در روز بیست و هشتم ماه مبارک رمضان، دست نیازمند خود را به سوی خدای بی نیاز بلند می کنیم و می خوانیم:
«اللَّهُمَّ وَفِّرْ حَظِّی فِیهِ مِنَ النَّوَافِلِ وَ اَکْرِمْنِی فِیهِ بِاِحْضَارِ الْمَسَائِلِ وَ قَرِّبْ فِیهِ وَسِیلَتِی اِلَیْکَ مِنْ بَیْنِ الْوَسَائِلِ یَا مَنْ لا یَشْغَلُهُ اِلْحَاحُ الْمُلِحِّینَ».
خدایا بهره‌ام را در این ماه از مستحبات فراوان کن، و مرا با تحقق درخواست‌ها اکرام فرما، و از میان وسایل وسیله‌ام را به سویت نزدیک کن، ای که پافشاری اصرارورزان مشغولش نسازد.
شرح فراز اول دعای روز بیست و هشتم ماه مبارک رمضان
در روز بیست و هشتم ماه رمضان با قلبی خالی از ذکر غیر می گوییم:
خدایا! در این روز بهره ام را از مستحبات افزون گردان.
«نوافل» یعنی نمازهای مستحبّی که زیاده از واجبات است. به طور کلی هر عمل مستحبی که انجامش واجب و الزامی نباشد، «نافله» است. اگر نماز واجبی بدون نوافل و اذان و اقامه ادا شود، تکلیف انجام شده است، امّا لذت لازم از آن برده نمی شود.
همین نوافل و کارهای مستحبی است که انسان را برای نماز آماده می کند. در روایات امامان معصوم علیهم السلام وارد شده است که نوافل کمبودهای نمازهای واجب را نیز جبران می کند، یعنی اگر آن کیفیت لازم در ادای نماز واجب رعایت نشده باشد، نافله، آن را جبران می کند.
از طرف دیگر، نوافل، علاقه و کشش آدمی را به انجام طاعات و حسنات نشان می دهد به گونه ای که حتی خارج از تکلیف شرعی واجب، عشق و علاقه به عبادات، او را به عمل نیک وا می دارد. برای آشنایی بیشتر از چند و چون نمازهای نافله می توان به کتاب های فقهی و رساله عملیّه مجتهدان مراجعه کرد. برای مثال نماز شب، یازده رکعت است که هشت رکعت آن نافله و دو رکعت شفع و یک رکعت وَتر است.
نوافل به ویژه نافله شب، در نگاه معصومین علیهم السلام از اهمیت خاصی برخوردار است. محمد بن مسلم از حضرت امام باقر علیه السلام نقل می کند که فرمودند:
آنچه از نماز بنده بالا می رود، نیم یا یک سوم یا یک چهارم یا یک پنجم از آن است. پس آن مقدار که با قلبش نماز خوانده بالا می رود و این که خداوند متعال ما را امر فرموده است که نافله بخوانیم، برای این است که آن چه از نماز واجب کم آوردیم، با نافله جبران گردد.
در روایت دیگری از حضرت امام کاظم علیه السلام در اهمیت نافله آمده است:
نماز نافله وسیله تقرب مؤمن است.
به پا داشتن نوافل، به ویژه نافله شب، آن هم در دل شب و خلوت با ذات حق، برای «اهل دل» لذتی فوق لذّات و حلاوتی وصف ناپذیر دارد.
شب هنگام فرصتی است برای خلوت با محبوب و راز دل گفتن با معبود، قرار دادن جان در رهگذر جذبه های روح انگیز الهی و اوج گرفتن آن در بلندای آسمان، تقرّب به کانون جمال و جلال حق و عرض نیاز عاشقانه به درگاه خداوند بی نیاز.
شایسته است هرگاه قلب انسان آمادگی کامل پیدا کرد، به عبادت های مستحبی بپردازد، ولی اگر این پذیرش در قلب وجود نداشت، فقط به واجبات بسنده می کنیم؛ زیرا پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم می فرمایند:(1)
قلب انسان دارای دو حالت است: گاهی پذیرش دارد و گاهی ندارد. هرگاه قلب پذیرش داشت، پس به نافله و عبادت های مستحبی بپردازید و هرگاه آمادگی نداشت، به همان واجبات اکتفا کنید.
به این ترتیب توفیق به پا داشتن نماز شب، یکی از بهره های مستحبات و حَظّ از نوافل است. از خداوند متعال می خواهیم در این ماه و این روز، بهره ما را از نوافل فراوان گرداند.
