به قرائت قرآن کریم در نافله‌های شب که انسان را حرکت داده، سیر او را سریع می‌نماید و برای او بسیار مفید است. تغنّی به قرآن، انسان را بخدا نزدیک میکند! بخلاف غنای محرم که آدمی را به لهو می‌کشاند. پس تا می توانید در شبها قرائت قرآن کنید، چرا که قرائت قرآن شراب مؤمنین است.
توصیه چهارم:
بر شما باد اینکه: به انجام دادن اوراد و أذکاری که هر یک از شما بعنوان دستور در دست دارید، ملتزم و متعهد باشید! و بر شما باد به مداومت سجدۀ یونسیّه و گفتن ذکر یونسیّه: «لا إلهَ إلا أنتَ سُبحانکَ إنی کُنْتُ مِن الظالمین7» در سجده از پانصد تا هزار مرتبه.
توصیه پنجم:
بر شما باد به زیارت مشهد اعظم، که مراد همان حرم مطهر امیرالمؤمنین و قبر نورانی آن بزرگوار است، و نیز سایر مشاهد مشرفۀ اهل البیت (ع) و مساجد معظمه مانند: مسجد الحرام، مسجد النبی، مسجد کوفه، مسجد سهله و بطور کلی هر مسجدی از مساجد! زیرا مؤمن در مسجد، همانند ماهی است در آب دریا!
توصیه ششم:
و هیچگاه پس از نمازهای واجب خود، تسبیحات حضرت صدیقه صلَوات الله علیها را ترک ننمائید، زیرا این تسبیحات، یکی از انواع «ذکر کبیر» شمرده شده است.
توصیه هفتم:
یکی از وظائف مهم و لازم برای سالک إلی الله، دعا برای فرج حضرت حجّت صلوات الله علیه در قنوت «وَتْر» است. بلکه باید در هر روز و در همۀ اوقات و همۀ دعاها، برای فرج آن بزرگوار دعا نمود.
توصیه هشتم:
یکی دیگر از وظائف لازم و مهم، قرائت زیارت جامعه، معروف به «جامعۀ کبیره» در روز جمعه است.
توصیه نهم:
لازم است که قرائت قرآن حتماً کمتر از یک جزء نباشد.
توصیه دهم:
تا می توانید بسیار به دیدار و زیارت برادران نیکوکار خود بشتابید، چرا که براستی آنها برادرانی هستند واقعی که در تمام مسیر، همراه انسانند و با رفاقت خویش، آدمی را از کریوه های نفس و تنگناها و عقبات آن عبور می دهند. یازدهم: به زیارت اهل قبور ملتزم باشید ولی نه بصورت مداوم و همه روزه (مثلاً در هفته، یک روز انجام بگیرد) و نباید زیارت قبور در شب واقع گردد.(2)
ماه رجب از منظر امام خمینی(ره)
حضرت آیت الله روح الله الموسوی الخمینی در باب فضیلت ماه رجب و دعاهای این ماه معتقد است: این دعاهایی که در ماهها هست، در روزها هست، خصوصاً، در ماه رجب و شعبان و ماه مبارک رمضان، اینها انسان را همچو تقویت روحی می کند- اگر کسی اهلش باشد... همچو راه را برای انسان باز می کند و نور افکن است برای اینکه، این بشر را از این ظلمتها بیرون بیاورد و وارد نور بکند که معجزه آساست.!»1- ماه رجب،ماه مبعث و ولادت
همچنین امام خمینی(ره) در جای دیگری اشاره می کند: این سه ماه رجب و شعبان و ماه مبارک رمضان، برکات بسیار نصیب انسان، انسان هایی که می توانند استفاده کنند از این برکات، شده است.
البته مبدأ همه مبعث است و دنبال او تمام جهاتی که هست. در ماه رجب، مبعث بزرگ و ولادت مولا علی بن ابی طالب- سلام اللَّه علیه- و بعض ائمه دیگر، و در ماه شعبان ولادت حضرت سید الشهدا- سلام اللَّه علیه- و ولادت حضرت صاحب- ارواحنا له الفداء- و در ماه مبارک، نزول قرآن بر قلب مبارک پیغمبر اکرم بوده است.
و شرافت این سه ماه در زبانها و در بیانها و در عقلها و در فکرها نمی گنجد. و از برکات این ماهها ادعیه ای است که وارد شده است در این ماهها.»
از جمله برکات ماه مبارک رجب، ادعیه فصیح، بلیغ و عمیق از نظر معنی، به ویژه جملاتی است که درباره اوصاف جلال و جمال خداوند در آنها آمده است، دعاهایی که دل را از رذایل پاک و به فضایل و نور آراسته می گرداند:
« این ادعیه در ماه مبارک رجب و خصوصاً در ماه مبارک شعبان اینها مقدمه و آرایشی است که انسان به حسب قلب خودش می کند برای اینکه مهیا بشود برود مهمانی؛ مهمانی خدا، مهمانی ای که در آنجا سفره ای که پهن کرده است قرآن مجید است.» (صحیفه امام، ج ۱۳، ص: ۳۳)
2- ماه رجب ، ماه اطمینان و آرامش
از مهم ترین راه های رسیدن به اطمینان و آرامش خاطر، که سعادت در دنیا و آخرت چیزی جز آن نیست، همانا ذکر و یاد خدا است: «آنکه انسان را از تزلزل بیرون می آورد ذکر خداست. با یاد خداست که تزلزلها ریخته می شوند؛ اطمینان پیدا می شود.
