مسئله اي به نام DRM
مترجمان: حسين رسولي وفرزانه احساني مؤيد
قرن بيست ويکم را مي توان عصر رواج تجارت الکترونيک دانست؛ و ناگفته پيداست که بخش اعظم اين بازار ميلياردي و سرشار را، محصولات نرم افزاري به خود اختصاص مي دهند. در اين هنگامه رواج نرم افزارهاي رايانه اي و بالاخص بازي هاي الکترونيکي مبحث حفاظت از حقوق و منافع سازندگان نيز اهميت بيشتري يافته است. از همين رو، لزوم رعايت حق تکثير (کپي رايت)، توليد کنندگان و ناشران را وادار به توليد و تدوين مجموعه قوانين منسجمي براي حفظ اين حقوق کرده است.
مقررات و قوانين وضع شده براي جلوگيري از تکثير غير قانوني بازي ها و حفظ حقوق و منافع توليد کنندگان و توزيع کنندگان که به قوانين DRM معروف است، به مديريت و نظارت بر حقوق کپي رايت در بازي هاي رايانه اي مي پردازد.
اين قوانين، تعريف مشخص و ثابتي ندارند و جزئيات آن در بين شرکت هاي مختلف، متفاوت مي باشد.
طبيعي است که کاربران و خريداران بازي ها با هر گونه محدوديتي که حقوق کپي رايت شرکت ها بر روي بازي ها و برنامه هاي نرم افزاريشان براي آنها تعيين مي کنند،؛ مخالفت کنند. اما توليد کنندگان، با وضع اين قوانين و نظارت بر اجراي آنها، قصد دارند جلوي تکثير غير قانوني محصولات خود را بگيرند و درآمد و سود واقعي خود را حفظ کنند چرا که در غير اين صورت دچار ضررهاي مالي شديدي خواهند شد.
البته وضع و اجراي قوانين DRM، از هر جهت سود و ضررهايي در پي دارد. بايد در نظر داشت که تا چه حد لازم است قوانين DRM براي کاربران، محدود کننده و نپيچيده باشد؛ و آيا اصلاً طرح و اجراي چنين محدويت هايي وجلوگيري ازتکثير غير قانوني بازي ها (ونرم افزارها) مفيد فايده خواهد بود؟
براي بررسي بهتر، قوانين و محدويت هاي DRM را در دو بخش مورد مطالعه قرار مي دهيم.
در بخش اول، به مطالعه ماهيت و معناي DRM مي پردازيم: هدف از اجراي آن براي محصولات يک شرکت چيست و تا چه حد اهميت دارد که چنين باشد، و در بعضي موارد چه مخالفت هايي را به دنبال داشت و چرا؟
در بخش دوم، نظرات چند توليد کننده و توزيع کنند و بازي هاي رايانه اي و گروهي از کاربران بازي هاي رايانه را درباره قوانين DRM و تأثير آن در جلوگيري از تکثير غير قانوني بازي ها،درمورد مطالعه قرار مي دهيم و نهايتا تأثير DRM را روي بازار فروش بازي ها، بررسي مي کنيم.
Digital Rights Management
DRM مبحث گسترده اي در حوزه بازي هاي رايانه اي و بطور جامع تر، در حيطه صنعت ديجيتال محسوب مي شود. اين قانون، محدوديت هايي را براي کاربران تعيين کرده و عدم اجراي صحيح آن، مجازات هايي در پي دارد. در صورتي که اکثر کاربران، موافق وضع قوانين DRM در نرم افزارها و بازي هاي رايانه اي نيستند و تصور مي کنند چنين قوانيني عادلانه نيست. زيرا آنها بر اين باورند که به صورت قانوني نرم افزار مورد نظر را خريداري کرده اند؛ پس بايد بتوانند هر طور که مايل هستند از آنها استفاده کنند.
پيش از پاسخگويي به اين سؤال بايد بدانيم DRMچيست و قوانين و جزئيات آن چگونه اجرا مي شود؟
DRM يک سري از قوانين محدوديت ها در استفاده از فناوري رايانه اي و نرم افزارهاست که توسط قانونگذران حق کپي رايت (حق کپي و تکثير قانوني محصولات) وضع شده است و بر نصب، استفاده و تکثير قانوني نرم افزارها و اطلاعات آنها، نظارت دارد.
تنظيم قوانين کپي رايت در نرم افزارهاي رايانه اي (DRM) براي به حداقل رساندن ميزان تکثير غير قانوني نرم افزارها، بازي هاي رايانه اي و کاهش ضررهاي مالي است که براي شرکت هاي توليد کننده و توزيع کننده همراه دارد.
به عبارت ديگر DRM روش قانوني جلوگيري از تکثير يا تغيير غيرقانوني و خودسرانه همه آن نرم افزارهايي است که توليد کنندگان آنها مي خواهند از محصولاتشان محافظت شود اين نرم افزارها و برنامه ها که شامل بازي هاي رايانه اي، DVDها ،CDهاي موسيقي، فايل هاي ديجيتال و غيره مي شوند، تحت لواي قانون DRM قرارمي گيرند.
همچنين DRM راهي است براي حفظ منافع مالي شرکت هاي توليد کننده و توزيع کننده که بدون وضع و اجراي اين قوانين و محدوديت ها، از حقوق اصلي و سود واقعي خود محروم مي مانند و دچار ضررهاي سنگيني مي شوند.
