مقدمه:
دفاع مقدس تنها یک جنگ نظامی نبود، بلکه آزمایشی الهی و تاریخی برای تشخیص حق از باطل، استقامت از ضعف، و ایمان از مادیگرایی بود.در هشت سال جنگ تحمیلی و در جنگ دوازدهروزه سال 1404، ایران اسلامی در برابر توطئههای گسترده محور استکبار جهانی ایستاد و نه تنها از وجود خود دفاع کرد، بلکه پیروز شد.این پیروزی، نه بر پایه برتری تسلیحاتی یا قدرت اقتصادی، بلکه مبتنی بر عوامل معنوی، انقلابی و فقهی شکل گرفت. امام خمینی (ره)، به عنوان بنیانگذار جمهوری اسلامی، چارچوبی جامع و همهجانبه از دفاع ارائه دادند که فراتر از مرزهای جغرافیایی، شامل ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی بود.
ایشان دفاع را واجبی شرعی، جهادی در راه خدا و مقاومتی در برابر سلطه تعریف کردند. از حفظ اسلام تا صدور انقلاب، از خودکفایی اقتصادی تا استقلال فرهنگی، تمام این ابعاد در نظریه دفاعی ایشان جایگاه داشت.
این مقاله با استناد به بیانات امام خمینی (ره)، به تحلیل عوامل پیروزی ایران و شکست دشمن در دو جبههٔ دفاع مقدس میپردازد و نشان میدهد که الگوی دفاع همهجانبه، رمز استقامت و پیروزی ایران اسلامی است.
دفاع همهجانبه: عوامل پیروزی ایران و شکست دشمن از منظر امام خمینی (ره)
1. جهاد، دری از درهای بهشت و تکلیفی شرعی فراتر از نماز
1-1. مجاهدان، پیشواز فرشتگان در بهشتامام خمینی (ره) با استناد به حدیثی از رسول اکرم (ص)، جایگاه والای مجاهدان در راه خدا را برجسته میکنند. ایشان نقل میکنند که پیامبر اسلام (ص) فرمودهاند:«للجنة باب یقال له باب المجاهدین یمشون الیه و إذا هو مفتوح و هم مقتلدون بسیوفهم و الجمع فی الموقف و الملئکة ترحب بهم»[1]
«در بهشت دری است به نام "باب المجاهدین". مجاهدان به سوی آن حرکت میکنند، در حالی که شمشیرهایشان بر دوش دارند. ناگهان در به روی آنان گشوده میشود، در حالی که دیگران هنوز در صحنهٔ محشر منتظر حساب هستند و فرشتگان به آنان خوشآمد میگویند.»
این حدیث، تصویری الهی و غیبی از مقام مجاهدان ارائه میدهد: آنها نه تنها زودتر وارد بهشت میشوند، بلکه با استقبال فرشتگان پذیرفته میشوند — در حالی که دیگران هنوز در صف حساب ایستادهاند. این، نشاندهندهٔ ارزش بالای جهاد در نظام الهی است.
در دوران دفاع مقدس، این تصویر معنوی، الگویی برای رزمندگان بود. آنها نه تنها برای دفاع از مرزها میجنگیدند، بلکه میدانستند که راهشان، راه بهشت است. این باور، شجاعت، تسلیم و فداکاری بیچشمداشت را در آنها ایجاد کرد.
1-2. جهاد: درِ بهشت، زره تقوا و سپر الهی
امام خمینی (ره) به روایتی از امام علی (ع) استناد میکنند که در آن فرمودهاند: «الجهاد باب من ابواب الجنة، فتحه الله لخاصة اولیائه، و هو لباس التقوی و درع الله الحصینة و جنته الوثیقة»[2]
«جهاد دری است از درهای بهشت که خداوند آن را برای اولیای خاص خود گشوده است. جهاد لباس تقوا، زره محکم و سپر مطمئن خداوند است.»
این روایت، جهاد را نه یک عمل نظامی صرف، بلکه یک وضع و پوشش معنوی میداند:
1- لباس تقوا: نشانهٔ پاکی و اخلاص
2- زره محکم و سپر مطمئن: حفاظت الهی در مقابل گناه و شکست
در جنگ تحمیلی، این مفهوم، رزمندگان را از ترس و تردید دور نگه داشت. آنها میدانستند که وقتی برای دفاع از انقلاب و اسلام میجنگند، خداوند آنها را میپوشاند و محافظت میکند.
در جنگ 1404 نیز، همین باور معنوی، باعث شد فرماندهان و دانشمندان، با وجود تهدیدات سنگین، از مأموریت خود سر باز نزنند. آنها میدانستند که دفاع از کشور، دفاع از دین است — و دفاع از دین، جهادی است که خداوند آن را تقدیس کرده است.
1-3. دفاع، مظهر شجاعت و تحریک کننده ی ذات انسانی
امام خمینی (ره) به بعد انسانی و روانی دفاع میپردازند و تأکید میکنند: «جنگ خیلی خوب است از یک جهت و آن این است که شجاعتی را که در باطن انسان است، بروز می دهد و تحرک برای انسان حاصل می شود. انسان از آن خمودی بیرون می آید.»[3]
این گفتار، نشان میدهد که دفاع مقدس، تنها یک عمل نظامی نیست، بلکه تحولی بنیادین در ذات انسان مؤمن است. جنگ، شجاعت پنهان در اعماق انسان را بیرون میکشد، او را از حالت رخوت و سستی بیرون میآورد و به حرکت وا میدارد.
در دوران جنگ تحمیلی، صدها هزار جوان از شهرها و روستاها بیرون آمدند، از خانوادههایشان جدا شدند، و به جبهه رفتند. این، فقط یک حرکت سیاسی نبود، بلکه باز شدن دری از ظرفیتهای انسانی بود که در شرایط عادی، هرگز بروز نمییافت.
در جنگ 1404 نیز، همین شجاعت، در میان نیروهای دفاعی و علمی مشهود بود. با وجود حمله ناگهانی و تلفات سنگین، هیچکس از مأموریت خود کوتاه نیامد. این، نشانهٔ آن است که روحیه دفاع مقدس، هنوز زنده است.