وقتی اطمینان پیدا شد و ذکر خدا و یاد خدا شد، وقتی است که مخاطب می شود به این خطاب: یا أیَّتُها النَّفْسُ المُطْمَئِنَّةُ در روایتی است که خطاب به حضرت سید الشهداست.
آن وقت است که به شما می گویند که فادخلی فی عِبادی. نه فی عباد اللَّه؛ نه فی عباد دیگر. «فی عِبادی». یک عنایت خصوصی است مال خودم. این بشر مالِ خودش است .»(3)
« با ذکر حقیقی، حجاب های بین عبد و حق خَرْق شود، و موانع حضور مرتفع گردد، و قسوت و غفلت قلب برداشته شود، و درهای ملکوت اعلی به روی سالک باز شود و ابواب لطف و رحمت حق به روی او گشوده گردد.» (4)
3-ماه رجب، ماه ادعیه و مناجات
و از بهترین راه های یاد خدا، خواندن ادعیه و مناجات هایی است که بندگان خاص خدا یعنی ائمه(ع) به ما ارزانی داشته اند. اگر در سخنان عارفان اسلامی سخنان دل نشین، موثر و زیبا دیده می شود، بدان دلیل است که «عرفای اسلام از همین ادعیه و از همین دعاهایی که در اسلام وارد شده است از اینها استفاده کرده اند» (5)
4- ماه رجب، ماه قرآن صاعد
و «این دعاها، ... قرآن صاعد است.» (6) معنویات موجود در این دعاها، دست انسان را می گیرد و تا اوج نور و پاکی و زیبایی بالا می برد:
«این دعاهایی که در ماهها هست، در روزها هست، خصوصاً، در ماه رجب و شعبان و ماه مبارک رمضان، اینها انسان را همچو تقویت روحی می کند- اگر کسی اهلش باشد... همچو راه را برای انسان باز می کند و نور افکن است برای اینکه، این بشر را از این ظلمتها بیرون بیاورد و وارد نور بکند که معجزه آساست.!» (7)
ماه رجب ، ماه فرار از حبّ دنیا
حضرت امام(س)، «حبّ دنیا» را منشأ همه خطاها، زشتی ها و گناهها می دانستند و تاریکی دل و سیاهی قلب را هم نتیجه آن. سپس راه رهایی از آن را نیز از جمله خواندن ادعیه معرفی می کردند:
«آن دنیایی که تکذیب شده است این عالم طبیعت [نیست ]، این عالم طبیعت نور است. دلبستگی های به این عالَم انسان را بیچاره می کند. ظلمت ها از این دلبستگی هایی است که ما داریم به این دنیا، به این مقام، به این مسند، به این اوهام، به این خرافات.
همه انبیا آمدند برای اینکه دست شما را بگیرند از این علایقی که همه اش بر ضد آنی است که طبیعت و فطرت شما اقتضا می کند، شما را دستتان را بگیرند... و از این علایق نجاتتان بدهند و واردتان کنند به عالَم نور.
اسلام هم در رأس همه ادیان است، برای یک همچو مقصدی. این ادعیه مهیا می کنند این نفوس را برای اینکه این علایقی که انسان دارد و بیچاره کرده انسان را این علایق، این گرفتاریهایی که انسان در این عالم طبیعت دارد و انسان را سرگشته کرده است، متحیر کرده است نجاتش بدهند و آن راهی که راه انسان است ببرند.» (8)
ماه رجب از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی
خوب است از فرصت این ایام متبرک ماه رجب برای توجه به لزوم تلاش در هر مرحله‌ای که هستیم و به هر کاری که مشغولیم، استفاده کنیم. به‌طوری که از ادعیه‌ی ماه رجب به دست می‌آید، بنده گمانم این است که این ماه، مقدمه‌ای برای ماه شعبان و بعد ماه رمضان است،.اینکه این سه ماه، فرصتی برای خودسازی در طول سال و تأمین ذخیره و نیروی لازم برای حرکت عظیم زندگی و سرنوشت است. «اللهم اهدنی هدی المهتدین، و ارزقنی اجتهاد المجتهدین.» چنان که در این ماه می‌خوانیم، دعا کننده از خدای متعال به وسیله‌ی این دعاها درخواست میکند که به او نور هدایت بتاباند؛
او را تلاش و اجتهاد و کوشش بیاموزد و توفیق آن را به او بدهد - «و لا تجعل لی من الغافلین المبعدین.» و او را از غفلت برحذر دارد.
« عن أبی عبد الله ع أنه کان إذا دخل رجب یدعو بهذا الدعاء فی کل یوم من أیامه .....اللهم فاهدنی هدى المهتدین و ارزقنی اجتهاد المجتهدین و لا تجعلنی من الغافلین المبعدین و اغفر لی یوم الدین ».