بر همين اساس ، قوانين DRM وضع شدند و چنين شد که وقتي کاربري يک برنامه، DVD,CD يا بازي رايانه اي را مي خرد، درواقع حق استفاده ازمحتويات آن را دارد، ولي صاحب آن محصول نيست و نمي تواند به ميل خود و به هر شکلي از آن استفاده کند و سود ببرد.
قوانين DRM در مورد بازي هاي رايانه اي به طرق مختلف اجرا مي شود. يکي از اولين نمونه هاي قوانين DRM، روي بازي هاي ماجرايي (adventure) مانند «جستنجوي پليس» (police Quest) اجرا شد. بدين ترتيب که در هنگام نصب بازي، کاربر بايد به يک سري سؤال و کد پاسخ مي داد تا اطمينان حاصل شود که نسخه اصلي و خريداري شده از محلي معتبر در اختيار اوست.
امروزه مديران و مسئولان اين حوزه، قوانين و معيارهاي جديدي درباره ممنوعيت استفاده غير قانوني کالاهاي ديجيتال وضع کرده اند تا فقط قابليت خواندن و اجراي برنامه اصلي و نه کپي غير قانوني آن، توسط دستگاه و کاربر، ميسر باشد، به عنوان مثال در استراليا، تکثير غير قانون کليپ ها به هر نحو، ازلحاظ قانوني جرم محسوب مي شود.
با به روز کردن مداوم برنامه هاي حفاظتي نرم افزارها، توليد نندگان و توزيع کنندگان بزرگي همچون مايکروسافت، نينتندو و سوني، مي توانند اطمينان داشته باشند که قوانين و برنامه ها حفاظتي، در مورد محصولاتشان اجرا مي شود؛ حتي اگر کاربران به اينترنت دسترسي داشته باشند.
گرچه کنترل تکثير غير قانوني بازي هاي ،براي توزيع کنندگان اين نرم افزارها مشکل است، بايد روي تکثير غير قانوني آنها در سيستم هايي که نصب مي شوند، نظارت دقيقي اعمال شود در حقيقت محتوا و برنامه هاي اين نرم افزارهاي و ديسک ها براي توليد کنندگان و کاربران ارزشمند است و قوانين DRMبراي حفظ حق تکثير قانوني آنها تحت نظارت شرکت هاي توليد و توزيع کننده مي باشد.
اجراي قوانين DRM براي بازي هاي رايانه اي به چند شيوه مختلف انجام مي شود روش اول، فعال سازي آنلاين است. در اين شيوه بلافاصله پس از نصب بازي براي نخستين بار، از گيمر خواسته مي شود که به صورت برخط و با اتصال به اينترنت بازي را فعال کند. در بعضي موارد نيز نياز هست که کاربر بطور متوالي در بازه هاي زماني مختلف به اينترنت وصل شود تا بتواند از بازي استفاده کند.
بدين ترتيب، به صورت آنلاين، مي توان اطمينان حاصل کرد که وي از راه صحيح و قانوني، و نه خارج از حيطه مقررات کپي رايت، به برنامه دسترسي پيدا کرده از آن استفاده مي کند. همچنين براي استفاده از بعضي نرم افزارها و بازي ها، لازم است که کاربر بطور دائم به اينترنت متصل باشد. روش دوم، ايجاد محدوديت هايي براي نصب برنامه بر روي سيستم هاست. در اين مورد،DRM تعداد سيستم ها يي را که باز ي مي تواند روي آنها نصب و اجرا شود، محدود مي کند.
به عنوان مثال يک شرکت، بازي خود را چنان طراحي مي کند که تنها 3 بار قابل نصب و اجرا روي سيستم ها باشد. اين روش،اولاً با کاهش کپي هاي غير قانوني و ثانياً با کاهش فروش نرم افزارهاي تکثير شده در بازار اجناس دست دوم و غير قانوني، به سود توليد کنندگان عمل مي کند.
روش ديگري که DRM در پيش گرفته است، طراحي شماره هاي سريال (Serial numder) است.رمزهايي به صورت ترکيب حروف و اعداد براي هر بازي طراحي مي شوند، که در ابتداي نصب از کاربر خواسته مي شود. بدون وارد کردن رمز صحيح، سيستم قادر به نصب و اجراي برنامه و بازي نخواهد بود. بدين ترتيب کاربران تنها بايد از ديسک هاي خريداري شده به صورت قانوني از مراکز معتبر استفاده کنند و کپي هاي غير قانوني بلا استفاده مي مانند.
در يکي ديگر از روش هاي که با به بازار آمدن نرم افزارهاي درايو مجازي تقريباً منسوخ شده است، لزوم قراردادن ديسک در درايو نوري، در تمام مدت استفاده از برنامه مي باشد. اشکال بزرگ اين روش اين بود که به سبب سرعت نسبتاً پايين خوانده شدن اطلاعات از روي لوح فشرده، بعضاً اجراي بازي با مشکل مواجه و کند مي شد. روش ديگري هم به نام DRM خاموش (Quiet DRM) وجود دارد که در آن از کاربران خواسته مي شود به صورت آنلاين اکانتي براي خود ايجاد کنند تا بتوانند از تمام قابليت هاي بازي بهره ببرند (سيستم هاي توزيع آنلاين همچون Steam از جمله نمونه هاي بارز اين متد هستند).