1-4. دفاع، رفع موانع تکامل و رحمتی پنهان
امام خمینی (ره) جنگ و دفاع را تنها به معنای کشتار نمیبینند، بلکه آن را رحمتی الهی میدانند: «این یک رحمتی است، صورتش انسان فکر می کند که کشتار است، لکن واقعش بیرون کردن یک موانعی از سر راه انسانیت است.»[4]
این نگاه، عمیق و الهی است: ظاهر جنگ خون و ویرانی است، اما حقیقت آن، برداشتن مانع از سر راه تکامل انسان و جامعه اسلامی است. دشمنان، با تجاوز، میخواهند اسلام را از اجرا کردن احکامش باز دارند، جامعه را از رشد معنوی و علمی محروم کنند.
بنابراین، دفاع از کشور، دفاع از هویت، استقلال و ارزشهای الهی است. و این، نه یک انتخاب، بلکه تکلیفی شرعی و الهی است.
1-5. دفاع، تکلیفی شرعی فراتر از نماز
امام خمینی (ره) با قاطعیت میفرمایند: «آحاد مردم یکی یکی شان تکلیف دارند برای حفظ جمهوری اسلامی؛ یک واجب عینی، اهم مسائل واجبات دنیا، اهم است و از نماز اهمیتش بیشتر است. برای اینکه این حفظ اسلام است، نماز فرع اسلام است، این تکلیف برای همه ماست.»[5]
این جمله، جایگاه دفاع را به بالاترین سطح ممکن میرساند: واجب عینی، مهمتر از نماز — نه به معنای تحقیر نماز، بلکه به این دلیل که حفظ اسلام، از اجرای فروع آن مهمتر است.
اگر اسلام نباشد، نماز هم باطل میشود. بنابراین، دفاع از جمهوری اسلامی، دفاع از خودِ دین است. این تکلیف، بر همه افراد جامعه است: نه فقط نیروهای مسلح، بلکه مردم، نخبگان، رسانهها، خانوادهها. هر کس در جایگاه خود، موظف به دفاع از نظام و هویت اسلامی است.
1-6. نتیجه: جهاد و دفاع، بنیان پیروزی و شکست دشمن
عامل اصلی پیروزی ایران در برابر دشمن، ایمان به این حقایق الهی است. وقتی مردم میدانند که:
1. جهاد دری از درهای بهشت است،
2. دفاع، تکلیفی شرعی فراتر از نماز است،
3. و جنگ، رحمتی الهی برای برداشتن موانع تکامل است،
آنگاه دیگر نمیترسند. آنها نه تنها مقاومت میکنند، بلکه با شوق و اشتیاق به میدان میآیند. و دشمن، با تمام تسلیحاتش، نمیفهمد که روبروی او نه یک ارتش، بلکه جامعهای مؤمن، متعهد و مجاهد است. همین، عامل اصلی شکست دشمن در هر دو جبههٔ دفاع مقدس است.
2. نظر فقهی و گستردهنگر امام خمینی (ره): دفاع، تکلیفی همهجانبه و واجب عینی
2-1. دفاع از اسلام: واجبی فوری و فراگیر بر تمام مسلمانانامام خمینی (ره) در نظام فقهی خود، دفاع از سرزمین مسلمانان را واجب عینی میدانند؛ به گونهای که وقتی دشمن به مرزها حمله کند و وجود اسلام و جامعه اسلامی در معرض خطر قرار گیرد، بر همه مسلمانان واجب میشود با هر وسیلهای ممکن به دفاع برخیزند و در این راه، از بذل جان و مال دریغ نکنند[6].
این فتوا، نشاندهندهٔ نگرشی استراتژیک و فوری است: دفاع از اسلام، نه یک انتخاب سیاسی، بلکه تکلیفی شرعی و الهی است که منتظر تصمیمگیریهای بوروکراتیک نمیماند. در دوران جنگ تحمیلی، این فتوا، انگیزهٔ عمدهای برای حضور مردم در جبههها بود. آنها نه به عنوان سرباز، بلکه به عنوان مسلمانی که واجب شرعی بر او عائد شده، به میدان آمدند.
در جنگ 1404 نیز، همین وجدان فقهی، باعث شد مردم، نخبگان و نیروهای دفاعی بدون تأخیر عمل کنند — چون میدانستند که دفاع از کشور، دفاع از اسلام است.
2-2. دفاع بدون نیاز به اجازه: واجبی بدون قید و شرط
نکته مهم دیگر در نظر امام خمینی (ره) این است که: «در این مورد حضور امام و اذن او یا اذن نائب خاصش یا نائب عام آن حضرت شرط نیست، بلکه بر هر مکلفی با هر وسیلهای و بدون قید و شرط، دفاع واجب است.»[7]
این فتوا، سرعت و خودجوشی مقاومت را تضمین میکند. در لحظهٔ حمله، مردم و نیروها نیازی به انتظار دستور ندارند. این، در هر دو جبههٔ دفاع مقدس مشهود بود:در جنگ تحمیلی، مردم روستاهای غرب کشور، بدون انتظار از ستاد مرکزی، به دفاع از خانه و مسجد خود پرداختند.
در جنگ 1404، نیروهای پدافندی و علمی، با وجود حمله ناگهانی، بلافاصله واکنش نشان دادند — چون میدانستند که اجازه اضافی لازم نیست. این، نوعی مقاومت مردمی و خودجوش است که فقط در نظامی ممکن است که در آن، فقه مقاومت جایگاه والایی داشته باشد.
2-3. دفاع همهجانبه: فراتر از جنگ نظامی
امام خمینی (ره) دفاع را محدود به حمله نظامی نمیبینند، بلکه هر نوع تجاوز — اقتصادی، سیاسی، فرهنگی — را حمله به اصل اسلام میدانند. بنابراین، دفاع نیز باید همهجانبه باشد.