.jpg "شرح مضامین دعای روز بیست و هشتم ماه مبارک رمضان")
شرح فراز دوم دعای روز بیست و هشتم ماه مبارک رمضان
در قسمت دوم از دعای امروز، می گوییم:
خدایا، مرا با اجابت خواسته ها گرامی بدار.
انسان سراپا، خواسته و حاجت و نیاز است. او این گونه خلق شده و تکوین یافته است. کرامت الهی در این است که به این عبد سراپا نیاز رسیدگی کند و حاجات او را برآورد.
از صفات خداوند، کرامت و فضل و بخشش است. جا دارد که دست نیازمند ما را نیز به کرامتش بگیرد و دلجویی کند. هرچه روح آدمی بلندتر باشد، خواسته های او نیز بزرگ تر و مهم تر خواهد بود.
پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم در «خطبه شعبانیه» به ما می آموزد چگونه در خانه دوست را به صدا درآوریم و با چه توشه و بضاعتی به درگاه او رویم. ایشان می فرمایند:
با قلب های پاک و نیت های درست از خدا بخواهید که شما را موفق کند برای روزه داری و تلاوت قرآن.
کسی که به درگاه خداوند روی می آورد، باید بداند که در جهان آفرینش، تنها اوست که بر همه چیز قدرت دارد و هر مخلوقی به او محتاج است؛ زیرا تمام موجودات از جمادات و نباتات و حیوانات، دست عجز و ناتوانی خود را به سوی او دراز کرده اند. البته باید در موقع درخواست از او تمنای حاجت، تنها به او توجه پیدا کرد و با دلی بیدار از او حاجت طلبید.
زمان ها و مکان ها نیز در اجابت دعا و برآورده شدن حاجات اهمیت دارند. اوقاتی مانند: سحرگاهان، شب های جمعه، نزدیک زوال شمس، ماه مبارک رمضان، هنگام وزیدن بادها، آمدن باران، وقت اذان و قرائت قرآن، وقت مبارزه لشکر اسلام با کفر، پدیدار شدن آیتی از آیات خدا در زمین، بین نماز مغرب و عشا، آخر شب، وقت افطار، ساعت آخر جمعه، بین الطلوعین، در وقت غروب آفتاب که نصف قرص باقی باشد، روز چهارشنبه بین ظهر و عصر، شب قدر، شب نیمه شعبان، شب بیست و پنجم ماه ذی القعده و «دحْوُالاَرض»، _ که شب پهن شدن زمین از زیر خانه کعبه بر روی آب است _، شب «لَیْلَهُ الرَّغائِب»؛ شب جمعه اوّل ماه رجب، وقت ریختن خون مظلوم، موقع دیدن هلال ماه و حالت سجده.
از نظر مکانی نیز مکان هایی چون: حائر حسینی یعنی در فضای محیط قبر سیدالشهداء علیه السلام باشد، جوف کعبه، زیر ناودان طلا در کنار خانه کعبه، مقام ابراهیم علیه السلام حجرالاسود، بین مقام و باب کعبه، چاه زمزم، در صفا و مروه، مشعر، جمرات.(2)
درباره پذیرفتن دعا، گذشته از آن که دعا باید با توجه، حضور قلب و با حالت گریه و التجا و التماس و در مکان و زمان خاص باشد، شرط است که در «دعا» به صورت همگانی دعا کرد و چهل مؤمن را قبل از خود دعا کنیم، که در این صورت دعا مستجاب خواهد شد.
امّا در «دعا» از خداوند چه بخواهیم؟ خواسته های افراد گوناگون است؛ زیرا افکار و شناخت ها در افراد یکنواخت نیست بلکه یکی حاجتش به خانه و زن و فرزند خلاصه می شود، دیگری به پُست و مقام و منصب دنیوی می اندیشد و فرد دیگری نیز در پی معرفت و کمال و دیانت است. مهمّ آن است که همّت خویش بلند داریم و بکوشیم تا در هر حالی رضایت کامل محبوب و معشوق را جلب کنیم.
شرح فراز سوم دعای روز بیست و هشتم ماه مبارک رمضان
در فراز سوم از دعای امروز، دست نیاز به ذات بی نیاز دراز کرده و می خوانیم:
و از میان وسایل، وسیله رسیدنم را به حضورت نزدیک گردان.
کلمه «وسیله» در این بیان، مفهوم بسیار وسیعی دارد که هرکار نیک و شایسته ای را در بر می گیرد و هر صفت برجسته ای در مفهوم آن نهفته است؛ زیرا همه این ها موجب قرب پروردگار است.