در عين حال دربهره گيري از DRM براي اجراي بازي ها بر روي سيستم هاي رايانه اي مشکلاتي نيز وجود دارد. بيشترين اختلال در بخش سخت افزاري دستگاه ها، به ويژه در سيستم هاي قديمي رخ مي دهد. در اين زمان سيستم، با برنامه و سخت افزار قديمي خود، قادر به خواندن و شناختن نرم افزار با قوانين و محدوديت هاي DRM آن نمي باشد. و بازي را اجرا نمي کند. و يا در حالت ديگر آن، نصب نرم افزار با قوانين DRM موجود در آن برروي دستگاه، سرعت سيستم را به شدت پايين مي آورد و بازي به درستي اجرا نمي شود.
در بعضي موارد نيز حتي اگر بازي و جزئيات آن در ديسک سخت کامپيوتر حذف و پاک شوند، DRM باز هم به طور کامل از سيستم پاک نمي شود. اولين باراين مشکل سخت افزاري را سيستم حفاظتي Star Force (محصول شرکت protection Technology) برروي سيستم هايي که نصب مي شد، ايجاد کرد. (اين سيستم امنيتي نخستين بار در بازي Tom Clancy's Splinter Cell:Chaos Theory مورد بهره برداري قرارگرفت) بدين ترتيب که مثلاً بعد از پاک کردن بازي و uninstall شدن آن، برنامه بطور کامل از سخت افزار سيستم پاک نمي شد و مشکلات و اختلالات بسياري در ديسک درايو دستگاه به وجود مي آمد وحتي امنيت سيستم عامل مورد تهديد قرار مي گرفت.
بدين ترتيب، اين شرکت و برنامه آن، عکس العمل هاي منفي بسياري را بر ضد خود برانگيخت و کاربران بسياري از ناکارآمدي برنامه و سهل انگاري مسئولان در پاسخگويي، شکايت کردند. به خصوص در مورد اينکه بعد ازاستفاده از بازي، برنامه هاي حفاظتي خود رايانه هايشان، دچار اختلال شده است. حتي کاربه جايي کشيد که يوبي سافت به سبب شکايت بازي کننده هايي که ادعا مي کردند امنيت سيستمشان به خاطر نصب بازي :Brothers in Arms Earned in Blood با سيستم امنيتي StarForce به خطر افتاده است، مجبور به پرداخت 5 ميليون دلار خسارت شد.
نتيجه اين که بعد از مدتي، شرکت هاي معظم توليد و توزيع بازي مانند CDVوUbisoft، نام Starforce را ازفهرست شرکت هاي طراح DRM براي بازي هاي خود حذف کردند.
در حال حاضر متداول ترين سيستم DRM که توسط بسياري از شرکت ها براي برنامه ها و بازي ها استفاده مي شود، SecuROM نام دارد .برنامه اي ويژه بازي هاي تحت ويندوز،ساخته Sony DADCبا هدف حفظ تعداد کپي هايي که انجام مي شود.
طراحي برنامه امنيتي SecuROMبه صورتي انجام شده است که جلوي هر گونه کپي برداري غير قانوني از بازي، توسط دستگاه هاي کپي را مي گيرد.
ولي اين برنامه نيز اشکالاتي داشت. ازجمله اينکه بعد از پاک کردن (uninstall) کامل بازي از سيستم، برنامه کاملاً از هارد دستگاه پاک نمي شد و در سرعت کار دستگاه، اختلالاتي ايجاد مي کرد.
اولين نسخه SecuROM در سال 1997روانه بازار شد که در ابتدا فقط براي جلوگيري از کپي کردن بازي هاي منتشر شده روي لوح فشرده طراحي شده بود. يکي از اولين بازي هاي معروفي که از SecuROM درسال 1997 روانه بازار شد که در ابتدا فقط براي جلوگيري از کپي کردن بازي هاي منتشر شده روي لوح فشرده طراحي شده بود. يکي از اولين بازي هاي معروفي که از SecuROM بهره بردند، بازي ديابلو2 ساخت اکتيويژن بود.
ولي به تدريج و با تغيير بازار و روش هاي جديد کاربران در تکثير غير قانوني بازي ها، توزيع کنندگان به راه هاي جديدتري براي سيستم DRM خود مي انديشيدند. به همين منظور برنامه SecuROM را به روز کردند تا بازي ها در مقابل راه هاي جديد هک و تکثير غير قانوني ايمن باشند. توليد کنندگان وطراحان، گزينه هاي جديد و متنوعي را به گزينه هاي قبلي برنامه DRM خود اضافه کردند تا توزيع کنندگان بازي هاي مختلف به فراخور نياز و بازي مورد نظر خود، DRM مناسب را انتخاب و اجرا کنند تا امنيت بيشتري را براي بازي هاي خود فراهم کنند. به عنوان مثال بعضي بازي هاي طوري طراحي مي شدند که هم امکان حفاظت آنلاين براي تکثيرنشدن غيرقانوني را داشتند و هم محدوديت هاي نصب بازي روي سيستم، براي آنها اعمال مي شد؛ در حالي که ساير برنامه ها و بازي ها تنها امکان اجراي يکي از اين دو گزينه را داشتند.
البته اين بار هم تمام اين تمهيدات، مانع از کپي غير قانوني و آزادانه بازي نمي شد و تنها بر اين نکته نظارت داشت که برنامه و بازي اي که در دست کاربر قرار گرفته و در سيستم استفاده مي شود، ازطريق قانوني و از محل معتبر خريداري شده است.