ایشان فتوا میدهند: «اگر بر حوزه اسلام ترس از استیلای سیاسی و اقتصادی وجود داشته باشد؛ به طوری که به اسارت سیاسی و اقتصادی مسلمین و موجب وهن اسلام و مسلمین و عجز آنان منجر شود، دفاع با ابزارهای مشابه و مبارزه منفی واجب است؛ مثل عدم خرید کالاهای آنها و ترک استفاده از آن و قطع روابط و معامله با آنان به طور مطلق.»[8]
این فتوا، پایهای فقهی برای مقاومت اقتصادی فراهم میکند. در دوران تحریمهای سنگین، مردم ایران با ترک خرید کالاهای غربی و تقویت تولید داخلی، این فتوای الهی را اجرا کردند.
در جنگ 1404 نیز، این نوع دفاع، نقش حیاتی داشت: با وجود تحریم و فشار اقتصادی، ایران نه تنها تسلیم نشد، بلکه با اقتصاد مقاومتی، برنامههای علمی و دفاعی خود را ادامه داد.
2-4. رابطه سیاسی مشروط به عدم استیلا
امام خمینی (ره) تأکید میکنند که رابطه با کشورهای غیراسلامی فقط در صورتی جایز است که منجر به استیلای سیاسی یا اقتصادی بر مسلمانان نشود[9]. اگر چنین خطری وجود داشته باشد، رابطه نه تنها مکروه، بلکه حرام است.
ایشان بر مردم تأکید میکنند که موظفند دولتمردان را به قطع چنین روابطی ملزم کنند و در صورت عدم تمکین، آنها را از مناصب خود برکنار کنند[10]. این، نشاندهندهٔ مسئولیت جمعی در دفاع از هویت اسلامی است. این نگرش، در مقابل دشمنانی که میخواهند از طریق "تعامل مسالمتآمیز" به جامعه نفوذ کنند، سپری محکم ایجاد میکند.
2-5. دفاع مقدس: دفاع از آبروی اسلام
امام خمینی (ره) تأکید میکنند که: «مسأله، مسألهای نیست که ما میخواهیم جنگ بکنیم یا میخواهیم دفاع بکنیم. ما دفاع مقدس میخواهیم بکنیم؛ یعنی ما میخواهیم از آبروی اسلام، از آبروی کشور اسلامی دفاع بکنیم. این یک دفاعی است که عقل و اسلام، هر دو با آن موافقند.»[11]
این جمله، هدف اخلاقی و معنوی دفاع را مشخص میکند: ما نه برای تجاوز، نه برای قدرت، بلکه برای حفظ عزت و آبروی اسلام دفاع میکنیم.در جنگ تحمیلی، این آبرو در برابر توهین صدام و غرب دفاع شد.در جنگ 1404، این آبرو در برابر تجاوز اسرائیل و حمایت آمریکا حفظ شد. این، نه یک دفاع نظامی، بلکه دفاع از هویت است.
2-6. حفظ اسلام: اولین هدف جهاد دفاعی
امام خمینی (ره) تأکید میکنند که هدف اصلی جهاد دفاعی، حفظ موجودیت اسلام است. بدون توان دفاعی، اسلام نمیتواند زنده بماند. ایشان به روایتی از امام علی (ع) استناد میکنند:
«الخیر کله فی السیف و ما قام هذا الدین الا بالسیف.»[12] «همه خوبیها در شمشیر است و این دین (اسلام) جز با شمشیر استوار نگردیده است.»
«شمشیر» در اینجا نماد توان دفاعی جامعه اسلامی است. در صدر اسلام، اسلام پس از هجرت به مدینه و تشکیل دولت، توانست به حقیقت خود برسد — نه در مکه، جایی که مسلمانان بدون قدرت بودند. بنابراین، قوام اسلام بر توان دفاعی استوار است.
2-7. ما برای اسلام قیام کردیم
امام خمینی (ره) با قاطعیت میفرمایند: «آن چیزی که برای ما ارزش دارد، اولا اسلام است که در آن همه چیز هست. ما برای شکممان قیام نکردیم که اگر شکممان را یک وقتی جلویش را بگیرند، ما بنشینیم سر جایمان. ما برای اسلام قیام کردیم، همان طوری که در صدر اسلام پیغمبر اکرم «صلی الله علیه و آله» برای اسلام قیام کرد.»[13]
این گفتار، روحیه انقلابی و ایمانی را تقویت میکند: ما نه برای رفع فقر یا بهبود اقتصاد قیام کردیم، بلکه برای اجراء احکام نورانی اسلام. بنابراین، دفاع از نظام اسلامی، دفاع از خودِ دین است.
2-8. حفظ نظام: واجبی فراتر از نماز
این مسئولیت، به حدی سنگین است که امام خمینی (ره) میفرمایند:«آحاد مردم یکی یکی شان تکلیف دارند برای حفظ جمهوری اسلامی، یک واجب عینی، اهم مسائل واجبات دنیا، اهم است و از نماز اهمیتش بیشتر است.»[14]
این، نه تحقیر نماز، بلکه تأکید بر این است که حفظ اسلام، از اجرای فروع آن مهمتر است. اگر اسلام نباشد، نماز هم اجرا نخواهد شد. بنابراین، دفاع از جمهوری اسلامی، نه یک مأموریت نظامی، بلکه وظیفهای فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و معنوی است که بر همه افراد جامعه عائد میشود.
2-9. نتیجه: دفاع همهجانبه، عامل پیروزی و شکست دشمن
عامل اصلی پیروزی ایران در برابر دشمن، دیدگاه همهجانبه امام خمینی (ره) به دفاع است. این دیدگاه، دفاع را:
از یک عمل نظامی به یک تکلیف شرعی جمعی تبدیل کرد، از یک واکنش به یک مقاومت خودجوش و فوری تبدیل کرد، و از یک مأموریت نظامی به یک جهاد فرهنگی، اقتصادی و سیاسی گسترش داد.
