مقدمه:
هنرمندانی هستند که تنها نقش بر بوم میزنند و کسانی که نقش بر روح بشر میزنند. مرحوم استاد محمود فرشچیان، از آن دسته دوم بود؛ هنرمندی که هر اثرش فراتر از یک قاب زیبا، پلی میان تاریخ، معنویت، و احساسات انسان است.او در چهارم بهمن ۱۳۰۸ در اصفهان، این مهد شکوهمند هنر ایرانی به دنیا آمد و با قلمموی خود، حافظه بصری و معنوی یک ملت را غنا بخشید.
زندگی او داستان پیوسته جستجو، تعهد و عشق به زیبایی است؛ چه زمانی که در کارگاه میرزاآقا امامی به تمرین نگارگری مشغول بود، چه روزهایی که در موزههای اروپا ساعتها به تماشای آثار استادان رنسانس و باروک مینشست، و چه زمانی که شاهکارهای خود را به حرم امام رضا (علیه السلام) یا مجموعه سعدآباد تقدیم میکرد.
وقتی در برابر یکی از تابلوهای استاد محمود فرشچیان قرار میگیری، احساس میکنی زمان و مکان معنا را از دست دادهاند. خطوط سیال و رنگهای طلایی تو را به فضایی میبرند که نه فقط چشم، که روح را هم درگیر میکند. این قدرت، حاصل بیش از هفت دهه تلاش، جستجو، تحصیل، تجربه و ایمان به زیبایی است.
مرحوم استاد محمود فرشچیان در تاریخ هنر معاصر ایران، همان جایگاهی را دارد که میکل آنژ در رنسانس یا کاتسوشیکا هوکوسایی در ژاپن داشتند؛ نه صرفا به دلیل مهارت فنی، بلکه به خاطر خلق یک زبان بصری منحصر به فرد که به راحتی در ذهن مخاطب ماندگار میشود. آثار فاخر این هنرمند برجسته، تنها «برگرفته از سنت» نبود، بلکه «سازنده آینده» هنر ایرانی–اسلامی خواهد بود.
این مقاله تلاشی است برای مرور کامل زندگی و آثار استاد فرشچیان؛ نه فقط به عنوان زندگینامه، بلکه همچون یک سفر تحلیلی از سرچشمههای هنری او تا رودخانه پرجوش و خروش آثارش که در تاریخ هنر ایران جاری است.
۱. کودکی و شکلگیری استعداد
۱-۱. اصفهان؛ مادر هنر ایرانی
اصفهان دهه ۱۳۱۰، شهری بود که هنوز شور دوره صفوی در معماری و صنایع دستیاش جریان داشت. میدان نقش جهان، مسجد امام، و بازار قیصریه نه فقط جاذبه گردشگری، بلکه کلاسهای درس زنده برای هر کودک علاقهمند به هنر بودند. محمود کوچک در چنین فضای بصری غنیای رشد کرد.۱-۲. خانوادهای با ریشههای هنردوستی
پدر او، مردی مذهبی و هنردوست، متوجه شد که علاقه فرزندش به شکلها و رنگها بیش از بازی کودکانه است. به همین خاطر، او را نزد استاد میرزاآقا امامی برد؛ نگارگر و تذهیبگر برجستهای که نسل جدیدی از هنرمندان اصفهان را آموزش میداد.۱-۳. اولین جرقههای سبک شخصی
حتی در نوجوانی، محمود هنگام تمرین از الگوهای کلاسیک فاصله میگرفت و تغییرات کوچکی میداد؛ خمیدگی خاص خطوط، استفاده از رنگهای کمتر رایج و تأکید بر حالات چهره، نشان میداد که شخصیت هنری مستقلی در حال شکلگیری است.۲. آموزش رسمی و نقش استاد عیسی بهادری
۲-۱. هنرستان هنرهای زیبای اصفهان
با ورود به هنرستان، فرشچیان تحت هدایت استاد عیسی بهادری قرار گرفت؛ کسی که به روش آکادمیک، اصول ظریفکاری و مبانی طراحی را آموزش میداد. بهادری با دیدگاهی فراتر از یک معلم، استعدادهای شاگردان را پرورش و به آنها نگاه تاریخی میبخشید.۲-۲. ترکیب تئوری و عمل