در حال حاضر، نسخه 7 از برنامه SecuROM در بازار وجود دارد که هر سه يا چهار هفته هم به روز مي شود تا امنيت و کارايي لازم را در مورد بازي داشته باشد.
با گذشت زمان و استفاده کاربران از بازي هايي که با برنامه SecuROM محافظت مي شدند، مشخص شد که اين سامانه نرم افزاري امنيت هيچ نارضايتي و شکايتي در پي ندارد و کاربران به راحتي از نرم افزار استفاده مي کردند؛ مسئله اي که براي سازندگان و ناشران بسيارحائز اهميت بود. اين برنامه، با اجراي خوب قوانين DRM و حفظ رضايت کاربران ، به عنوان يک گزينه بسيار مناسب شناخته شد که هم منافع توليد کنندگان و هم رضايت کاربران را تأمين مي کند.
SecuROM در حفظ و اجراي قوانين DRM روي نرم افزارها، بسيار خوب عمل مي کند. مشخصات و دستورالعمل ها مداوماً به روز مي شوند و در نصب و اجراي بازي نيز براي کاربران و سيستم ها، مشکل ساز نيستند.
برنامه SecuROM، تعداد دفعاتي را که بازي مي تواند روي سيستم نصب شود محدود نمي کند. کاربراني که نرم افزار را ازمحل معتبر تهيه کرده باشند، به دفعات مي توانند آن را روي سيستم هاي مختلف نصب کنند.اين برنامه فقط در مورد تعداد کاربراني که بطور هم زمان از يک نرم افزار نصب شده برروي چند سيستم استفاده مي کنند، حساسيت دارد.
درابتدا SecuROM، چنين طراحي شده بود که کاربر براي هر بار بازي و استفاده از نرم افزار، ميبايست ديسک اصلي (ارجينال) را داخل درايو مي گذاشت. ولي در نسخه هاي بعد، براي راحتي بيشتر کاربران، طراحي برنامه اندکي تغيير کرد؛ به اين صورت که کاربران تنها يک بار نرم افزار را روي سيستم نصب مي کردند و مي توانستند دفعات بعد، بدون گذاشتن ديسک داخل درايو، ازبرنامه استفاده کنند. البته اين يک حالت موقتي است و بعد از مدتي بايد دوباره ديسک اصلي روي سيستم نصب شود تا دوباره فعال گردد و کاربر بتواند ازبرنامه يا بازي استفاده کند.
استفان پوزاجسکي، رئيس بخش «مديريت محصولات جهان»در DRM و رئيس واحد «خدمات محتواي ديجيتال» در SONY DADC (شرکت اصلي حامي SecuROM) واقع در اتريش است. وي درباره اين سيستم امنيتي نظرات جامعي دارد.
«بطور کلي اگر برنامه هايي که براي اجراي DRMطراحي مي شوند، ازلحاظ کاربردي راحت باشند و براي کاربران مشکلات سخت افزاري و نرم افزاري ايجاد نکنند، خريداران بيشتري ترغيب مي شوند که ديسک هاي اصلي و نه کپي هاي غير قانوني را از محل هاي معتبر تهيه کنند. درعين حال بايد اين واقعيت را نيز در نظر داشت که DRM و قوانين آن تنها راه هايي براي محدود کردن و کاهش تکثيرهاي غير قانوني نرم افزارها هستند،ولي با وجود هکرهاي ماهري که هميشه در رقابت با يکديگر هستند، نمي توان کاملاً جلوي تکثيرهاي غير قانوني را گرفت.اما بدون شک DRM به حفظ منافع توليد کنندگان و توليد بازي هاي جديد در آينده کمک بزرگي مي کند.
با برنامه نويسي صحيح و کاربردي براي اجراي DRM، کاربران ترغيب مي شوند که نرم افزارهاي اصلي را تهيه کنند، نه کپي هاي غير قانوني را.
برنامه نويسان بازي هاي رايانه اي و DRM هميشه به موازات هم در اين عرصه حرکت مي کنند. بقا و تداوم توليد و توزيع بازي هاي رايانه اي ،بدون شک وابسته به ميزان رضايت مشتريان و کاربران اين بازي هاست.
اگر قوانين DRM به درستي طراحي و اجرا شوند، رضايت کاربران در استفاده از نرم افزار بيشتر خواهد شد. اين قوانين و اجراي آنها روي سيستم ها به هيچ وجه نبايد هيچ گونه تأثير منفي روي کارسيستم ها و کفيفت خود بازي بگذارد.اين حق مسلم کاربران است. هدف توليد کنندگان، افزايش کيفيت نرم افزارها و کاربرد راحت تر آنها و ارائه خدمات ديگري مانند محدوديت مدت اعتبار بازي نصب شده روي سيستم، و امکان دانلود آنلاين از اينترنت مي باشد.کاربران بايد عليت طراحي و اجراي قوانين DRMرا در برنامه هاي مختلفي مانندSecuROM بدانند وزماني که از ارجحيت نسخه اصلي نسبت به کپي هاي غير قانوني اطمينان حاصل کردند، بدون که نسبت به خريد نرم افزار اصل (اوريجينالي) اقدام مي کنند.
به عنوان مثال فروشندگان در محل ها مي توانند براي تشويق کاربران گزينه اي به نام «امتحان کن،سپس بخر» را پيشنهاد کنند. اکثر کاربران نمي دانند که اين گزينه براي تبليغ DRM است و هدف آن، اجراي بهتر وبيشتر DRM و کمک به بازارهاي بازي ها و سرمايه داران اين صنعت مي باشد و بدون شک رفاه و راحتي کاربران نيز در آن لحاظ خواهد شد.