دشمن، با تمام توانش، نتوانست با این الگو مقابله کند، چون روبروی او نه یک ارتش، بلکه جامعهای مؤمن، فقهمند و مجاهد بود. و این، نه تنها باعث شکست دشمن شد، بلکه پایهای برای پیروزیهای آینده گذاشت.
3. دفاع همهجانبه: فراتر از جنگ نظامی
3-1. جهاد دفاعی، فقط نظامی نیستدر بینش فقهی امام خمینی (ره)، جهاد دفاعی محدود به حمله نظامی دشمن نیست، بلکه شامل هر نوع تجاوزی است که بر مسلمانان وارد شود — اعم از اقتصادی، سیاسی یا فرهنگی[15]. این رویکرد، دفاع را از میدان جنگ به تمام عرصههای حیات جامعه گسترش میدهد.
دلیل این گسترش، آن است که حمله اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، در واقع حمله به اصل اسلام است. وقتی دشمن با تحریم، نفوذ فرهنگی یا تضعیف حکومت اسلامی عمل میکند، هدف او نه تنها دولت، بلکه وجود اسلام و هویت مسلمانان است. بنابراین، دفاع نیز باید در همه این عرصهها صورت گیرد و بر همه مؤمنان واجب شمرده میشود.
3-2. دفاع اقتصادی: مقاومت منفی در برابر استیلای اقتصادی
امام خمینی (ره) فتوا میدهند: «اگر بر حوزه اسلام ترس از استیلای سیاسی و اقتصادی وجود داشته باشد؛ به طوری که به اسارت سیاسی و اقتصادی مسلمین و موجب وهن اسلام و مسلمین و عجز آنان منجر شود، دفاع با ابزارهای مشابه و مبارزه منفی واجب است؛ مثل عدم خرید کالاهای آنها و ترک استفاده از آن و قطع روابط و معامله با آنان به طور مطلق.»[16]
این فتوا، پایهای فقهی برای مقاومت اقتصادی فراهم میکند. دفاع، تنها با سلاح نیست، بلکه با ترک خرید کالای دشمن، حمایت از تولید داخلی و قطع روابط اقتصادی با کشورهای تحریمکننده نیز صورت میگیرد.
در دوران تحریمهای سنگین، مردم ایران با اجرای این فتوای الهی، نشان دادند که اقتصاد مقاومتی، تنها یک شعار نیست، بلکه عملی عینی و جهادی است.
3-3. رابطه سیاسی، مشروط به عدم استیلا
این نگرش، به قاعدهای مهم سیاست خارجی تبدیل میشود:جواز رابطه سیاسی با کشورهای غیراسلامی، مشروط به عدم استیلای آنها بر نظام سیاسی و اقتصادی مسلمانان است[17].
اگر چنین استیلایی وجود داشته باشد، رابطه نه تنها مکروه، بلکه حرام است. امام خمینی (ره) تأکید میکنند که مردم موظفند دولتمردان را به قطع چنین روابطی ملزم کنند و در صورت عدم تمکین، آنها را از مناصبشان برکنار نمایند[18].
این، نشاندهندهٔ مسئولیت جمعی در دفاع از هویت اسلامی است. دفاع، تنها بر دوش نیروهای مسلح نیست، بلکه بر دوش همه شهروندان، نخبگان، مدیران و مسئولان است.
3-4. دفاع مقدس: دفاع از آبروی اسلام
امام خمینی (ره) تأکید میکنند: مسأله، مسأله ای نیست که ما می خواهیم جنگ بکنیم یا می خواهیم دفاع بکنیم. ما دفاع مقدس می خواهیم بکنیم؛ یعنی ما می خواهیم از آبروی اسلام، از آبروی کشور اسلامی دفاع بکنیم. این یک دفاعی است که عقل و اسلام، هر دو با آن موافقند.»[19]
این جمله، هدف اخلاقی و معنوی دفاع را مشخص میکند: ما نه برای قدرت، نه برای تجاوز، بلکه برای حفظ عزت و آبروی اسلام دفاع میکنیم.
در جنگ تحمیلی، این آبرو در برابر توهین صدام و غرب دفاع شد.در جنگ 1404، این آبرو در برابر تجاوز اسرائیل و حمایت آمریکا حفظ شد. این، نه یک دفاع نظامی، بلکه دفاع از هویت، استقلال و عزت ملت اسلامی است.
3-5. نتیجه: دفاع همهجانبه، بنیان پیروزی و شکست دشمن
عامل اصلی پیروزی ایران در برابر دشمن، گسترش مفهوم دفاع به تمام عرصهها است. وقتی دشمن متوجه میشود که: تحریمهایش با مقاومت اقتصادی شکست میخورد،توطئههای فرهنگیاش با هوشیاری مردم بیاثر میماند، و فشارهای سیاسیاش با فقه مقاومت خنثی میشود،آنگاه از ادامهٔ تجاوز بازمیایستد. و این، نه تنها باعث شکست دشمن شد، بلکه الگویی پایدار برای آینده ایجاد کرد.
4. دفاع در دو جبهه: جغرافیایی و عقیدتی
4-1. دفاع، فراتر از مرزهای جغرافیاییبا توجه به بیانات امام خمینی (ره)، مشخص میشود که جبههٔ دفاعی مسلمانان نه تنها به حدود و ثغور جغرافیایی محدود میشود، بلکه فراتر از آن، در عرصهٔ عقیدت و هویت اسلامی جریان دارد[20].
مرزهای جغرافیایی باید با نیروهای نظامی حفظ شوند، اما مرزهای عقیدتی اسلام — که شامل هویت، حرمت، معنویت و اهداف انقلابی است — باید با تمام ابزارهای ممکن دفاع شوند. قلمرو این دفاع، به شعاع اندیشه نورانی اسلام و وجود مسلمانان در سراسر جهان گسترش مییابد.