خدایا مرا هدایت کن همچون هدایت هدایت شدگان و به من اجتهاد مجتهدین را روزی گردان و مرا از غفلت کنندگان و دورشدگان قرار نده و مرا در روز قیامت مورد آمرزش خویش قرار ده»(9)
دعای دیگر
یا در دعای دیگر این ماه می‌خوانیم: «اللهم انی اسئلک صبر الشاکرین لک و عمل الخائفین منک و یقین العابدین لک که در این دعا است:
قُلْ فِی رَجَبٍ- اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ صَبْرَ الشَّاکِرِینَ لَکَ وَ عَمَلَ الْخَائِفِینَ مِنْکَ وَ یَقِینَ الْعَابِدِینَ لَکَ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ وَ أَنَا عَبْدُکَ الْبَائِسُ الْفَقِیرُ أَنْتَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ وَ أَنَا الْعَبْدُ الذَّلِیلُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ امْنُنْ بِغِنَاکَ عَلَى فَقْرِی وَ بِحِلْمِکَ عَلَى جَهْلِی وَ بِقُوَّتِکَ عَلَى ضَعْفِی یَا قَوِیُّ یَا عَزِیزُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ وَ اکْفِنِی مَا أَهَمَّنِی مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ
معلی بن خنیس از امام صادق (ع) روایت کرد که امام فرمود در ماه رجب بگو: خدایا من از تو صبر کسانی که شکرگزار تو هستند و عمل و رفتار افرادی که از تو می ترسند و یقین کسانی که عبادت تو را انجام می دهند، را در خواست می کنم. خدایا همانا که تو والا و بزرگ هستی و من بنده بیچاره و تهیدستم، و تو توانگر ستایش شده هستی و من بنده خوار و ذلیل هستم
. خداوندا بر محمد و خاندانش درود بفرست و بر فقر من بوسیله توانگریت، و نادانیم را به بردباریت، و ناتوانیم به توانایت ببخش. ای نیرومند و ای توانا.
خدایا بر محمد و خاندان برگزیده و پسندیده اش درود بفرست و ای مهربان ترین مهربانان از آنچه از کار دنیا و آخرت برایم مهم است مرا کفایت کن.
وَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یَدْعُوَ أَیْضاً بِهَذَا الدُّعَاءِ کُلَّ یَوْمٍ : و مستحب است هر روز این دعا را بخواند:
اللَّهُمَّ یَا ذَا الْمِنَنِ السَّابِغَةِ وَ الْآلَاءِ الْوَازِعَةِ وَ الرَّحْمَةِ الْوَاسِعَةِ وَ الْقُدْرَةِ الْجَامِعَةِ وَ النِّعَمِ الْجَسِیمَةِ وَ الْمَوَاهِبِ الْعَظِیمَةِ وَ الْأَیَادِی الْجَمِیلَةِ وَ الْعَطَایَا الْجَزِیلَةِ یَا مَنْ لَا یُنْعَتُ بِتَمْثِیلٍ وَ لَا یُمَثَّلُ بِنَظِیرٍ وَ لَا یُغْلَبُ بِظَهِیرٍ
خداوندا ای صاحب نعمت های فراوان و پخش شده و رحمت گسترده و قدرت همه جانبه و نعمت های کلان و بخشش های بزرگ و احسان های نیکو و دهش های فراوان، ای کسی که به مثل وصف نشوی و به همتا و مانندی مانند نگردی و سبب کمک وپشتیبانی شکست نمی خوری،
یَا مَنْ خَلَقَ فَرَزَقَ وَ أَلْهَمَ فَأَنْطَقَ وَ ابْتَدَعَ فَشَرَعَ وَ عَلَا فَارْتَفَعَ وَ قَدَّرَ فَأَحْسَنَ وَ صَوَّرَ فَأَتْقَنَ وَ احْتَجَّ فَأَبْلَغَ وَ أَنْعَمَ فَأَسْبَغَ وَ أَعْطَى فَأَجْزَلَ وَ مَنَحَ فَأَفْضَلَ
ای کسی که آفریدی و روزی دادی و الهام کردی و گویا نمودی و ایجاد نمودی و آغاز نمودی و والا گشتی و اوج گرفتی و اندازه گرفتی و زیبا گرداندی و تصویرگری کردی و استوار ساختی و اقامه دلیل نمودی و آن را رساندی و نعمت دادی و کامل و فراوان گردانیدی و احسان نمودی و افزودی و بخشیدی و زیاد گردی.
یَا مَنْ سَمَا فِی الْعِزِّ فَفَاتَ خَوَاطِرَ الْأَبْصَارِ وَ دَنَا فِی اللُّطْفِ فَجَازَ هَوَاجِسَ الْأَفْکَارِ یَا مَنْ تَوَحَّدَ بِالْمِلْکِ فَلَا نِدَّ لَهُ فِی مَلَکُوتِ سُلْطَانِهِ وَ تَفَرَّدَ بِالْآلَاءِ وَ الْکِبْرِیَاءِ فَلَا ضِدَّ لَهُ فِی جَبَرُوتِ شَأْنِهِ یَا مَنْ حَارَتْ فِی کِبْرِیَاءِ هَیْبَتِهِ دَقَائِقُ لَطَائِفِ الْأَوْهَامِ وَ انْحَسَرَتْ دُونَ إِدْرَاکِ عَظَمَتِهِ خَطَائِفُ أَبْصَارِ الْأَنَامِ یَا مَنْ عَنَتِ الْوُجُوهُ لِهَیْبَتِهِ وَ خَضَعَتِ الرِّقَابُ لِعَظَمَتِهِ وَ وَجِلَتِ الْقُلُوبُ مِنْ خِیفَتِهِ أَسْأَلُکَ بِهَذِهِ الْمِدْحَةِ الَّتِی لَا تَنْبَغِی إِلَّا لَکَ وَ بِمَا وَأَیْتَ بِهِ عَلَى نَفْسِکَ لِدَاعِیک مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ بِمَا ضَمِنْتَ الْإِجَابَةَ فِیهِ عَلَى نَفْسِکَ لِلدَّاعِینَ یَا أَسْمَعَ السَّامِعِینَ وَ أَبْصَرَ النَّاظِرِین
ای کسی که آنچنان در بزرگی والا گشتی که اندیشه های دیده ها محو و نابود گشت و آنقدر لطیف هستی که از خیالات فکرها نیز می گذرد (به آن نمی رسد) ای کسی که در فرمانروایی یکتا هستی و در جایگاه قدرتت همتایی برای او نیست و در نعمت ها و بزرگی ها یگانه است و در بزرگی مقامش نظیری برای او نیست.