درشماره آتي ادامه بحث مربوط به سامانه مديريت حقوق ديجيتال (DRM) و معضلات و مشکلات مربوط به آن را پي خواهيم گرفت.
منبع:دنياي کامپيوتر و ارتباطات؛ شماره 84.
مقررات و قوانين وضع شده براي جلوگيري از تکثير غير قانوني بازي ها و حفظ حقوق و منافع توليد کنندگان و توزيع کنندگان که به قوانين DRM معروف است، به مديريت و نظارت بر حقوق کپي رايت در بازي هاي رايانه اي مي پردازد.
اين قوانين، تعريف مشخص و ثابتي ندارند و جزئيات آن در بين شرکت هاي مختلف، متفاوت مي باشد.
طبيعي است که کاربران و خريداران بازي ها با هر گونه محدوديتي که حقوق کپي رايت شرکت ها بر روي بازي ها و برنامه هاي نرم افزاريشان براي آنها تعيين مي کنند،؛ مخالفت کنند. اما توليد کنندگان، با وضع اين قوانين و نظارت بر اجراي آنها، قصد دارند جلوي تکثير غير قانوني محصولات خود را بگيرند و درآمد و سود واقعي خود را حفظ کنند چرا که در غير اين صورت دچار ضررهاي مالي شديدي خواهند شد.
البته وضع و اجراي قوانين DRM، از هر جهت سود و ضررهايي در پي دارد. بايد در نظر داشت که تا چه حد لازم است قوانين DRM براي کاربران، محدود کننده و نپيچيده باشد؛ و آيا اصلاً طرح و اجراي چنين محدويت هايي وجلوگيري ازتکثير غير قانوني بازي ها (ونرم افزارها) مفيد فايده خواهد بود؟
براي بررسي بهتر، قوانين و محدويت هاي DRM را در دو بخش مورد مطالعه قرار مي دهيم.
در بخش اول، به مطالعه ماهيت و معناي DRM مي پردازيم: هدف از اجراي آن براي محصولات يک شرکت چيست و تا چه حد اهميت دارد که چنين باشد، و در بعضي موارد چه مخالفت هايي را به دنبال داشت و چرا؟
در بخش دوم، نظرات چند توليد کننده و توزيع کنند و بازي هاي رايانه اي و گروهي از کاربران بازي هاي رايانه را درباره قوانين DRM و تأثير آن در جلوگيري از تکثير غير قانوني بازي ها،درمورد مطالعه قرار مي دهيم و نهايتا تأثير DRM را روي بازار فروش بازي ها، بررسي مي کنيم.
Digital Rights Management
DRM مبحث گسترده اي در حوزه بازي هاي رايانه اي و بطور جامع تر، در حيطه صنعت ديجيتال محسوب مي شود. اين قانون، محدوديت هايي را براي کاربران تعيين کرده و عدم اجراي صحيح آن، مجازات هايي در پي دارد. در صورتي که اکثر کاربران، موافق وضع قوانين DRM در نرم افزارها و بازي هاي رايانه اي نيستند و تصور مي کنند چنين قوانيني عادلانه نيست. زيرا آنها بر اين باورند که به صورت قانوني نرم افزار مورد نظر را خريداري کرده اند؛ پس بايد بتوانند هر طور که مايل هستند از آنها استفاده کنند.
پيش از پاسخگويي به اين سؤال بايد بدانيم DRMچيست و قوانين و جزئيات آن چگونه اجرا مي شود؟
DRM يک سري از قوانين محدوديت ها در استفاده از فناوري رايانه اي و نرم افزارهاست که توسط قانونگذران حق کپي رايت (حق کپي و تکثير قانوني محصولات) وضع شده است و بر نصب، استفاده و تکثير قانوني نرم افزارها و اطلاعات آنها، نظارت دارد.
تنظيم قوانين کپي رايت در نرم افزارهاي رايانه اي (DRM) براي به حداقل رساندن ميزان تکثير غير قانوني نرم افزارها، بازي هاي رايانه اي و کاهش ضررهاي مالي است که براي شرکت هاي توليد کننده و توزيع کننده همراه دارد.
به عبارت ديگر DRM روش قانوني جلوگيري از تکثير يا تغيير غيرقانوني و خودسرانه همه آن نرم افزارهايي است که توليد کنندگان آنها مي خواهند از محصولاتشان محافظت شود اين نرم افزارها و برنامه ها که شامل بازي هاي رايانه اي، DVDها ،CDهاي موسيقي، فايل هاي ديجيتال و غيره مي شوند، تحت لواي قانون DRM قرارمي گيرند.
همچنين DRM راهي است براي حفظ منافع مالي شرکت هاي توليد کننده و توزيع کننده که بدون وضع و اجراي اين قوانين و محدوديت ها، از حقوق اصلي و سود واقعي خود محروم مي مانند و دچار ضررهاي سنگيني مي شوند.
بر همين اساس ، قوانين DRM وضع شدند و چنين شد که وقتي کاربري يک برنامه، DVD,CD يا بازي رايانه اي را مي خرد، درواقع حق استفاده ازمحتويات آن را دارد، ولي صاحب آن محصول نيست و نمي تواند به ميل خود و به هر شکلي از آن استفاده کند و سود ببرد.