در کلاسهای بهادری، دانشجویان درسهایی از تاریخ هنر، آشنایی با خوشنویسی و ترکیببندی دریافت میکردند و همزمان باید آثار خود را به نمایش میگذاشتند. این ارتباط «یادگیری–اجرا» بعدها در روش تدریس فرشچیان به شاگردانش نیز دیده شد.۳. سفر به اروپا؛ مکتب موزهها
۳-۱. علاقه وافر به موزهگردی
دهه ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰، اروپا قلب تپنده هنر جهان بود. فرشچیان در موزههایی چون لوور، پرادو، اوپیچی فلورانس و موزه واتیکان روزها را به مشاهده اثر و شبها را به طراحی و یادداشت میگذراند. روایتها میگویند او «اولین بازدیدکننده و آخرین خارجشونده از موزه» بود.۳-۲. تأثیر مکاتب مختلف
از بُعد تکنیکی، سایهپردازی استادان رنسانس، حرکات آزاد باروک و حتی برخی عناصر سمبولیسم فرانسوی را میتوان در آثارش دید. اما او این تأثیرات را هضم و در قالب زبان بصری ایرانی بازآفرینی کرد.۴. بازگشت به ایران و آغاز دوران طلایی
۴-۱. نقش در نهادهای هنری
با آغاز همکاری با اداره کل هنرهای زیبا و سپس مدیریت اداره هنرهای ملی، فرشچیان در جایگاهی قرار گرفت که میتوانست هم خلق اثر کند و هم سیاستهای هنری را هدایت کند.۴-۲. تدریس در دانشگاه تهران
استاد فرشچیان به عنوان استاد دانشکده هنرهای زیبا، او نه تنها تکنیک، بلکه فلسفه «تعهد هنری» را به شاگردان میآموخت. بسیاری از هنرمندان معاصر، شیوه استفاده از رنگهای ترکیبی و خطوط سیال را از او یاد گرفتند.۵. سبکشناسی آثار استاد فرشچیان
۵-۱. عناصر ثابت در کار فرشچیان
* حرکت دورانی خطوط: الهامگرفته از سماع عرفانی* پالت رنگی گرم: طلایی، کرم، سرخ، لاجوردی
* اشارههای عرفانی: فیگورهایی که به سوی نور متمایلاند
* تکنیک اکریلیک بر مقوای بدون اسید
۵-۲. نوآوری در نگارگری
او سنت رعایت سطوح تخت را شکست و با ایجاد عمق و پرسپکتیو، فضای آثار را سهبعدی کرد؛ رویکردی که پیشتر در مینیاتور ایرانی رایج نبود.۶. تحلیل آثار شاخص استاد فرشچیان
۶-۱. ضامن آهو
«ضامن آهو» شاید مشهورترین و مردمیترین اثر استاد فرشچیان باشد؛ اثری که نه فقط در میان هنرشناسان، بلکه بین عموم مردم هم شناخته شده است.الف) روایت و الهام
این اثر برگرفته از داستان معجزه حضرت امام رضا (علیه السلام) است: شکارچیای آهویی را به دام میاندازد و آهو از امام درخواست میکند تا برای شیر دادن به فرزندش آزاد شود. امام ضمانت میکند که بازگردد. این روایت، نه تنها نماد کرامت انسانی و لطف اهل بیت (علیهم السلام) است، بلکه ریشه در فرهنگ عاطفی ایرانی نیز دارد.
ب) ترکیببندی و ساختار
فرشچیان در این اثر، صحنه را نه مانند یک شکارگاه، بلکه چون باغی مقدس به تصویر کشیده است. نگاه بیننده ابتدا بر چهره امام متمرکز میشود که در مرکز ترکیب قرار دارد. سپس، خطوط منحنی به سمت آهو امتداد یافته و حس پیوند روحی را منتقل میکنند. استفاده از فضای تهی در اطراف فیگور امام، عملا یک هاله مقدس بصری ایجاد کرده است.
ج) پالت رنگ
* زمینه طلایی برای القای قدسیت
* سبزهای فیروزهای به عنوان رنگ بهشت
* تضاد نرم میان رنگ پوست و ردای امام
د) تکنیک و نوآوری
فرشچیان برای حرکت لطیف خطوط، قلمموهایی با موی نرم استفاده کرده تا مرز میان زمینه و فیگورها محو شود و یکپارچگی صحنه افزایش یابد.