ای کسی که در عظمت هیبتت نازک بینی ها و نکته سنجی های اندیشه ها سرگشه و حیرانند و دیده هاى تیزبینان در مقام ادراک عظمتش وامانده است. ای کسی که چهره ها از هیبتت به زیر است و گردن ها در مقابل بزرگیت خمیده و خاشع است و دلها از خوف تو ترسان است، از تو می خواهم به خاطر این مدح را که فقط سزاوار توست و به آنچه برای خواهان خویش از مومنان عهده دار شدی و به آنچه اجابت را بر خویش برای خواهان ضمانت نمودی ای شنوا ترین شنوندگان و ای بیناترین بینندگان و ای سریع ترین حسابرسان و ای صاحب نیروی استوار بر محمد، پایان و نگین پیامبران و بر خاندانش درود فرست (10)
و در این اینها بال هایی است که یک انسان با آنها می‌تواند پرواز کند. صبر شکرگزاران، تلاش و عمل خائفان و یقین عبادتگران، ویژگی هایی است که هم در این ماه از خدا آنها را می‌طلبیم و درخواست میکنیم و هم از این ادعیه درس می‌گیریم که در این ماه باید اینها را در خودمان فراهم کنیم.
ماه رجب، فرصت مغتنم
ماه رجب فرصت خوبى است؛ ماه دعاست، ماه توسل است، ماه توجه است، ماه استغفار است. دائم هم باید استغفار کنیم. هیچ کس هم خیال نکند که من از استغفار مستغنى‌ام. پیغمبر خدا میفرماید که: «انّه لیغان على قلبى و انّى لأستغفر اللَّه فى کلّ یوم سبعین مرّة».
بلاشک پیغمبر هم حداقل روزى هفتاد مرتبه استغفار میکرد. استغفار براى همه است؛ بخصوص ماها که در این تحرکات مادى، در این دنیاى مادى غرقیم و آلوده‌ایم.
استغفار بخشى از این آلودگى را پاکیزه میکند و از بین میبرد. ماه استغفار است؛ ان‌شاءاللَّه فرصت را مغتنم بشماریم. حلول این ماه را به شما تبریک عرض میکنیم. ان‌شاءاللَّه که بر ما و شما این ماه مبارک باشد و از این ماه وقتى وارد ماه شعبان میشویم، بخشى از کار را به توفیق الهى انجام داده باشیم.(11)
ماه رجب، ماه حضور قلب و اول آمادگی برای ماه رمضان
بزرگان و اهل معنا و اهل سلوک، ماه رجب را مقدمه‌ی ماه رمضان دانسته‌اند. ماه رجب، ماه شعبان، یک آمادگاهی است برای اینکه انسان در ماه مبارک رمضان - که ماه ضیافت الهی است - بتواند با آمادگی وارد شود. آمادگی به چیست؟
در درجه‌ی اول، آمادگی به توجه و حضور قلب است؛ خود را در محضر علم الهی دانستن، در محضر خدا دانستن - «سبحان من احصی کلّ شی‌ء علمه»
أَ لَا أُعَلِّمُکَ شَیْئاً تَقُولُهُ فِی صَلَاةِ جَعْفَرٍ فَقُلْتُ بَلَى فَقَالَ إِذَا کُنْتَ فِی آخِرِ سَجْدَةٍ مِنَ الْأَرْبَعِ رَکَعَاتٍ فَقُلْ إِذَا فَرَغْتَ مِنْ تَسْبِیحِکَ- سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَ الْوَقَارَ سُبْحَانَ مَنْ تَعَطَّفَ بِالْمَجْدِ وَ تَکَرَّمَ بِهِ سُبْحَانَ مَنْ لَا یَنْبَغِی التَّسْبِیحُ إِلَّا لَهُ سُبْحَانَ مَنْ أَحْصَى کُلَّ شَیْءٍ عِلْمُهُ ... (12)
ابو سعید مدائنی روایت کرده که: حضرت صادق علیه السلام به من فرمود آیا چیزى به تو تعلیم نکنم که آن را در نماز جعفر بگویى گفتم بلى فرمود چون در سجده آخر رکعت چهارم رسیدی پس از تسبیحات بگو: منزه است آن کس که لباس عزت و وقار به بر دارد منزه است آن که مجد و بزرگیش فراگرفته و بدان گرامى باشد منزه است آن که جز براى او تسبیح سزاوار نیست منزه آن که علمش همه چیز را احصا کرده.
همه‌ی حالات خود را، حرکات خود را، نیّات خود را، خطورات قلبی خود را در معرض و محضر علم الهی دانستن؛ در درجه‌ی اول، این مهم است؛
و اگر این حاصل شد، آن وقت توجه ما به کارهایمان، به حرفهایمان، به رفت‌وآمدهایمان، به سکوتمان، به گفتنمان، بیشتر خواهد شد؛ توجه میکنیم که چه می گوئیم، کجا میرویم، چه اقدامی می کنیم، علیه چه‌کسی حرف میزنیم، به نفع چه‌کسی حرف میزنیم. وقتی انسان خود را در محضر الهی دانست، بیشتر متوجه کارها و حرکات و رفتار خود می شود.