هرگاه علیه اسلام توطئه شود، یا دشمنان سعی در بدنامکردن آن داشته باشند، وظیفه هر مسلمان است که با هر وسیلهای دفاع کند و ریشهٔ توطئه را بکند. لازمهٔ این دفاع، رفع موانع، ارائه چهرهٔ واقعی اسلام و اعتلاء "کلمة الله" است.اما انقلاب اسلامی، این الگو را شکست. در جنگ 1404، دانشمندان و مهندسان ایرانی، با وجود ترور و تحریم، برنامههای علمی و دفاعی را ادامه دادند.
4-2. ما مدافعان ارزشهای انقلاب هستیم
امام خمینی (ره) تأکید میکنند: «ما الآن که با قدرتهای بزرگ دنیا مواجه هستیم، حال دفاعی داریم؛ یعنی ما مدافع از آن چیزهایی که نهضت ما و قیام ما برای ما هدیه آورده است و از اهداف اسلامی و از کشور اسلامی خودمان و از تمام چیزهایی که مربوط به اسلام و مربوط به کشور است، در حال دفاع هستیم.»[21]
این جمله، جایگاه ایران اسلامی در عرصه جهانی را مشخص میکند: ما فقط برای حفظ خاک و خون خود دفاع نمیکنیم، بلکه مدافع ارزشهای انقلاب اسلامی، استقلال، عدالت و مقاومت در برابر استکبار جهانی هستیم.
در جنگ تحمیلی، این دفاع، در برابر صدام و حامیانش (آمریکا، اروپا) آشکار شد.در جنگ 1404، این دفاع، در برابر اسرائیل و شبکه نظامی-سیاسی آمریکا تکرار شد. در هر دو مورد، هدف دشمن، نابودی الگوی انقلاب اسلامی بود — و ایران، به عنوان مرکز مقاومت اسلامی، در خط مقدم دفاع ایستاد.
4-3. فلسطین: مصداق عینی دفاع عقیدتی
امام خمینی (ره) مسئله فلسطین را مصداق عینی تجاوز به اسلام و وظیفه جمعی مسلمانان میدانند. ایشان میفرمایند: «هنگامی که می بینید خونهای برادران و خواهران بی گناه شما در سرزمینهای مقدس فلسطین جاری است و هنگامی که مشاهده می کنید سرزمینهای ما به دست صهیونیست های تبهکار ویران گشته، در این شرایط هیچ راهی جز ادامه ی جهاد نمی ماند و بر همه ی مسلمانان واجب است که کمک های مادی و معنوی خود را در این جهاد مقدس صرف کنند.»[22]
این فتوا، دفاع را از مرزهای ایران به قلب فلسطین منتقل میکند. این، نشاندهندهٔ جامعیت و جهانیبودن وظیفه دفاعی است: مسلمان ایرانی در مشهد، همان وظیفهای دارد که مسلمان غزه در برابر تجاوز رژیم صهیونیستی دارد.
در جنگ 1404، این ارتباط عقیدتی، نقش حیاتی داشت: مردم ایران نه تنها دفاع را برای خود میدیدند، بلکه میدانستند که حمله به ایران، حمله به محور مقاومت و فلسطین است.
4-4. وظیفه مسلمان، بدون مرز جغرافیایی
امام خمینی (ره) تأکید میکنند: «در حالی که اسلام و اماکن مقدسه ی آن مورد تهدید و تجاوز قرار گرفته، هیچ فرد مسلمانی نمی تواند در مقابل آن بی تفاوت باشد.»[23] این جمله، عدم امکان بیتفاوتی را تحمیل میکند. دفاع از اسلام، نه یک انتخاب، بلکه تکلیفی الهی و شرعی است که بر همه مسلمانان، در هر نقطه از جهان، عائد میشود.
بنابراین، از دیدگاه ایشان، مرز جغرافیایی فرع از مرز عقیدتی است. وقتی اسلام تهدید میشود، همه مسلمانان — از غزه تا تهران، از بغداد تا بانگلادش — در یک جبهه قرار دارند.
4-5. جنگ ما، جنگ عقیده است
در جمعبندی این نگرش، امام خمینی (ره) جملهای حکیمانه و بنیادین بیان میکنند: «جنگ ما جنگ عقیده است و جغرافیا و مرز نمی شناسد.»[24]این جمله، جوهر مقاومت اسلامی را بیان میکند:
ما نه برای تصرف خاک، نه برای قدرت سیاسی، بلکه برای حفظ و گسترش عقیده اسلامی میجنگیم.این جنگ، در برابر صدام، در برابر اسرائیل، در برابر آمریکا، و در برابر توطئههای فرهنگی و اقتصادی، یکسان است: جنگ عقیده در برابر کفر و استکبار.
4-6. نتیجه: دفاع عقیدتی، بنیان پیروزی در دو جبهه
عامل اصلی پیروزی ایران در برابر دشمن، ترسیم دو جبهه دفاعی است:
1- جبهه جغرافیایی: دفاع از خاک، مردم و نهادهای کشور
2- جبهه عقیدتی: دفاع از هویت اسلامی، انقلاب و اهداف مقاومت
دشمن، با تمام توانش، فقط جبهه اول را میبیند، اما متوجه نمیشود که در جبهه دوم، ایران اسلامی، مرکزی برای تمام مسلمانان مقاوم است. و این، نه تنها باعث شکست دشمن در داخل شد، بلکه پیروزی معنوی و جهانی ایران را رقم زد.
5. دفاع و استراتژی: بنیانهای راهبردی مقاومت
5-1. استراتژی دفاعی: رویکردی چندبعدی به مقاومتدفاع، تنها یک عمل نظامی نیست، بلکه مجموعهای از راهبردهای راهبردی است که در عرصههای مختلف سیاسی، نظامی، فرهنگی و اقتصادی جریان دارد. هر نوع دفاع، استراتژی خاص خود را میطلبد و نظام جمهوری اسلامی، با الهام از بینش امام خمینی (ره)، این ابعاد را به صورت هماهنگ و یکپارچه به کار گرفته است[25].