ه) پیام اثر
این تابلو در فضایی خلق شده که جامعه ایران پس از انقلاب، نیازمند نمادهای بصری هویتساز و امیدبخش بود. میراث فرهنگی و معنوی را از قالب صرفاً نوشتاری به عرصه تصویری آورد.
۶-۲. عصر عاشورا
در سال ۱۳۷۰، فرشچیان اثری خلق کرد که به یکی از مهمترین بازنماییهای واقعه کربلا بدل شد. اثر عصر عاشورای استاد فرشچیان از جمله برجستهترین آثار هنری در ایران است که در رابطه با واقعه عاشورا و شهادت حضرت امام حسین (علیه السلام) خلق شده است. موضوع این اثر بازگشت اسب بیسوار حضرت امام حسین (علیه السلام) به سوی خیمهها در عصر عاشورا میباشد.الف) ویژگی یگانه
نمایش اندوه پس از مصیبت، بدون صحنه نبرد، تنها با حضور چهرههای خسته، محزون و اسب بیسوار ذوالجناح.
ب) ساختار بصری
ترکیببندی مثلثی معکوس باعث میشود که نگاه بیننده از اسب آغاز شده، به سمت حضرت زینب و زنان داغدار حرکت کند. این جهتگیری، حس سقوط و فقدان را القا میکند.
ج) رنگشناسی
* رنگ غالب: قهوهای و خاکی برای نشان دادن غبار میدان و اندوه
* استفاده از قرمز بهصورت محدود اما مؤثر، در زین اسب و برخی جزئیات، برای بازتاب خون شهادت
د) تأثیر اجتماعی
این اثر چندین بار در مراسم محرم، پوسترها و کتابها استفاده شد و به یک «آیکون تصویری» عاشورا تبدیل گردید.
۶-۳. پنجمین روز آفرینش
یکی از آثار زینتبخش سالن چهارم موزه استاد فرشچیان اثری است به نام پنجمین روز آفرینش که در سال 1369 شمسی به تصویر درآمده و در ابعاد 185×125 می باشد. اصل این اثر در دانشگاه هاروارد آمریکا به نمایش درآمده و اثر فوق در موزه به صورت اسکن روی بوم میباشد.داستان آفرینش در اسلام به صورت پراکنده میان آیات متعدد قرآنی مطرح گردیده است (فصلت/11، سجده/5، ابراهیم/4، اعراف/54، یونس/3، هود/7 ، فرقان/ 59، حدید/4).
به استناد قرآن کریم، آفرینش زمین طی شش روز صورت گرفته که دو روز آن آفرینش زمین و چهار روز آن آفرینش کوهها و برکتدادن زمین و آفرینش انسان عنوان شده است.
اثر فوق الذکر به سه قسمت تقسیم میشود و در نگاه اول هالهای از نور که در مرکز اثر دیده میشود نگاه مخاطب را به خود جلب مینماید که اشارهای به نقطه آغازین آفرینش است که از نوری گسترده آغاز میشود.
بالای اثر در گردشی دوار پرواز پرندگان واقعی و خیالی در آسمان و در پایین اثر تصویر ماهیان و آبزیان را به صورت شناور در آب میتوان دید.
کلیت اثر در حالت دوار و در یک گردش موزون است و آنچه به زیبایی اثر میافزاید تلفیق رنگهای گرم و سرد است که یک نوع تعادل بصری ایجاد کرده که بر جذابیت اثر افزوده است.
الف) مضمون و الهام
این اثر نام خود را از روایت قرآنی خلقت و روز پنجم که مربوط به آفرینش موجودات دریایی و پرندگان است، گرفته. فرشچیان با الهام از جهان بیانتها، صحنهای سراسر حرکت و زندگی خلق کرده است.
ب) ساختار بصری
* ترکیب مارپیچی رو به بالا که به آسمان ختم میشود.
* تودهای از پرندهها، ماهیان، ابرها و موجودات خیالی که در میانشان خطوط گیاهی جاریاند.