عمده‌ی اشکالات ما به خاطر غفلتی است که از رفتار و اعمالِ خودمان میکنیم. وقتی انسان از حال غفلت خارج شود، توجه کند که دارد دیده میشود، محاسبه می شود - «انّا کنّا نستنسخ ما کنتم تعملون هٰذا کِتابُنا یَنطِقُ عَلَیکُم بِالحَقِّ ۚ إِنّا کُنّا نَستَنسِخُ ما کُنتُم تَعمَلونَ این کتاب ما است که بحق با شما سخن می‌گوید (و اعمال شما را بازگو میکند)؛ ما آنچه را انجام می‌دادید می‌نوشتیم!(13)
با این حالت، با یک طهارتی، با یک نزاهت و پاکیزگی‌ای، انسان وارد ماه رمضان شود - «شستشوئی کن و آنگه به خرابات خرام»؛ شستشوکرده وارد ماه رمضان شود - آن وقت در محضر ضیافت الهی حداکثر بهره را خواهد برد. ماه رجب را با این چشم نگاه کنید.
ماه رجب از منظر حضرت آیت الله عبدالله جوادی آملی
آیت الله العظمی جوادی آملی اظهار می دارند: ماه پربرکت رجب در پیش است، تا می‌توانید در ماه رجب روزه بگیرد، مخصوصا کسانی که قدرت جوانی دارند، از روزه‌های این ایام و مبعث و ایام اعتکاف فراموش نشود، درس و بحث گوشه‌ای از کار است، اساس کار جای دیگر است،.اگر این اساس کار را رعایت بکنیم، آن وقت لذت علم و طهارت را می‌چشیم، اگر لذت طهارت را بچشیم هیچ چیزی جای آن را نمی‌گیرد، اگر عالم را به وی بدهیم، برایش گزنده است.
همچنین حضرت آیت الله جوادی آملی در ماه رجب سفارش می کند: درست است که بعضی از کارهای بدی که کردیم از ما ظرفیت را گرفته است ولی ظرفیت‌ده همچنان بخشنده است از او ظرفیت طلب کنید, استحقاق طلب کنید, لیاقت طلب کنید و بعد از خداوند مسئلت کنید که به این ظرفیت, پاسخ مثبت بدهد و مظروف را عطا کند.
ماه رجب از منظر حضرت آیت الله وحید خراسانی
این مرجع تقلید شیعیان درباره فضیلت ماه رجب اظهار می دارند: روزه هفت روز اول ماه رجب، باعث بسته شدن هفت در جهنم خواهد شد و سفارشات زیادی در روایات شیعه بر اهمیت این ماه شده است. همچنین وی با تاکید بر لزوم برپایی عزاداری در سوم رجب شهادت امام هادی علیه السلام و اهمیت سوگواری در این روز معتقد است: اراده امام هادی علیه السلام متصل به اراده خدای متعال است؛ به طوری که عنایت امام دهم به شیعیان ویژه می‌باشد و باعث نجات خیلی‌ها از هلاکت گشته است.ماه رجب از منظر حضرت آیت الله شبیری زنجانی
حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی در فضیلت ماه رجب می فرماید: همان گونه که از روایات به دست می آید ثواب اعمال خیر در ماه رجب زیاد است. پس بهتر است انسان در این ماه مبارک عبادتی را برگزیند که آن عبادت افضل از سایر عبادات است. یکی از عباداتی که ما را به انجام آن تشویق کرده اند همین رسیدگی به نیازمندان و رفع گرفتاری آنهاست. همه ما باید نسبت به مشکل اطرافیان خود احساس وظیفه کنیم.ماه رجب از منظر استاد شهید مرتضی مطهری
استاد مرتضی مطهری، درباره خاطراتش از ماه رجب مینویسد: «ما که بچه بودیم در منزل خود، انتظار آمدن ماه رجب را میکشیدیم و چند روز مانده به آمدن ماه، همه جا صحبت از این ماه شریف بود.شب اول آن برای مشاهده هلال رجب، در مسجد جمع میشدیم». ایشان همچنین درباره انتقال فرهنگ اهتمام به سنتهای اسلامی چون احترام به ماه رجب، و استفاده از فرصتهای آن، در پیامی انتقادی میفرمایند: «این ماه، ماه استغفار و ماه عبادت و روزه است و این سنتها در میان ما، در حال فراموشی است. بچه‌های ما کم کم حتی نام ماههای قمری را هم از یاد میبرند و نمیتوانند آنها را ذکر کنند، ولی به هر حال تکلیف (بیان سنتهای اسلامی) از ما ساقط نمیشود.
ماه رجب از منظر شیخ حسین انصاریان
ماه رجب خیلی با ارزش است. واقعا در این ماه باید حاجات را از خدا گرفت. در این ماه مشکلات خود و مشکلات مسلمانان و شیعیان را حل کن. در این ماه خیلی دعا کنید و با خدا حرف بزنید.وی با اشاره به اینکه ماه رجب، زمان عشق‌بازی است، گفت: ماه رجب ماه عشق بازی با معشوق است.در خانه خداوند باز است. با او رفاقت کنید. رسیدن به خدا ۵۰ سال وقت نمی‌خواهد. یک لحظه دل را پاک کنی، او را پیدا می‌کنی. گمشده ما هستیم، او پیداست.انصاریان افزود: کی رفته‌ای زدل که تمنا کنم تو را/ کی بوده‌ای نهفته که پیدا کنم تو را. پیامبر میفرماید: در این ماه است که رحمت خدا سرازیر میشود. ماه رجب، ماه ولادت مولا علی(ع) است.