قوانين DRM در مورد بازي هاي رايانه اي به طرق مختلف اجرا مي شود. يکي از اولين نمونه هاي قوانين DRM، روي بازي هاي ماجرايي (adventure) مانند «جستنجوي پليس» (police Quest) اجرا شد. بدين ترتيب که در هنگام نصب بازي، کاربر بايد به يک سري سؤال و کد پاسخ مي داد تا اطمينان حاصل شود که نسخه اصلي و خريداري شده از محلي معتبر در اختيار اوست.
امروزه مديران و مسئولان اين حوزه، قوانين و معيارهاي جديدي درباره ممنوعيت استفاده غير قانوني کالاهاي ديجيتال وضع کرده اند تا فقط قابليت خواندن و اجراي برنامه اصلي و نه کپي غير قانوني آن، توسط دستگاه و کاربر، ميسر باشد، به عنوان مثال در استراليا، تکثير غير قانون کليپ ها به هر نحو، ازلحاظ قانوني جرم محسوب مي شود.
با به روز کردن مداوم برنامه هاي حفاظتي نرم افزارها، توليد نندگان و توزيع کنندگان بزرگي همچون مايکروسافت، نينتندو و سوني، مي توانند اطمينان داشته باشند که قوانين و برنامه ها حفاظتي، در مورد محصولاتشان اجرا مي شود؛ حتي اگر کاربران به اينترنت دسترسي داشته باشند.
گرچه کنترل تکثير غير قانوني بازي هاي ،براي توزيع کنندگان اين نرم افزارها مشکل است، بايد روي تکثير غير قانوني آنها در سيستم هايي که نصب مي شوند، نظارت دقيقي اعمال شود در حقيقت محتوا و برنامه هاي اين نرم افزارهاي و ديسک ها براي توليد کنندگان و کاربران ارزشمند است و قوانين DRMبراي حفظ حق تکثير قانوني آنها تحت نظارت شرکت هاي توليد و توزيع کننده مي باشد.
اجراي قوانين DRM براي بازي هاي رايانه اي به چند شيوه مختلف انجام مي شود روش اول، فعال سازي آنلاين است. در اين شيوه بلافاصله پس از نصب بازي براي نخستين بار، از گيمر خواسته مي شود که به صورت برخط و با اتصال به اينترنت بازي را فعال کند. در بعضي موارد نيز نياز هست که کاربر بطور متوالي در بازه هاي زماني مختلف به اينترنت وصل شود تا بتواند از بازي استفاده کند.
بدين ترتيب، به صورت آنلاين، مي توان اطمينان حاصل کرد که وي از راه صحيح و قانوني، و نه خارج از حيطه مقررات کپي رايت، به برنامه دسترسي پيدا کرده از آن استفاده مي کند. همچنين براي استفاده از بعضي نرم افزارها و بازي ها، لازم است که کاربر بطور دائم به اينترنت متصل باشد. روش دوم، ايجاد محدوديت هايي براي نصب برنامه بر روي سيستم هاست. در اين مورد،DRM تعداد سيستم ها يي را که باز ي مي تواند روي آنها نصب و اجرا شود، محدود مي کند.
به عنوان مثال يک شرکت، بازي خود را چنان طراحي مي کند که تنها 3 بار قابل نصب و اجرا روي سيستم ها باشد. اين روش،اولاً با کاهش کپي هاي غير قانوني و ثانياً با کاهش فروش نرم افزارهاي تکثير شده در بازار اجناس دست دوم و غير قانوني، به سود توليد کنندگان عمل مي کند.
روش ديگري که DRM در پيش گرفته است، طراحي شماره هاي سريال (Serial numder) است.رمزهايي به صورت ترکيب حروف و اعداد براي هر بازي طراحي مي شوند، که در ابتداي نصب از کاربر خواسته مي شود. بدون وارد کردن رمز صحيح، سيستم قادر به نصب و اجراي برنامه و بازي نخواهد بود. بدين ترتيب کاربران تنها بايد از ديسک هاي خريداري شده به صورت قانوني از مراکز معتبر استفاده کنند و کپي هاي غير قانوني بلا استفاده مي مانند.
در يکي ديگر از روش هاي که با به بازار آمدن نرم افزارهاي درايو مجازي تقريباً منسوخ شده است، لزوم قراردادن ديسک در درايو نوري، در تمام مدت استفاده از برنامه مي باشد. اشکال بزرگ اين روش اين بود که به سبب سرعت نسبتاً پايين خوانده شدن اطلاعات از روي لوح فشرده، بعضاً اجراي بازي با مشکل مواجه و کند مي شد. روش ديگري هم به نام DRM خاموش (Quiet DRM) وجود دارد که در آن از کاربران خواسته مي شود به صورت آنلاين اکانتي براي خود ايجاد کنند تا بتوانند از تمام قابليت هاي بازي بهره ببرند (سيستم هاي توزيع آنلاين همچون Steam از جمله نمونه هاي بارز اين متد هستند).
در عين حال دربهره گيري از DRM براي اجراي بازي ها بر روي سيستم هاي رايانه اي مشکلاتي نيز وجود دارد. بيشترين اختلال در بخش سخت افزاري دستگاه ها، به ويژه در سيستم هاي قديمي رخ مي دهد. در اين زمان سيستم، با برنامه و سخت افزار قديمي خود، قادر به خواندن و شناختن نرم افزار با قوانين و محدوديت هاي DRM آن نمي باشد. و بازي را اجرا نمي کند. و يا در حالت ديگر آن، نصب نرم افزار با قوانين DRM موجود در آن برروي دستگاه، سرعت سيستم را به شدت پايين مي آورد و بازي به درستي اجرا نمي شود.
