کتابت آیت الکرسی، آیه 255 سوره بقره یکی از مهمترین و با سابقه ترین موضوعات در آثار هنری اسلامی است. آیت الکرسی در معماری اسلامی، هنر خوشنویسی نیز مورد توجه بوده است. هنرمندان متعددی در دوران مختلف بنا به پیشرفت هنر آن زمان و با ابزارهای موجود تمام تلاش خود را به کار میگرفتند تا بهترین آثار را با مضامین اسلامی در بهترین حالت و جایگاه تولید کنند.
.jpg "آیت الکرسـی در خوشنویسـی")
موضوعات: آیه ۲۵۵ سوره بقره، مشهور به آیة الکرسی یا آیت الکرسی
گرافیک: ابوالفضل رنجبران
شاخه هنری: خوشنویسی و گرافیک
خط: ثلث، ام الخطوط اسلامی
۱ - منظور از آیة الکرسى
آیه ۲۵۵ بقره به «آیةالکرسی» مشهور است که از واژه «کرسی» مذکور در همین آیه گرفته شده.
در روایات و نزد مشهور فقیهان، آیة الکرسى تنها آیه «اللَّهُ لا اِلهَ اِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَاْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْاَرْضِ مَنْ ذَا الَّذی یَشْفَعُ عِنْدَهُ اِلاَّ بِاِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ اَیْدیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحیطُونَ بِشَیْءٍ مِنْ عِلْمِهِ اِلاَّ بِما شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْاَرْضَ وَ لا یَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظیم»؛ «خدا است که معبودی جز او نیست. زنده و برپا دارنده است. نه خوابی سبک او را فرا میگیرد و نه خوابی گران. آن چه در آسمانها و آن چه در زمین است، از آن او است. کیست آنکس که جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند؟ آن چه را پیش روی آنان است و آن چه را پشت سرشان قرار دارد میداند، و به چیزی از علم او، جز به آن چه بخواهد، احاطه نمییابند. کرسی او آسمانها و زمین را در برگرفته، و نگهداری آنها بر او دشوار نیست، و او والای بزرگ است.» است، نه به ضمیمه دو آیه بعد آن.
.jpg "آیت الکرسـی در خوشنویسـی")
موضوعات: آیه ۲۵۵ سوره بقره، مشهور به آیة الکرسی یا آیت الکرسی
گرافیک: ابوالفضل رنجبران
شاخه هنری: خوشنویسی و گرافیک
خط: ثلث، ام الخطوط اسلامی
۲ - شهرت
وجود روایاتی منقول از پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)، امامان (علیهمالسلام) و صحابه دربارهی این آیه نشان میدهد که شهرت آن به آیةالکرسی، به صدر اسلام و حتی عصر پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) برمیگردد. در روایات از آیة الکرسى به عنوان با عظمتترین آیه قرآن و رأس آن تعبیر شده است.
جامعیت آیةالکرسی در ترسیم رابطهی خداوند با آفریدگانش به ویژه انسان، موجب امتیاز این آیه بر دیگر آیات شده و مفسران را واداشته است تا با اهتمامی ویژه، به شرح آن بپردازند یا در این باره نوشتههای مستقلی بنگارند.
.jpg "آیت الکرسـی در خوشنویسـی")
موضوعات: آیه ۲۵۵ سوره بقره، مشهور به آیة الکرسی یا آیت الکرسی
گرافیک: ابوالفضل رنجبران
شاخه هنری: خوشنویسی و گرافیک
خط: ثلث، ام الخطوط اسلامی
۳ - فضیلت
دربارهی فضیلت این آیه و فواید و آثار و نیز قرائت دائم آن، روایات فراوانی از پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و امامان معصوم (علیهمالسلام) نقل شده است که به صدور همهی آنها از معصوم اطمینان نداریم و حتی برخی از آنها ضعیف شمرده شدهاند. در روایتی که "ابوموسی اشعری" از پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نقل کرده، آمده است:
«خداوند به موسی وحی کرد که اگر بعد از هر نماز واجب، آیة الکرسی را بخواند، قلب شاکران، لسان ذاکران، ثواب پیامبران و اعمال صالحان را برای او قرار میدهد و جزء پیامبر یا صدیق یا بندهی مؤمن خدا یا کسی که میخواهد در راه خدا کشته شود، بر آن مواظبت نمیکند».
.jpg "آیت الکرسـی در خوشنویسـی")
موضوعات: آیه ۲۵۵ سوره بقره، مشهور به آیة الکرسی یا آیت الکرسی
گرافیک: ابوالفضل رنجبران
شاخه هنری: خوشنویسی و گرافیک
خط: ثلث، ام الخطوط اسلامی
اما فراوانی آنها و نقل در کتابهای معتبر حدیثی شیعه و اهلسنت و نیز سازگاری بخش فراوانی از آنها با مضامین بلند آیه به ما اطمینان میبخشد که دستکم، بخشی از این روایات به طور قطع از معصوم (علیهالسلام) صادر شده است و همین امر، موجب میشود تا در برابر آنچه ضعیف است و به صدور آن اطمینان نداریم، با مسامحه عمل کنیم؛ به ویژه با توجه به روایتی صحیح که این آیه را مشتمل بر اسم اعظم خداوند میداند که هرگاه خداوند با آن اسم خوانده شود، هر دعایی را مستجاب میکند.