در این ماه به حرمت علی(ع)، از خیلی‌ها دستگیری میشود.این استاد اخلاق گفت: بگو امشب نگاهت کند. چه میشود که امشب امام زمان به ما نگاه کند.چه شود به چهره زد من، نظری برای خدا کنی. نگاه‌مان کن. از خدا بخواه همه مشکلات ما را حل کند. از خدا بخواه ما را امضا کند و رد نکند.
ماه رجب از منظر مرحوم سیدبن طاوس
اسوه اهل معرفت و عبادت، مرحوم سیدبن طاوس در مورد افرادى که قبل از اسلام در دوره جاهلیت، مورد ظلم و ستم دیگران قرار گرفتند اما به انتظار ماه رجب نشستند و در آن ماه پربرکت، خداى را بخواندند و حضرت حق، دعایشان را مستجاب فرمود و بلا و گرفتارى را از آنها بگرداند، چند داستان نقل کرده است که ما یکى از آن ها را در اینجا مى آوریم:شخصى، گذارش به مردى افتاد که نابینا، بیمار و خانه نشین شده بود. او از دیگران پرسید: چرا این بیمار گرفتار، از خداى متعال عافیت نمى خواهد؟ به او پاسخ دادند آیا او را نمى شناسى؟ او به نفرین شخصى به نام «عیاض» گرفتار شده است.
او گفت: عیاض را فراخوانید تا ماجراى این مرد نابینا را براى ما بازگوید. وقتى عیاض آمد به او گفت: داستان پسران «ضیعا» را که این مرد از جمع آنهاست براى ما بگو; عیاض گفت: این داستان از داستان هاى دوره جاهلیت است; و من دوست ندارم پس از آمدن اسلام، دیگر آن را بازگویم.
آن شخص گفت: شایسته است که آن را براى ما بازگویى. عیاض گفت: پسران ضیعا، ده نفر بودند و خواهرى داشتند که همسر من بود. آنان با من درگیر شدند و همسرم را از من جدا کردند. من هرچه آنان را به خداوند سوگند دادم و احترام خویشى و قرابت را یادآورى کردم، فایده اى نبخشید.
من صبر کردم تا ماه رجب، این ماه محترم الهى فرا رسید و آنگاه دست به دعا برداشتم و با حال خستگى و درماندگى خداى را بخواندم و تقاضا کردم که همه شان نابود و یکى شان نابینا و زمین گیر شود. خداى متعال دعایم را مستجاب فرمود و همه شان نابود شدند جز این مرد، که نابینا و خانه نشین شده است.(14)
ماه رجب از منظر استاد آیت الله فاطمی نیا
ماه رجب ماه بسیار پر فضیلتی است. البته اعمال ماه رجب مستحباتش خوب است اما اصلش توجه باطنی است. توجه کنید به باطن این اعمال و دعاهای آن. این ماه را اصب هم می گویند یعنی ماه ریزش رحمت الهی، و عمده کار در این ماه استغفار است.در حدیث است که رجب و شعبان مثل چشمه هستند که قبل از ماه رمضان انسان ها خودشان را در آن شست و شو دهند. انسان باید برای مهمانی خدا آماده شود. این استغفار و آمرزش بسیار مهم است، البته این استغفار و آمرزش نه اینکه همین طوری باشد بلکه باید واقعا از ته دل باشد.
استفاده از مناسبت های این ماه هم بسیار مهم است. در این ماه هم تولد و هم شهادت و هم مبعث داریم که باید از اینها استفاده کنیم. ما باید رابطه مان را همیشه با خدا حفظ کنیم.
بزرگان مثالی می زنند که گوسفندی در گله از راهش چند قدم جدا می شود و بعد کم کم و کم کم می بیند که خیلی جدا شده و دیگر کامل جدا شده است و بعد می بیند که گرگی می آید و بعد هرچقدر این حیوان داد بزند دیگر صدای او را کسی نمی شنود. این گرگ خب برای ما همان شیطان است. این است که ما نباید از راه منحرف شویم. رجب ماه استغفار است، همین طور ماه شعبان.
دعای دوازدهم مولایمان امام سجاد(ع)، امام می فرماید : خدایا سه چیز مانع می شود که من از شما چیزی بخواهم و یک چیز هم مرا تشویق می کند که از شما بخواهم، اما آن سه چیز: یک امری کردی من درنگ کرده ام، گفتم حالا انجام می دهم ، فرصت هست ، ونهی کردی و به سرعت عمل کردم و نعمتی را دادی و من در شکر آن کوتاهی کردم :
این سه چیز یادم می افتد می گویم من دیگر چگونه از خداوند چیزی بخواهم. و اما یک چیز که باعث می شود من از شما چیزی بخواهم این تفضل شما است. ما نباید به خداوند سوءظن داشته باشیم و خیلی وقت ها همین سوءظن کارها را خراب می کند.
اگر چیزی را از خدا بخواهید یا آن را می دهد یا بهتر از آن را. می گوید: اول خجالت می کشیدم از شما چیزی بخواهم اما الان می بینم که تفضل دارید.