در بعضي موارد نيز حتي اگر بازي و جزئيات آن در ديسک سخت کامپيوتر حذف و پاک شوند، DRM باز هم به طور کامل از سيستم پاک نمي شود. اولين باراين مشکل سخت افزاري را سيستم حفاظتي Star Force (محصول شرکت protection Technology) برروي سيستم هايي که نصب مي شد، ايجاد کرد. (اين سيستم امنيتي نخستين بار در بازي Tom Clancy's Splinter Cell:Chaos Theory مورد بهره برداري قرارگرفت) بدين ترتيب که مثلاً بعد از پاک کردن بازي و uninstall شدن آن، برنامه بطور کامل از سخت افزار سيستم پاک نمي شد و مشکلات و اختلالات بسياري در ديسک درايو دستگاه به وجود مي آمد وحتي امنيت سيستم عامل مورد تهديد قرار مي گرفت.
بدين ترتيب، اين شرکت و برنامه آن، عکس العمل هاي منفي بسياري را بر ضد خود برانگيخت و کاربران بسياري از ناکارآمدي برنامه و سهل انگاري مسئولان در پاسخگويي، شکايت کردند. به خصوص در مورد اينکه بعد ازاستفاده از بازي، برنامه هاي حفاظتي خود رايانه هايشان، دچار اختلال شده است. حتي کاربه جايي کشيد که يوبي سافت به سبب شکايت بازي کننده هايي که ادعا مي کردند امنيت سيستمشان به خاطر نصب بازي :Brothers in Arms Earned in Blood با سيستم امنيتي StarForce به خطر افتاده است، مجبور به پرداخت 5 ميليون دلار خسارت شد.
نتيجه اين که بعد از مدتي، شرکت هاي معظم توليد و توزيع بازي مانند CDVوUbisoft، نام Starforce را ازفهرست شرکت هاي طراح DRM براي بازي هاي خود حذف کردند.
در حال حاضر متداول ترين سيستم DRM که توسط بسياري از شرکت ها براي برنامه ها و بازي ها استفاده مي شود، SecuROM نام دارد .برنامه اي ويژه بازي هاي تحت ويندوز،ساخته Sony DADCبا هدف حفظ تعداد کپي هايي که انجام مي شود.
طراحي برنامه امنيتي SecuROMبه صورتي انجام شده است که جلوي هر گونه کپي برداري غير قانوني از بازي، توسط دستگاه هاي کپي را مي گيرد.
ولي اين برنامه نيز اشکالاتي داشت. ازجمله اينکه بعد از پاک کردن (uninstall) کامل بازي از سيستم، برنامه کاملاً از هارد دستگاه پاک نمي شد و در سرعت کار دستگاه، اختلالاتي ايجاد مي کرد.
اولين نسخه SecuROM در سال 1997روانه بازار شد که در ابتدا فقط براي جلوگيري از کپي کردن بازي هاي منتشر شده روي لوح فشرده طراحي شده بود. يکي از اولين بازي هاي معروفي که از SecuROM درسال 1997 روانه بازار شد که در ابتدا فقط براي جلوگيري از کپي کردن بازي هاي منتشر شده روي لوح فشرده طراحي شده بود. يکي از اولين بازي هاي معروفي که از SecuROM بهره بردند، بازي ديابلو2 ساخت اکتيويژن بود.
ولي به تدريج و با تغيير بازار و روش هاي جديد کاربران در تکثير غير قانوني بازي ها، توزيع کنندگان به راه هاي جديدتري براي سيستم DRM خود مي انديشيدند. به همين منظور برنامه SecuROM را به روز کردند تا بازي ها در مقابل راه هاي جديد هک و تکثير غير قانوني ايمن باشند. توليد کنندگان وطراحان، گزينه هاي جديد و متنوعي را به گزينه هاي قبلي برنامه DRM خود اضافه کردند تا توزيع کنندگان بازي هاي مختلف به فراخور نياز و بازي مورد نظر خود، DRM مناسب را انتخاب و اجرا کنند تا امنيت بيشتري را براي بازي هاي خود فراهم کنند. به عنوان مثال بعضي بازي هاي طوري طراحي مي شدند که هم امکان حفاظت آنلاين براي تکثيرنشدن غيرقانوني را داشتند و هم محدوديت هاي نصب بازي روي سيستم، براي آنها اعمال مي شد؛ در حالي که ساير برنامه ها و بازي ها تنها امکان اجراي يکي از اين دو گزينه را داشتند.
البته اين بار هم تمام اين تمهيدات، مانع از کپي غير قانوني و آزادانه بازي نمي شد و تنها بر اين نکته نظارت داشت که برنامه و بازي اي که در دست کاربر قرار گرفته و در سيستم استفاده مي شود، ازطريق قانوني و از محل معتبر خريداري شده است.
در حال حاضر، نسخه 7 از برنامه SecuROM در بازار وجود دارد که هر سه يا چهار هفته هم به روز مي شود تا امنيت و کارايي لازم را در مورد بازي داشته باشد.