این رویکرد چندبعدی، باعث شده تا ایران نه تنها در برابر حمله نظامی، بلکه در مقابل توطئههای سیاسی، تحریمهای اقتصادی و جنگ نرم فرهنگی نیز مقاومت کند. این، الگویی از دفاع هوشمندانه و پایدار است که در هر دو جبههٔ دفاع مقدس — جنگ تحمیلی و جنگ 1404 — به پیروزی معنوی و استراتژیک منجر شده است.
5-2. دفاع سیاسی: تثبیت نظام و مقاومت در برابر سلطه
یکی از مهمترین ابعاد دفاع، دفاع سیاسی است که هدف آن، تثبیت اقتدار نظام جمهوری اسلامی و مقاومت در برابر توطئههای داخلی و خارجی است.
امام خمینی (ره) با قاطعیت تأکید میکنند: «من از همه ی قوای مسلح...و سایرین باید تشکر کنم که با قدرت خود؛ این جمهوری اسلامی را تثبیت کردند و دشمنان چه در داخل و چه در خارج، باید بدانند که جمهوری اسلامی به کوری چشم ابرقدرتها و به کوری چشم امثال منافقین و مخالفین با جمهوری اسلامی، تثبیت شده است و خللی ان شاء الله در او وارد نخواهد شد.»[26]
این جمله، پیامی استراتژیک به دشمنان است: نظام اسلامی نه تنها پس از انقلاب تأسیس شده، بلکه با مقاومت مردم و نیروهای مسلح، تثبیت شده و در برابر هرگونه تهدید، محکم ایستاده است.
در جنگ تحمیلی، دشمن تصور میکرد با حمایت از گروهکهای منحرف و ایجاد ناامنی داخلی، بتواند نظام را ساقط کند. اما با تشکیل ستاد مبارزه با ضدانقلاب و هوشیاری مردم، این توطئهها شکست خورد.
در جنگ 1404 نیز، سعی شد با ایجاد فتنه و تحریک به اعتراض، نظام را تحت فشار قرار دهند. اما مردم، با حضور در خیابانها و حمایت از نظام، نشان دادند که تثبیت نظام، خط قرمز ملت است.
5-3. صدور انقلاب: دفاعی فرازمینی از ارزشهای اسلامی
امام خمینی (ره) علاوه بر دفاع از مرزهای جغرافیایی، بر صدور انقلاب به عنوان یک وظیفه راهبردی و دفاعی تأکید میکنند. ایشان میفرمایند:
«مسأله ی دیگر، صدور انقلاب است که بارها گفته ام ما با کسی جنگی نداریم، امروز انقلاب ما صادر شده است؛ در همه جا اسم اسلام است و مستضعفین به اسلام چشم دوخته اند؛ باید با تبلیغات صحیح، اسلام را آن گونه که هست، به دنیا معرفی نمایید.
وقتی ملتها اسلام را شناختند، قهرا به آن روی می آورند و ما چیزی جز پیاده شدن احکام اسلام در جهان نمی خواهیم.»[27] این "صدور"، نه به معنای لشکرکشی، بلکه به معنای الگوسازی است: نشان دادن اینکه یک کشور میتواند بر اساس ارزشهای اسلامی، استقلال، عدالت و مقاومت داشته باشد.
این، نوعی دفاع فرازمینی است: وقتی ملتهای مظلوم جهان میبینند که ایران با وجود تحریم و جنگ، پابرجاست، آنها نیز امیدوار میشوند و به مبارزه با استکبار بر میخیزانند. بنابراین، صدور انقلاب، خود یک استراتژی دفاعی است که با تضعیف استکبار جهانی، از ایران و جهان اسلام دفاع میکند.
5-4. رد کشورگشایی: صدور بدون جنگ
امام خمینی (ره) به کسانی که انقلاب اسلامی را به "کشورگشایی" متهم میکنند، پاسخ میدهند:«مایی که می خواهیم اسلام در همه جا باشد و اسلام صادر بشود، ما که نمی گوییم که می خواهیم با سر نیزه صادر بکنیم. ما می خواهیم یک الگویی از اسلام در عالم، ولو یک الگوی ناقصی باشد، نشان دهیم که همه ی عقلای عالم... همه ی ملتهای مظلوم بفهمند که اسلام چی آورده و در دنیا چه می خواهد بکند.»[28]
این توضیح، تمایز بنیادین انقلاب اسلامی با امپریالیسم را نشان میدهد: ما نمیخواهیم بر کشورها تجاوز کنیم، بلکه میخواهیم حقیقت اسلام ناب محمدی (ص) را به جهانیان نشان دهیم.
در جنگ 1404، این الگو، نقش حیاتی داشت: حمله اسرائیل نه فقط به ایران، بلکه به کل محور مقاومت تلقی شد. و این، نشاندهندهٔ آن بود که ایران، به عنوان مرکز صدور انقلاب، در خط مقدم مقاومت ایستاده است.
5-5. نتیجه: دفاع سیاسی، بنیان پیروزی و شکست دشمن
عامل اصلی پیروزی ایران در برابر دشمن، وجود یک استراتژی دفاعی جامع است که: نظام را تثبیت میکند، از هویت اسلامی محافظت میکند، و با صدور انقلاب، استکبار جهانی را تضعیف میکند.
دشمن، با تمام توانش، نمیتواند با این الگو مقابله کند، چون روبروی او نه یک دولت، بلکه یک جنبش ایمانی و راهبردی است که در برابر سلطه، فرهنگ غرب و تجزیه جهان اسلام مقاومت میکند. و این، نه تنها باعث شکست دشمن در داخل شد، بلکه پیروزی ایدئولوژیک ایران در سطح جهان اسلام را رقم زد.
6. دفاع نظامی: اهدافی فراتر از جنگ
6-1. دفع تجاوز: وظیفهای شرعی در برابر تجاوزدر اندیشه اسلامی، جنگ اصالت ندارد؛ صلح و آرامش، هویت اصلی دین است. اما اگر دشمنی به سرزمین مسلمانان تجاوز کند، دفاع نه تنها جایز، بلکه واجب شرعی میشود.