.jpg "آیت الکرسـی در خوشنویسـی")
موضوعات: آیه ۲۵۵ سوره بقره، مشهور به آیة الکرسی یا آیت الکرسی
گرافیک: ابوالفضل رنجبران
شاخه هنری: خوشنویسی و گرافیک
خط: ثلث، ام الخطوط اسلامی
دربارهی فضیلت و منزلت این آیه، از پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نقل شده:
«آیةالکرسی سید آیهها و برترین آیه قرآن است و همهی خیرهای دنیا و آخرت را در بردارد و نزد ساق عرش، خداوند را تقدیس میکند و از گنجینهی رحمت در زیر عرش الهی نازل و به پیامبر اعطا شده است.»
.jpg "آیت الکرسـی در خوشنویسـی")
موضوعات: آیه ۲۵۵ سوره بقره، مشهور به آیة الکرسی یا آیت الکرسی
گرافیک: ابوالفضل رنجبران
شاخه هنری: خوشنویسی و گرافیک
خط: ثلث، ام الخطوط اسلامی
از امام علی (علیهالسلام) نقل شده که فرمود:
«پس از شنیدن این سخن از پیامبر، هیچ شبی را بدون قرائت آن به سر نیاوردم و هر شب سه بار در دو رکعت بعد از عشاء و در وتر و هنگام خواب، آن را میخواندم».
این آیه با فاتحةالکتاب و آیهی ملک و آیهی شهادت، به عرش خداوند آویخته بودند و بین آنها و خداوند حجابی نبود. از پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نقل شده است:
«هرکس آیة الکرسی را صد بار بخواند، به منزلهی کسی است که خداوند را در تمام عمر خود، عبادت کرده است.»
و قرائت آن، با قرائت ربع قرآن برابر است. از حضرت صادق (علیهالسلام) نقل شده: «آیةالکرسی قلهی رفیع قرآن است».
.jpg "آیت الکرسـی در خوشنویسـی")
موضوعات: آیه ۲۵۵ سوره بقره، مشهور به آیة الکرسی یا آیت الکرسی
گرافیک: ابوالفضل رنجبران
شاخه هنری: خوشنویسی و گرافیک
خط: ثلث، ام الخطوط اسلامی
۴ - برکات
دربارهی آثار و برکات این آیه از پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نقل شده:
«قرائت آن، شخص و فرزندان و خانهی او را از برخی حشرات موذی حفظ میکند و قرائت آن پس از نماز واجب، قاری را تا نماز دیگر در ذمّه خداوند قرار میدهد و قرائت آن هنگام خواب، شخص را تحت حفاظت دو فرشته در میآورد و چیزی جز مرگ مانع ورود او به بهشت نیست و خداوند خود، او را قبض روح خواهد کرد و چونان کسی باشد که در رکاب پیامبران به شهادت رسیده است. این آیه در هر خانهای خوانده شود، شیطان و جنیان از آن دور میشوند. آیة الکرسی بر پنجاه کلمه مشتمل است و هر کلمه، پنجاه برکت دارد».
۴.۱ - در امان خدا
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) هنگام وضع حمل فاطمه (سلاماللهعلیها) فرمود:
«آیةالکرسی با آیهی سخره
و معوذتین، بر حضرت خوانده شود».
کسی که آن را با سه آیهی اول سورهی مؤمن هنگام صبح بخواند، تا شب؛ و اگر شبانگاه بخواند، تا صبح در امان خواهد بود و هر کس آن را با دو آیهی آخر سورهی بقره در گرفتاریها بخواند، خداوند به فریادش میرسد.
از ابی الحسن (علیهالسلام) نقل شده:
«هر کس آن را هنگام خوابیدن بخواند -اگر خدا بخواهد- از درد فلج در امان باشد و هر کس پس از نماز واجب بخواند، حیوان نیشدار به او آسیب نرساند».
حدیثی از امام صادق (علیهالسلام) نیز داریم:
«قرائت این آیه برای رفع ترس مؤثر است».
۴.۲ - دوری از شیطان
در حدیث دیگری از حضرت آمده است:
«هر کس آیة الکرسی را یکبار بخواند، خداوند هزار امر ناخوشایند را از او در دنیا برمیگرداند که کمترین آن فقر است، و هزار امر ناخوشایند را در آخرت از او بر میگرداند که کمترین آن عذاب قبر است؛ ولی من از این آیه، برای صعود به درجات بالاتر کمک میگیریم.»