با گذشت زمان و استفاده کاربران از بازي هايي که با برنامه SecuROM محافظت مي شدند، مشخص شد که اين سامانه نرم افزاري امنيت هيچ نارضايتي و شکايتي در پي ندارد و کاربران به راحتي از نرم افزار استفاده مي کردند؛ مسئله اي که براي سازندگان و ناشران بسيارحائز اهميت بود. اين برنامه، با اجراي خوب قوانين DRM و حفظ رضايت کاربران ، به عنوان يک گزينه بسيار مناسب شناخته شد که هم منافع توليد کنندگان و هم رضايت کاربران را تأمين مي کند.
SecuROM در حفظ و اجراي قوانين DRM روي نرم افزارها، بسيار خوب عمل مي کند. مشخصات و دستورالعمل ها مداوماً به روز مي شوند و در نصب و اجراي بازي نيز براي کاربران و سيستم ها، مشکل ساز نيستند.
برنامه SecuROM، تعداد دفعاتي را که بازي مي تواند روي سيستم نصب شود محدود نمي کند. کاربراني که نرم افزار را ازمحل معتبر تهيه کرده باشند، به دفعات مي توانند آن را روي سيستم هاي مختلف نصب کنند.اين برنامه فقط در مورد تعداد کاربراني که بطور هم زمان از يک نرم افزار نصب شده برروي چند سيستم استفاده مي کنند، حساسيت دارد.
درابتدا SecuROM، چنين طراحي شده بود که کاربر براي هر بار بازي و استفاده از نرم افزار، ميبايست ديسک اصلي (ارجينال) را داخل درايو مي گذاشت. ولي در نسخه هاي بعد، براي راحتي بيشتر کاربران، طراحي برنامه اندکي تغيير کرد؛ به اين صورت که کاربران تنها يک بار نرم افزار را روي سيستم نصب مي کردند و مي توانستند دفعات بعد، بدون گذاشتن ديسک داخل درايو، ازبرنامه استفاده کنند. البته اين يک حالت موقتي است و بعد از مدتي بايد دوباره ديسک اصلي روي سيستم نصب شود تا دوباره فعال گردد و کاربر بتواند ازبرنامه يا بازي استفاده کند.
استفان پوزاجسکي، رئيس بخش «مديريت محصولات جهان»در DRM و رئيس واحد «خدمات محتواي ديجيتال» در SONY DADC (شرکت اصلي حامي SecuROM) واقع در اتريش است. وي درباره اين سيستم امنيتي نظرات جامعي دارد.
«بطور کلي اگر برنامه هايي که براي اجراي DRMطراحي مي شوند، ازلحاظ کاربردي راحت باشند و براي کاربران مشکلات سخت افزاري و نرم افزاري ايجاد نکنند، خريداران بيشتري ترغيب مي شوند که ديسک هاي اصلي و نه کپي هاي غير قانوني را از محل هاي معتبر تهيه کنند. درعين حال بايد اين واقعيت را نيز در نظر داشت که DRM و قوانين آن تنها راه هايي براي محدود کردن و کاهش تکثيرهاي غير قانوني نرم افزارها هستند،ولي با وجود هکرهاي ماهري که هميشه در رقابت با يکديگر هستند، نمي توان کاملاً جلوي تکثيرهاي غير قانوني را گرفت.اما بدون شک DRM به حفظ منافع توليد کنندگان و توليد بازي هاي جديد در آينده کمک بزرگي مي کند.
با برنامه نويسي صحيح و کاربردي براي اجراي DRM، کاربران ترغيب مي شوند که نرم افزارهاي اصلي را تهيه کنند، نه کپي هاي غير قانوني را.
برنامه نويسان بازي هاي رايانه اي و DRM هميشه به موازات هم در اين عرصه حرکت مي کنند. بقا و تداوم توليد و توزيع بازي هاي رايانه اي ،بدون شک وابسته به ميزان رضايت مشتريان و کاربران اين بازي هاست.
اگر قوانين DRM به درستي طراحي و اجرا شوند، رضايت کاربران در استفاده از نرم افزار بيشتر خواهد شد. اين قوانين و اجراي آنها روي سيستم ها به هيچ وجه نبايد هيچ گونه تأثير منفي روي کارسيستم ها و کفيفت خود بازي بگذارد.اين حق مسلم کاربران است. هدف توليد کنندگان، افزايش کيفيت نرم افزارها و کاربرد راحت تر آنها و ارائه خدمات ديگري مانند محدوديت مدت اعتبار بازي نصب شده روي سيستم، و امکان دانلود آنلاين از اينترنت مي باشد.کاربران بايد عليت طراحي و اجراي قوانين DRMرا در برنامه هاي مختلفي مانندSecuROM بدانند وزماني که از ارجحيت نسخه اصلي نسبت به کپي هاي غير قانوني اطمينان حاصل کردند، بدون که نسبت به خريد نرم افزار اصل (اوريجينالي) اقدام مي کنند.
به عنوان مثال فروشندگان در محل ها مي توانند براي تشويق کاربران گزينه اي به نام «امتحان کن،سپس بخر» را پيشنهاد کنند. اکثر کاربران نمي دانند که اين گزينه براي تبليغ DRM است و هدف آن، اجراي بهتر وبيشتر DRM و کمک به بازارهاي بازي ها و سرمايه داران اين صنعت مي باشد و بدون شک رفاه و راحتي کاربران نيز در آن لحاظ خواهد شد.
درشماره آتي ادامه بحث مربوط به سامانه مديريت حقوق ديجيتال (DRM) و معضلات و مشکلات مربوط به آن را پي خواهيم گرفت.
منبع:دنياي کامپيوتر و ارتباطات؛ شماره 84.