امام خمینی (ره) با تأکید بر این نگرش میفرمایند: «ما به تبع اسلام، با جنگ همیشه مخالفیم و میل داریم که بین همه کشورها آرامش و صلح باشد؛ و صلح باشد؛ لکن اگر جنگ را بر ما تحمیل کنند، تمام ملتمان جنگجو است.»[29]
این گفتار، هویت دفاعی ایران اسلامی را مشخص میکند: ما طرف تجاوز نیستیم، اما وقتی جنگ بر ما تحمیل شود، همه مردم، جنگجو میشوند. در جنگ تحمیلی، صدام بدون اعلام جنگ، به ایران حمله کرد. این، تجاوزی آشکار بود و بر اساس فتواهای امام خمینی (ره)، دفاع، واجب عینی شد.
در جنگ 1404 نیز، حمله اسرائیل به تأسیسات حساس ایران، نوعی تجاوز نظامی بود که واکنش محکمی را توجیه میکرد. در هر دو مورد، مردم ایران نشان دادند که در برابر تجاوز، یک ملت یکپارچه و مجاهد هستند.
6-2. حفظ اسلام: هدف اصلی دفاع نظامی
امام خمینی (ره) وقوع جنگ را شیخالشیوخ جبهه کفر علیه اسلام میدانستند و تأکید میکردند که رزمندگان نه برای قدرت یا سرزمین، بلکه برای حفظ اسلام و نظام اسلامی میجنگند.
ایشان میفرمایند: «شما برای حفظ اسلام دارید جنگ می کنید.»[30] این جمله، جایگاه معنوی جنگ را مشخص میکند: دفاع نظامی، فقط یک عمل سیاسی یا نظامی نیست، بلکه جهادی در راه خدا است. رزمندگان دفاع مقدس نمیدانستند فقط برای دفاع از خاک میجنگند، بلکه میدانستند که در خط مقدم اسلام ایستادهاند.
در جنگ 1404 نیز، این باور وجود داشت: حمله اسرائیل، تنها به ایران نبود، بلکه حمله به محور مقاومت و هویت اسلامی بود. بنابراین، پاسخ ایران، نه یک عمل نظامی محدود، بلکه دفاعی جهانی از اسلام بود.
6-3. دفاع از مرز جغرافیایی و تمامیت ارضی کشور
از دیدگاه امام خمینی (ره)، اشغال حتی یک وجب از خاک ایران غیرقابل تصور است. ایشان از نیروهای مسلح و مردم میخواهند که به دشمن نشان دهند: «بر فرض محال اگر وارد شهری شدند، تازه با مردمی مسلح و جنگجو مواجه خواهند شد که از وجب به وجب شهرشان دفاع می نمایند.»[31]
این جمله، روحیه مقاومت تمامعیار را القا میکند: ما نه تنها از مرزها، بلکه از هر خانه، هر کوچه و هر میدان دفاع خواهیم کرد.ایشان همچنین دفاع از کشور را با ولایت امام زمان (عج) پیوند میزنند و فرمودهاند: «از دین خدا دفاع کنید و نگهبان کشور ولی الله الاعظم (اروحنا لمقدمه الفدا) باشید.»[32]
و در جای دیگر تأکید میکنند: «دفاع از مملکت اسلامی، دفاع از نوامیس مسلمین، از واجبات شرعیه ی الهیه ای است که بر همه ی ما واجب است.»[33] این، نشاندهندهٔ مسئولیت جمعی در دفاع از خاک کشور است.
6-4. دفاع از استقلال و شرف ملت
امام خمینی (ره) تأکید میکنند که دفاع، فقط برای حفظ خاک نیست، بلکه برای حفاظت از استقلال، عزت و شرافت ملت است. وقتی دشمن به یک ملت تجاوز میکند، آن ملت موظف است با اقتدار و شجاعت پاسخ دهد تا به دشمن نشان دهد که این ملت، تحت فشار تسخیر نمیشود.
ایشان میفرمایند: «جنگ جنگ است و عزت و شرف میهن و دین ما در گروی همین مبارزات است.»[34] در جنگ تحمیلی، این شرافت، در مقاومت مردم روستاهای غرب کشور مشهود بود.در جنگ 1404، این شرافت، در پاسخ سریع و محکم ایران نمایان شد — پاسخی که نشان داد ایران نه تنها مقاومت میکند، بلکه شرایط را به نفع خود تغییر میدهد.
6-5. تنبیه متجاوز و جبران خسارت
یکی از اهداف مهم دفاع نظامی، ضمن دفع تجاوز، تنبیه متجاوز و جبران خسارت است. امام خمینی (ره) تأکید میکنند که صلح بدون عدالت، بیمعناست:«تا از خانه ی ما بیرون نروید و تا جرمهایی که کردید معلوم نشود که شما مجرم هستید و تا ضررهایی که به ایران زدید، جبران نشود، صلح معنا ندارد.»[35]
این، اصولی عدالتمحور در دیپلماسی دفاعی است: ما برای صلح تمایل داریم، اما نه به قیمت تسلیم یا فراموشی جنایات دشمن. در جنگ 1404، این اصل، در پاسخ ایران مشهود بود: نه تنها تجاوز شکست خورد، بلکه دشمن متوجه شد که پیامدهای تجاوز، سنگینتر از منافعش است.
6-6. نتیجه: دفاع نظامی، عامل پیروزی و شکست دشمن
عامل اصلی پیروزی ایران در برابر دشمن، وجود یک رویکرد شرعی، معنوی و عدالتمحور به دفاع نظامی است. این رویکرد، دفاع را: از یک عمل نظامی به یک جهاد الهی تبدیل کرد، از یک واکنش به یک مقاومت ایمانی تبدیل کرد، و از یک جنگ محلی به یک نبرد برای عزت اسلام تبدیل کرد.