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند:
بهترین وسیله ای که بندگان با آن به درگاه خداوند متعال، تقرّب می جویند، ایمان به خدا و پیامبر او و جهاد در راه خداست که قله کوهسار اسلام است.(3)
وسیله دیگر جمله اخلاص است و ذکر «لااله الا اللّه» که فطرت توحید می باشد. برپا داشتن نماز، ادای زکات، روزه رمضان، حج و عمره، صله رحم، انفاق پنهان و آشکار در راه خدا، شفاعت پیامبران و بندگان صالح خدا و مقربان درگاه او از وسایل تقرّب به خداست. قرآن کریم در این زمینه می فرماید:
ای کسانی که ایمان آورده اید! پرهیزگاری پیشه کنید و وسیله ای برای تقرب به خدا برگزینید و در راه او جهاد کنید، شاید رستگار شوید.(4)
تقوا و پرهیزگاری، انتخاب وسیله برای تقرب و جهاد در راه خدا، هرسه برای رستگاری و تقرب به سوی خداوند مؤثر هستند.
منظور از توسل به مقربان درگاه خداوند متعال این نیست که انسان چیزی را از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم یا امام علیه السلام تقاضا کند یا حل مشکلی را از او بخواهد، بلکه هدف آن است که خود را در مسیر آنان قرار دهد و با برنامه های آنان هماهنگ شود و خدا را به مقام آنان بخواند تا خدا نیز اجازه شفاعت در مورد او را بدهد.
از روایات متعددی که شیعه و اهل تسنن نقل کرده اند به خوبی درمی‌یابیم که توسل به این معنا، که برای حل مشکلی، به دامان مقربان دست زنیم، هیچ گونه اشکالی ندارد، بلکه کار پسندیده ای است.
هرچند که می توان از طریق عمل صالح و تقوا و ایثار و از خودگذشتگی به خدا تقرب پیدا کرد ولی جهاد در راه خدا و شهادت امتیاز و اهمیت بیشتری دارد.
بنابراین رزمندگان اسلام که در جنگ تحمیلی عراق بر ایران، با حضور در سنگرهای خون و شهادت و مبارزه با دشمن، راه های طولانی را یک شبه می پیمودند، چنان عاشقانه به درگاه خدا اشک می ریختند و ابراز اشتیاق می کردند که گویا خود را در محضر حق تعالی می بینند و بدین ترتیب به پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم و ائمه اطهار علیهم السلام تمسک می جستند.
شرکت در صفوف رزمندگان اسلام و جهاد و مبارزه با دشمنان دین، از بهترین راه های تقرّب است. فراموش نمی کنیم لحظه هایی را که این عزیزان با ذکر نام امام حسین علیه السلام اشک می ریختند و عزاداری می کردند و سرانجام با خون پاکشان بر صحنه جبهه می نوشتند:
السلام علیک یااباعبداللّه الحسین.
مرحوم آیت اللّه نجفی مرعشی وصیت کردند که دستمال ایشان را با وی دفن کنند. وی می گفت من هرگاه برای اباعبداللّه علیه السلام اشک می ریختم، با این دستمال آنها را پاک می کردم. بنابراین می خواهم در عالم برزخ و روز قیامت برای خود شاهد و گواهی داشته باشم.
در پایان دعای امروز، اشاره به یکی از صفات پروردگار شده است: خدایی که ناله و ضجّه نیازمندان او را مشغول نمی کند تا از امور دیگر غافل شود. خدایی که از هر سر و نهانی آگاه است.
آری، خدا شنوا و بیناست و از میان این همه شور و غوغای نیایشگران، صدای همه را می شنود و به ندای همه پاسخ می دهد.
نکته دیگر این فراز از دعا آن است که خدا را باید با اصرار و التجا خواند و دعای ما باید با ضجّه و ناله و استغاثه همراه باشد؛ زیرا پافشاری بر خواسته ها و اصرار بر آن، یکی از رموز استجابت دعاست.
اگر کسی مطلبی را سرسری از شما درخواست کند، شاید به خواسته او اعتنا نکنید، اما اگر با التماس و خواهش بیشتر و تکرار درخواست، شما را متوجه نیاز خود سازد، مصمّم خواهید شد تا نیاز او را برآورید. هر چند کار آدمی قابل قیاس با ذات مقدس حق نیست، ولی از باب تشبیه به محسوس می توان فهمید که نحوه درخواست و دعا باید چگونه باشد.
پی‌نوشت‌ها:
1- فروع کافی، ج 3، ص 44.
2- بحارالانوار، ج 93، ص 315.
3- نهج البلاغه، ح 110.
4- مائده، 35.
منبع:
راه بندگی (شرحی گذرا بر دعاهای روزانه ماه رمضان)، محمود نیاکان، ناشر: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1380ش.