ج) رنگها
آبیهای عمیق برای بخش آبی دریا، سبز-لاجوردی برای آسمان، و طلایی برای ایجاد حس نور الهی.
د) نوآوری
استفاده از تکنیک «حرکت پیوسته» در کهکشان بصری؛ بیننده نگاهش را بدون قطع از بوم برمیدارد و همچنان حس شناوری دارد.
ه) پیام اثر
«پنجمین روز آفرینش» تجسم تصویری ستایش خداوند از تنوع و زیبایی مخلوقات است.
۶-۴. شمس و مولانا
الف) الهامگفتار مولوی درباره دیدار با شمس تبریزی، جرقه این اثر است. فرشچیان لحظه دیدار را نه به شکل واقعی، بلکه بهشکل عرفانی و سرشار از نور به تصویر کشیده.
ب) ترکیببندی
دو فیگور در مرکز، یکی در حال تعظیم عاشقانه (مولانا) و دیگری بهسوی نور رو به بالا (شمس). خطوط چرخان پیرامون آنها، حس رقص سماع را القا میکند.
ج) رنگشناسی
پالت سرخ–طلایی–لاجوردی برای ترکیب شور عرفانی و آرامش روحی.
د) نمادها
نور متمرکز بالای سر شمس، تمثیلی از حقیقت مطلق؛ خارقالعاده بودن فیگوربندی که پا بر زمین و سر در آسمان دارد.
۶-۵. یتیم نوازی
الف) مضمونبا الهام از آموزههای اسلامی و روایتهای امیرالمؤمنین (علیه السلام) درباره رسیدگی به یتیمان. کودکانی گرداگرد امام علی (علیه السلام) هستند که از محبت و نوازش بهرهمند میشوند.
ب) ترکیب و ساختار
گروهبندی مثلثی با محوریت چهره پدرانه و کودکان که از پایین به بالا نگاه میکنند.
ج) رنگها
کنتراست شدید میان پسزمینه تاریک و چهرههای روشن برای برانگیختن حس عاطفی.
د) تأثیر اجتماعی
این اثر در پوسترهای خیریه، کتابهای دینی و برنامههای ماه رمضان بسیار استفاده شد.
۶-۶. کوثر/ حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام)
الف) تکنیک اثر محل نگهداریاین اثر در ابعاد ۸۰ در ۱۰۰ سانتیمتر با تکنیک اکریلیک و به سبک نگارگری در سال ۱۳۸۶ خورشیدی خلق شده است و در موزه آستان حضرت امام رضا (علیه السلام) نگهداری میشود.
ب) تحلیل محتوا
در این اثر که با عناصر انسانی خلق شده، دخت نبی اکرم (صلّی الله علیه و آله) در محور تابلو با دستی به صورت التجاء به سمت خداوند و دستی به سوی جمعیت که خواستار شفاعت خلق هستند، تصویر شده است، در حالی که سه بانوی مقدس مریم عذرا، خدیجه کبری و آسیه همسر فرعون پشت سر ایشان، با دستانی به سوی آسمان دیده میشوند. این اثر در واقع، جایگاه حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) را در روز قیامت نشان میدهد،
۶-۷. معراج
الف) مضمونسفر شبانه پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) از مسجدالحرام به مسجدالاقصی و صعود به آسمانها.
ب) ترکیب
حرکت مورب رو به بالا، هاله درخشان پیرامون پیامبر، فرشتگان بالگشوده.
ج) رنگشناسی
آبی عمیق فضا، طلایی نور الهی، سفید چهرهها و بالها.