بعد می گوید من ایستاده ام به در خانه عزت شما. این واقعا جمله زیبایی است. این خانه سراسر عزت و بزرگی است. ایستادن به در این خانه هم شرایط خاصی دارد و انسان نباید بی ادب به در این خانه بیاید.
انسان باید تا آنجا که می تواند اینگونه بایستد که در مقابل خدایش ذلیل است. انسان اگر این شرایط را بداند دعایش زودتر مستجاب می شود. درخواست کردن یک انسان هیچ کاره فقیر به درگاه غنی بی نیاز.(15)
ماه رجب از منظر سید محمدمهدی میرباقری
رجب، مقدمه شعبان و رمضان است. آمادگی برای ماه رمضان و شعبان باید از این ماه حاصل شود. اگر حقیقت ماه رجب درک نشود، ورود به ماه شعبان و ماه مبارک رمضان مشکل است؛ بنابراین باید از مدخل ولایت حضرت امیر (علیه السلام) وارد شد؛ چرا که «أنا مدینه العلم و علیٌ بابها».امیرالمؤمنین (علیه السلام)، باب نبی اکرم (ص) و بابالله هستند؛ پس این ماه، مدخل است. یکی از اساتید بزرگ ما می‌فرمود: هنگام جوانی در شب 27 رجب یا شب غدیر در نجف به حرم رفتم؛ بین الطلوعین شده و سپیده زده بود، مرحوم آیت الله فکور را دیدم.( ایشان از علمای ابواب معرفت و آدم فوقالعاده‌ای بودند.
بزرگواری نقل میکرد که استخاره‌های ایشان خیلی عجیب بود، و مرحوم آیتالله بروجردی استخاره‌هایشان را به ایشان می‌دادند. می‌خواستم به حرم بروم و ایشان در حال خارج شدن بود. مقابل کفشداری شلوغ بود؛ ایشان کفش را گرفت و در کنار گوش من گفت:
من سه روز است جز یک استکان چای چیزی نخورده‌ام. به من بر خورد! گفتم یعنی چه؟ یعنی این پیرمرد عابد در خانه حضرت امیر (علیه السلام) می‌گوید سه روز است جز یک استکان چایی نخورده‌ام؟
گفتن این حرف آن هم در کفشداری حضرت امیر (علیه السلام) چه معنایی دارد؟ داخل حرم، گوشه‌ای ایستادم و سه ساعت زیارت غدیریه حضرت را خواندم، خسته شدم و از حرم بیرون آمدم و به منزل رفتم و خوابیدم.
در خواب دیدم در حرم حضرت امیر (علیه السلام) هستیم؛ حرم خلوت بود و من هم گوشه‌ای ایستاده و زیارت میکردم، حالتم در زیارت همان حال قبلی بود، اما دیدم آقای فکور بین زمین و آسمان با همه وجود، طواف و زیارت میکند؛ نه با زبانش، همه وجودش طائف و مشغول زیارت حضرت است.
متوجه شدم که آن بزرگوار به من چه گفت: شما دیر آمدید! بینالطلوعین است، شب مبعث گذشته است، باید از قبل مراقبه کنید. یعنی اگر مراقبهای از قبل نباشد انسان خسته میشود؛ اگر انسان تمهید قواعد نکند، تا چشم به هم بزند فرصت تمام میشود.(16)
ماه رجب از منظر استاد مهدی ماندگاری
راهکار آمادگی برای بهره‌برداری از فرصت معنوی ماه رجب :سه راهکار آمادگی عبارتند از اول؛ طهارت. هرچه انسان پاک‌تر باشد می‌تواند از این فرصت‌ها بیشتر استفاده کند. انسان ماه رجب را درک نمی‌کند مگر اینکه پاک شده باشد. ذکر پاک شدن ماه رجب استغفار است.
دوم؛ آمادگی با کسب معرفت است. باید بدانیم که ماه رجب چه خبر است. سومین آمادگی با اجازه است. وقتی می‌خواهید حرم امام رضا(ع) بروید اذن دخول باید بگیریم. بعضی‌ها به حرم می‌روند ولی به حریم راه‌شان نمی‌دهند. صاحب ماه رجب امام زمان(عج) و جد بزرگوارشان امام حسین(ع) است. یا صاحب الزمان، اجازه ورود به ماه رجب را به ما بدهید.
ماه رجب ماه خداست و ماه شعبان ماه پیامبر اکرم(ص) و ماه رمضان ماه مهمانی بندگان خداست. هرکس فرق بین مهمانی عمومی و خصوصی را بداند فرق بین ماه رجب و ماه رمضان را متوجه میشود.
ماه رجب ماه مهمانی خصوصی خداست و دور سفره ماه رجب اولیای خدا نشسته‌اند. ماه رجب ماه اولیای خداست. ماه رمضان ماه مهمانی عمومی است. مناجات‌های ماه رجب را بخوانیم.
بچه‌های رزمنده می‌دانند ماه رجب و شعبان و رمضان حال رزمنده‌ها طور دیگری بود. بچه هابا اذکار و دعاها عشق می‌کردند. ما نمازمان ملاقات با خداست. در واقع با نماز می‌خواهیم به زیارت خدا برویم. قبل از نماز طهارت و معرفت خود را زیاد کنیم. تکبیرة الاحرام اجازه نماز است.