در روایتی که امام علی بن الحسین (علیهالسلام) از پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نقل کرده (و نیز روایتی از ابن مسعود) به قرائت دو آیهی بعد از آیةالکرسی نیز سفارش شده است. برپایهی این روایت، پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فرمود:
«هرکس چهار آیه از اول بقره و آیةالکرسی با دو آیه پس از آن و سه آیهی آخر بقره را بخواند، در جان و مالش بدی نبیند و شیطانی به او نزدیک نشود و قرآن را فراموش نکند».
گویا همین حدیث سبب شد تا بعدها آیةالکرسی در میان شیعیان، عنوانی برای هر سه آیه تلقی شود. آن دو آیه، با آیةالکرسی پیوندی عمیق و تاثیری شگرف در تربیت روح انسان دارد و بیان میدارد که هیچ اجباری از جانب خداوند در پذیرش دین نیست؛ زیرا راه رشد و هدایت از گمراهی بازشناخته شده است:
«لا اِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ»
و هر کس به عبادت غیرخدا کافر شود و به خداوند ایمان آورد، به دستگیرهی محکمی چنگ زده که هرگز قطع نمیشود و خدا شنوا و دانا است:
«فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ فقد استَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی لاَ انْفِصامَ لَها وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیم».
خداوند، یاور و عهدهدار امور مؤمنان است و آنان را از تاریکیها و گمراهیها خارج ساخته، به سوی روشنایی هدایت میکند:
«اللَّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَی النُّور»
اما سرپرست کافران شیطان است و آنها را از روشنایی خارج ساخته، به سوی تاریکیها میبرد و اینان در آتش جاودانهاند:
«وَ الَّذینَ کَفَرُوا اَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ اِلَی الظُّلُماتِ اُولئِکَ اَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُون»
۵ - در ابواب فقه
از آیة الکرسى در بابهاى طهارت، صلات و حج به مناسبت سخن رفته است.
۵.۱ - در امور
قرائت آیة الکرسى بعد از وضو، بر بالین محتضر هنگام دفن میت، پس از نمازهاى واجب، هنگام پوشیدن لباس نو، هنگام خواب، در سفر و زمان رسیدن حاجى به عرفات براى وقوف، مستحب است.
۵.۲ - در نماز مستحبی
قرائت آیة الکرسى در بعضى نمازهاى مستحبى مانند نماز غدیر، نماز شب اول قبر و نماز اعرابی وارد شده است.
۵.۳ - در نوافل
قرائت آیة الکرسى در نافلههاى ظهر و رکعت دوم از دو رکعت نافله بین مغرب و عشا و رکعت نخست نماز و تیره مستحب است.
۵.۴ - در بنا
اگر ارتفاع سقف اتاق بیشتر از هشت ذراع باشد، نوشتن آیة الکرسى رأس هشت ذراع یا بالاتر از آن مستحب است.
۵.۵ - در موقع تخلی
قرائت آیة الکرسى، هنگام تخلی کراهت ندارد.
موارد قرائت
براساس روایات، خواندن آیه الکرسی در همه حال بهویژه پس از خواندن نماز، قبل از خواب، هنگام خروج از منزل، هنگام مواجهه با خطر و سختی، هنگام سوار شدن بر مرکب، برای دفع چشم زخم، برای سلامتی و... توصیه شده است.
در روایتی از امام علی(ع) نقل شده اگر بدانید این آیه چیست یا در آن چیست، در هیچ حالی آن را ترک نخواهید کرد.
فقها نیز قرائت آیة الکرسی را در مواردی همچون بعد از وضو، بر بالین مُحتَضر، پس از نمازهای واجب، هنگام خواب، در سفر و... مستحب دانستهاند.
خواندن این آیه در بعضی از نمازهای مستحب همچون نماز غدیر و نماز شب اول قبر (نماز وحشت) نیز وارد شده است.
کتابشناسی
عالمان بسیاری به طور مستقل بر این آیه تفسیر نوشتهاند؛ از جمله عبدالرزاق کاشانی، شمسالدین خفری و ملاصدرا تحت عنوان «تفسیر آیة الکرسی». همچنین محمدتقی فلسفی کتابی با عنوان «آیه الکرسی، پیام آسمانی توحید» نوشته است این کتاب توسط حسین سوزنچی تلخیص و تنظیم شده و ناشران مختلف آن را چاپ کردهاند.
آیة الکرسی در ادبیات فارسی، بارها مورد اشاره قرار گرفته است؛ از جمله کسایی مروزی در انتقاد از کسانی که حق امامان را غصب کردند، چنین سروده است:
ای به کرسی برنشسته «آیة الکرسی» به دست
نیش زنبوران نگه کن پیش خان انگبین
منبع:
اندلسی، ابو حیان، البحر المحیط، ج۲، ص۶۰۶.
طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقى، ج۲، ص۴۱۴.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۹، ص۵۴.
نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۲، ص۲۱۴.
طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقى، ج۲، ص۱۰۴.
محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، ج۲، ص۴۸۷.
سایت پژوهه، برگرفته شده از مقاله «آیةالکرسی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۰۲.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۱۷۴.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