۷. افتخارات ملی و بینالمللی استاد فرشچیان
لیست جوایز او نه تنها طولانی، بلکه متنوع است؛ از مدالهای طلای اروپا تا عنوان «چهره ماندگار» در ایران. هر کدام بازتاب یکی از دورههای اوج فعالیتش بودند.* ۱۳۹۳: نشان افتخار جهادگر عرصه فرهنگ و هنر
* ۱۳۸۵: برگزیدگان چهاردهمین جشنواره رادیو و تلویزیون استان اصفهان
* ۱۳۸۰: چهره ماندگار
* ۱۳۷۹: انضمام نام هنرمند در فهرست روشنفکران قرن بیست و یکم
* ۱۳۷۴: مدال طلای جشنواره بینالمللی هنر، آمریکا
* ۱۳۷۲: نشان درجه یک هنر
* ۱۳۶۴: تندیس طلایی اسکار ایتالیا
* ۱۳۶۳: نشان هنر نخل طلایی ایتالیا
* ۱۳۶۳: تندیس طلایی اروپایی هنر، ایتالیا
* ۱۳۶۲: دیپلم آکادمیک اروپا، آکادمی اروپا، ایتالیا
* ۱۳۶۱: دیپلم لیاقت دانشگاه هنر، ایتالیا
* ۱۳۶۰: مدال طلای آکادمی هنر و کار، ایتالیا
* ۱۳۵۲: جایزهٔ اول وزارت فرهنگ و هنر، ایران
* ۱۳۳۷: مدال طلای جشنوارهٔ بینالمللی هنر، بلژیک
* ۱۳۳۱: مدال طلای هنر نظامی، ایران
۸. موزه، دانشگاه، کتب و فیلم مستند استاد فرشچیان
۸-۱. موزه محمود فرشچیان
موزه محمود فرشچیان که بیش از ۵۰ اثر از او را در خود جای داده است سال ۱۳۸۰ در مجموعه ۱۱۰ هکتاری کاخ سعد آباد برای دوستداران نگارگری افتتاح شد.۸-۲. دانشگاه محمود فرشچیان
دانشگاه محمود فرشچیان با عنوان کامل «دانشگاه هنرهای اسلامی-ایرانی استاد فرشچیان» در ۳۰ مهر ۱۳۹۷ به عنوان زیر مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی افتتاح شد.۸-۳. کتابهای محمود فرشچیان
* نقاشی برای کتاب شاهنامه فردوسی* نقاشی از قهرمانان بزرگ شاهنامه
* نقاشی برای دیوان حافظ
* نقاشی برای رباعیات عمر خیام
۸-۴. فیلم محمود فرشچیان
فیلم مستندی با عنوان عشقپرداز به کارگردانی حمید کاویانی و با حضور عزت الله انتظامی، پرویز پورحسینی و با صدای زیبا بروفه در نکوداشت محمود فرشچیان ساخته شدهاست و در آئین رونمایی کتاب پنجم او به نمایش درآمد.۹. ویژگیهای شخصیتی استاد از زبان خودش
استاد فرشچیان در گفتگوها، هنر را «ذکر گفتن با قلممو» مینامید. ایمان، تواضع، دقت وسواسگونه، و احترام به فرهنگ ملی، چهار ستون شخصیت او بود.۹-۱. ذکر با قلممو
«من وقتی قلممو را روی بوم میگذارم، انگار تسبیحی در دست دارم. هر خط، یک ذکر است.»۹-۲. دقت وسواسگونه
«گاهی گلبرگی را بیست بار رنگ میزنم تا آن شود که در ذهنم است. چون میدانم کوچکترین خطا، در نگاه مخاطب، صدای اثر را کم میکند.»۹-۳. تأثیر اصفهان بر روحش
«من از کوچههای اصفهان الهام میگیرم؛ هر پنجره مشبک آن، یک طرح آسمانی است که باید کشف شود.»۹-۴. تجربه موزهها
«کار در موزه ایران باستان و موزه هنرهای تزیینی، کلاس بزرگی بود که نقش جهانی به ذهنم داد.»۱۰. مقایسه تطبیقی سبک محمود فرشچیان با مکاتب هنری ایران و جهان
۱۰-۱. ایران سنتی و فرشچیان
* ایران قبل از فرشچیان: مکتب اصفهان صفوی با تأکید بر سطح تخت، رنگهای محدود، و موضوعات ادبی–عرفانی* نوآوری فرشچیان: افزودن بُعد فضایی و نورپردازی غربی، استفاده از پالت گستردهتر، و پرداخت روانکاوانه به فیگورها.
مثال: در «عصر عاشورا» با وجود ساختار ظاهرا دوبعدی، خطوط عمق روانی و حجمپردازی را تداعی میکنند.