مراقبت بر سه چیز است. اول؛ مراقبت بر انجام واجبات و دوم؛ مراقبت بر ترک محرمات و سوم؛ مراقبت بر خدمت بر دیگران. در هر شغل و مقامی که هستید باید دغدغه انجام واجبات را داشته باشیم. کسی که دغدغه نماز صبح داشته باشد حتماً چند بار از خواب بیدار میشود. دغدغه نماز اول وقت داشته باشیم.
کسی در مقابل دشمن ضربه نمی‌خورد که سپر داشته باشد. شیطان دشمن قسم‌خورده همه انسان‌ها است. یکی از سپرهایی که در مقابل شیطان قرار می‌گیرد نماز شب است. امروز خدا به ما قدرت داده است. قدرتی که امروز اسلام ناب محمدی در این مملکت پیدا کرده و پرچمدار کل جهان است اگر نتیجه‌اش اقامه نماز نباشد فایده‌ای ندارد.
انجام واجبات بنزین این مسیر است و انجام مستحبات باک یدک این مسیر است، توبه درمان است. اما درمان سختی‌های خود را هم دارد. توبه فقط استغفر الله نیست. باید آلودگی‌هایی که در جسم ما موجود است بیرون رود. ماه رجب اردوی انسان سازی است.
اندوخته‌های ماه رجب و ماه شعبان و ماه رمضان را مواظبت و حفظ کنیم. از بین بردن اندوخته‌ها چند ثانیه بیشتر طول نمی‌کشد.
سه راهکار برای حفظ اندوخته‌ها
اولین راهکار: اینکه برای حفظ اعمال استغفار زیاد کنید. دومین راهکار: توسل است. سومین: راهکار: این است که اعمالتان را دست صاحب الزمان(عج) امانت دهید.قدیم‌ها روضه‌ها در خانه زیاد بود ولی امروز مردم به مساجد اکتفا کردند. هرروز زیارت رجبیه را بخوانید. در ماه رجب زیارت امام حسین(ع) خیلی وارد است. در خانه‌ای که توسل به ائمه علیهم السلام باشد رفت و آمد ملائکه به آن زیاد است.
اگر دوست دارید که شیطان را به خانه‌های‌تان دعوت کنید موسیقی در خانه‌های‌تان گوش دهید. این‌قدری که برای زیارت امام حسین(ع) فضیلت است برای عمره مستحبی وجود ندارد.
نتیحه:
ماه رجب، ماه فرصت‌ها و تحولات معنوی است. بزرگان دین بر اهمیت این ماه تأکید فراوان داشته و آن را فرصتی برای تقرب به خداوند، تطهیر نفس و آمادگی برای ماه مبارک رمضان دانسته‌اند.با انجام اعمال مستحب مانند روزه، دعا و زیارت، می‌توانیم از برکات این ماه بهره‌مند شویم و به مقام قرب الهی نائل آئیم. دعاهای ماه رجب، دریچه‌ای به سوی معرفت و شناخت خداوند است و با خواندن آنها می‌توانیم به آرامش درونی و سعادت دست یابیم.
پی نوشت:
1.بیانات در مراسم پنجمین سالگرد شهادت سپهبد حاج قاسم سلیمانی(۱۴۰۳/۱۰/۱۲)2. سایت حو.زه نمایندگی حج زیارت
3.صحیفه امام، ج ۱۴، ص: ۲۱۰.
4. .شرح حدیث جنود عقل و جهل، متن، ص: ۱۲۴.
5.صحیفه امام، ج ۱۳، ص: ۳۲.
6.همان.
7.صحیفه امام، ج ۱۳، ص: ۳۳.
8.تفسیر سوره حمد، متن، ص: ۲۴۴.
9. اقبال الاعمال،سید بن طاووس ص643؛ بحارالأنوار،مجلسی، ج : 95 ص 389 ح1 ؛ مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، ص 132 (اعمال مشترکه ماه رجب)؛
10.مصباح المتهجد، شیخ طوسی 802 ؛ اقبال الاعمال،سید بن طاووس ، ص 643 ؛ المصباح ، ابراهیم بن على عاملى کفعمى ص528 ؛ بحار الانوار،مجلسی ج 95ص 389ح1 ؛ دمفاتیح الجنان ، شیخ عباس قمی ، ص 132 (دعای مسجد صعصعه در هر روز ماه رجب) ؛
11.بیانات در دیدار نمایندگان مجلس شوراى اسلامى۱۳۸۸/۰۴/۰۳
12.الکافی، ثقة الاسلام کلینی، ج 3، ص 467؛ کلیات مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، ص 46 (نماز حضرت جعفر علیه السلام).
13.سوره مبارکه الجاثیة آیه 29.
14.ماه رجب در آثار استاد انصاریان، درپایگاه اطلاع رسانی استاد.
15. آیت الله فاطمی نیا، ماه رجب مقدمه آمادگی برای میهمانی خداست، سایت عتیق
16.استاد سید محمدمهدی میرباقری: ماه رجب رشته اتصال بین خدا و بندگان، سایت مشرق
منابع:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/01/31/716821/3https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=58844
https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1629
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=26273
https://farsi.khamenei.ir/newspart-print?tid=1629
https://www.mashreghnews.ir/news/409672
https://www.khabaronline.ir/news/2005626
https://hawzah.net/fa/Article/View/97790
http://www.imam-khomeini.ir/fa/n25543
https://www.qudsonline.ir/news/366036
https://fa.shafaqna.com/news/721567/
https://www.irna.ir/news/85348498
https://aghigh.ir/fa/news/73198
https://erfan.ir/farsi/86526.html
https://fa.wikishia.net/view
https://hajj.ir/fa/60656