۱۰-۲. چین
* مکتب چین: خطوط قلم پرقدرت، مینیمالیسم رنگی، و احترام به فضای خالی* در فرشچیان: استفاده از جریان خطوط و حرکت ارگانیک، اما برعکس چینیها فضای بوم را با رنگهای غنی پر میکند؛ مثل «پنجمین روز آفرینش».
۱۰-۳. ژاپن
* مکتب اوکییوئه (دنیای شناور): روایتهای تصویری با رنگهای تند و صفحهبندی مشخص* در فرشچیان: بهرهگیری از مفهوم «لحظه منجمد»، مثلاً در «شمس و مولانا» که مثل یک عکس عرفانی زمان را متوقف کرده است.
۱۰-۴. عثمانی
* میناتور عثمانی: روایتمحور، فشرده، پر از چهره و رویداد* در فرشچیان: انتخاب لحظه کلیدی بهجای روایت کامل؛ تمرکز بر هاله معنوی و روان انسان.
۱۰-۵. اروپا
* رنسانس: پرسپکتیو ریاضی، نورپردازی واقعی، آناتومی دقیق* در فرشچیان: آمیختن حجمپردازی غربی با ریتم تزیینی ایرانی. در آثار وی حرکت مارپیچ هم قانون گشتاور بصری غرب را دارد هم زیباشناسی شرقی.
۱۱. تحول نگارگری پیش و پس از فرشچیان
قبل از فرشچیان، نگارگری معاصر ایران عمدتاً در بازتولید الگوهای صفوی باقی مانده بود. پس از او، جریان تازهای شکل گرفت که شامل:* تقویت جایگاه آثار مذهبی در هنر نوین
* پذیرش نگارگری به عنوان ژانری جدی در محافل بینالمللی
* ورود رنگپردازی غربی به بستر سنت ایرانی
در حقیقت، استاد محمود فرشچیان یک «مکتب» بر جای گذاشت: آمیزهای از سنت، نوآوری و معنویت. شاگردانش در ایران و جهان، این زبان تصویری را ادامه میدهند.
۱۲. بازتاب اجتماعی و فرهنگی هنر استاد فرشچیان
۱۲-۱. در ایران
* آثار مذهبی او به آیکونهای فرهنگی مراسم مذهبی بدل شدهاند؛* در کتابهای درسی، پوسترهای هیئت، تابلوهای منازل و اماکن عمومی حضور گسترده دارد؛
* نقش مهم در هویت بصری پس از انقلاب اسلامی.
۱۲-۲. در جهان اسلام
* نمایشگاهها در کشورهای عربی و ترکیه، آثار مذهبی او را به پلی میان ایران و جهان اسلام تبدیل کرد؛* موضوعاتی چون «ضامن آهو» یا «معراج» مشترکترین روایتهای تصویری شیعه و سنی شدند.
۱۲-۳. در غرب
* نمایشگاههای نیویورک، لندن و پاریس، علاقهمندان هنر شرق را با نسخه نوین نگارگری آشنا کرد؛* برخی منتقدان غربی او را «داوینچی مینیاتور ایرانی» نامیدهاند.
۱۲-۴. تأثیر در نسل جدید هنرمندان
* جوانان بسیاری با دیدن آثار فرشچیان به نگارگری گرایش پیدا کردند؛* سبک «فرشچیانی» به یک ژانر مستقل در کارگاههای هنر ایران بدل شده.
۱۳. درگذشت استاد فرشچیان
استاد فرشچیان در صبح ۱۸ مرداد ۱۴۰۴ در خارج از ایران درگذشت و جامعه هنری ایران را در اندوه فرو برد. پیکر مرحوم استاد محمود فرشچیان در بامداد ۲۷ مرداد وارد اصفهان شد و پس از تشییع جنازه باشکوه مردم هنردوست اصفهان و مسئولین فرهنگی و هنری در کنار آرامگاه صائب تبریزی در خیابان صائب اصفهان دفن گردید. پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب اسلامی، بر جنبه تعهد مذهبی و ملی آن مرحوم تأکید داشت.پیام تسلیت مقام معظم رهبری درپی درگذشت استاد محمود فرشچیان
حضرت آیت الله العظمی امام خامنهای (مدظله العالی) در پیامی درگذشت هنرمند برجسته و نامآور جناب آقای محمود فرشچیان را تسلیت گفتند.متن پیام رهبر معظم انقلاب به این شرح است:
بسم الله الرّحمن الرّحیم
هنرمند برجسته و نامآور جناب آقای محمود فرشچیان، ستارهی درخشانی در آسمان هنر ایرانی بود. تعهد و دینداری، گوهر ارزندهی او را در خدمت معارف و دلبستگیهای مذهبی به کار گرفت و آثار جاودانهئی به یادگار گذاشت. رحمت و رضوان خدا بر او باد.
به خاندان او و دوستان و شاگردانش و به جامعهی هنری کشور تسلیت عرض میکنم.
سیّدعلی خامنهای
بیست و نهم مرداد یکهزار و چهارصد و چهار
۱۴. جمعبندی و جایگاه تاریخی استاد فرشچیان
مرحوم استاد محمود فرشچیان تنها یک هنرمند نبود، بلکه یک جریان فکری-فرهنگی بود که نشان داد میتوان اصالت را حفظ و همزمان نوآوری کرد. آثار او مانند دعاهایی تصویریاند که نسلها را به هم پیوند میدهند.محمود فرشچیان نه صرفا یک نگارگر، بلکه یک معمار معنویت تصویری بود؛ او توانست:
* نگارگری ایرانی را از تعلیق در گذشته بیرون بکشد و با تکنیکهای جهان امروز آشنا کند؛
* بین فرهنگ عامه و هنر فاخر پیوند بزند؛
* آثارش را به زبان مشترک عاطفی میان ملتها و فرهنگها بدل سازد؛
* جایگاهش در تاریخ نگارگری، همانند کسانی است که سنت را به مدرنیته رساندند، اما بدون شکستن هویت.
استاد فرشچیان در طول حیات بابرکت خود به افتخارات بیشماری دست یافت؛ از مدال طلای جشنواره هنر بلژیک در ۱۳۳۷ تا نشان افتخار جهادگر عرصه فرهنگ و هنر در ۱۳۹۳، کارنامه افتخارات او فهرستی است از تقدیرهای ملی و جهانی. هرکدام از این جوایز نشانی از تأثیر جهانی هنر اوست.
فرشچیان در عین شهرت، انسانی متواضع، مؤمن و وفادار به ریشههای فرهنگی بود. او نه تنها به خلق آثار فاخر، بلکه به آموزش و انتقال معرفت هنری به شاگردان هم پایبند بود.
۱۸ مرداد ۱۴۰۴، با درگذشت استاد فرشچیان، هنر ایران یکی از بزرگترین ستارگانش را از دست داد. پیکر این هنرمند فرهیخته طبق وصیتش در زادگاهش اصفهان و در کنار آرامگاه صائب تبریزی به خاک سپرده شد. مقام معظم رهبری در پیام تسلیتشان، وی را «ستارهای درخشان در آسمان هنر ایرانی» برشمردند.
محمود فرشچیان، نه تنها نقاش و طراح ضریح، که معمار یک جهانبینی هنری است؛ جهانی که در آن رنگ، خط، و معنا دست در دست هم میدهند تا حقیقت را لمسپذیر سازند. او را میتوان پلی دانست که هنر ایرانی را از گذشته باشکوه به آینده امیدبخش پیوند داد.
مرحوم استاد محمود فرشچیان در تاریخ هنر معاصر ایران، همان جایگاهی را دارد که میکل آنژ در رنسانس یا کاتسوشیکا هوکوسایی در ژاپن داشتند؛ نه صرفا به دلیل مهارت فنی، بلکه به خاطر خلق یک زبان بصری منحصر به فرد که به راحتی در ذهن مخاطب ماندگار میشود. آثار فاخر این هنرمند برجسته، تنها «برگرفته از سنت» نبود، بلکه «سازنده آینده» هنر ایرانی_اسلامی خواهد بود.
استاد فرشچیان یک سبک هنری را جاودان ساخت؛ سبکی که معنویت، اصالت و نوآوری را در هم میآمیزد. آثارش همچنان در موزهها، کتابها و خانههای ایرانیان حضور دارد و بر نسلهای بعدی اثر خواهد گذاشت.
نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون
© استفاده از این مطلب، فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg "چگونه رسوب آب را از بین ببریم؟")