دشمن، با تمام توانش، نتوانست با این الگو مقابله کند، چون روبروی او نه یک ارتش، بلکه یک ملت مؤمن، متعهد و مجاهد بود. و این، نه تنها باعث شکست دشمن شد، بلکه پیروزی دائمی ایران اسلامی را رقم زد. ارتباط با دو جبههٔ دفاع مقدس (تحمیلی و 1404)
7. دفاع اقتصادی: خودکفایی، عدالت و مقاومت در برابر سلطه
7-1. حفظ منافع ملی و ذخایر طبیعیامام خمینی (ره) نقش حیاتی منابع طبیعی، بهویژه نفت و انرژی، در استقلال کشور و معادلات جهانی را به خوبی درک میکردند. ایشان تأکید میکنند:«ان شاء الله مسؤولین امر با توجه کافی و بصیرت و دقت از این گنجها و ذخایر خدادادی پاسداری نمایند و در توسعه و استفاده ی هر چه بیشتر و بهتر از آنها تلاش نمایند...»[36]
این، نشاندهندهٔ مسئولیت مذهبی و ملی در قبال منابع ملی است. نفت، تنها یک کالای اقتصادی نیست، بلکه گنج الهی است که باید در راه خدمت به مردم و استقلال کشور مصرف شود.
در دوران جنگ تحمیلی، دشمن سعی کرد با بمباران تأسیسات نفتی، اقتصاد ایران را متوقف کند. اما با هوشیاری ملت و مدیران، این برنامه شکست خورد. در جنگ 1404 نیز، تهدید به حمله به منابع انرژی، نتوانست ایران را تحت فشار قرار دهد — چون نظام بر پایهٔ اقتصاد مقاومتی و دفاع اقتصادی استوار بود.
7-2. تحقق عدالت اجتماعی: بنیان امنیت اقتصادی
امام خمینی (ره) تأکید میکنند که عدالت اجتماعی، زیرساخت اصلی ثبات و مقاومت است. بدون عدالت، مردم درگیر مشکلات معیشتی میشوند و از مسئولیتهای بزرگ دینی و انقلابی غافل میمانند.
ایشان در پیامی به مجلس دوم تذکر میدهند که مشکلات اقتصادی پس از انقلاب، به دلیل تراکم مشکلات و خیانتهای رژیم سابق، بسیار سنگین است و حل مسائلی مانند تورم، مسکن و حمایت از قشرهای محروم، از اولویتهای ضروری است[37].
این، نوعی دفاع اقتصادی از جامعه است: وقتی کارمندان دولتی با حقوق کم، نزدیک به فقر زندگی میکنند، نظام موظف است با سیاستهای عادلانه، از کرامت آنان دفاع کند.در جنگ 1404، این عدالت، باعث شد مردم در برابر تحریمها مقاومت کنند، چون میدانستند که نظام، برای حفظ کرامت آنان تلاش میکند.
7-3. خودکفایی صنعتی: قطع وابستگی به خارج
امام خمینی (ره) بر خودکفایی صنعتی و فناوری تأکید فراوان داشتند. ایشان معتقد بودند که تا ایران وابسته به خرید کالاهای خارجی باشد، نمیتواند استقلال واقعی داشته باشد.ایشان فرمودهاند: «بر دولتها و دست اندرکاران است... از ورود کالاهای مصرف ساز و خانه برانداز جلوگیری نمایند و به آنچه دارند، بسازند. تا خود همه چیز بسازند.»[38]
و در جای دیگر، با احساس عمیق میفرمایند: «من دست و بازوی همه کسانی را که بی ادعا و مخلصانه درصدد استقلال و خودکفایی کشورند، می بوسم.»[39]این، نشاندهندهٔ ارزش معنویِ تولید داخلی است. خودکفایی، فقط یک رویکرد اقتصادی نیست، بلکه جهادی برای استقلال ملی است.
در جنگ تحمیلی، با تحریم تسلیحاتی، ایران مجبور شد تجهیزات نظامی را خودش بسازد.در جنگ 1404، این فرهنگ خودکفایی، باعث شد ایران نه تنها از تحریمها نجات یابد، بلکه در تولید موشک، سیستمهای دفاعی و تحقیقات هستهای پیشرفت کند.
7-4. تأمین امنیت مالی و مقابله با فساد اقتصادی
امام خمینی (ره) تأکید میکنند که امنیت اقتصادی، پیششرط مقاومت است. اگر مردم درگیر گرانی و مشکلات معیشتی باشند، نمیتوانند در خط مقدم دفاع ایستاد.ایشان به بازاریان هشدار میدهند: «انصاف نیست در بازار گرانفروشی باشد... مبادا در یک همچو موقعی در بازار اشخاصی پیدا بشوند که گرانفروشی کنند که موجب فلج مردم و ناراحتی مردم بشوند.»[40]
این، نوعی دفاع از مردم در برابر فساد اقتصادی است. گرانی، نه یک پدیده اقتصادی بیروح، بلکه جنایتی علیه مردم مؤمن است، بهویژه وقتی مردم برای دفاع از کشور، فرزندان و داراییهایشان را فدا میکنند. بنابراین، دفاع اقتصادی، شامل مقابله با منفعتطلبی، گرانی و سوءاستفاده از شرایط جنگ است.
7-5. قطع سلطهٔ بیگانگان: پایهٔ استقلال
امام خمینی (ره) تأکید میکنند: «مسلمین نباید تحت سلطه ی کفار باشند؛ خدای تبارک و تعالی، برای هیچ یک از کفار، سلطه بر مسلمین قرار نداده است...»[41]
و در جای دیگر میفرمایند: «انسان اگر با هر زحمت و مرارتی زندگی کند و زندگیش مال خودش باشد، مستقل باشد... آن ارزشش، صدها مقابل این است که انسان در آپارتمانهای عظیم بنشیند و دستش پیش دیگران دراز باشد.»[42]
این، فلسفهٔ مقاومت اقتصادی است: ما نه برای رفاه مصرفی، بلکه برای استقلال و عزت نفس میجنگیم. در جنگ 1404، این فلسفه، باعث شد ایران از تحریمهای سنگین نجات یابد و به جای وابستگی به خارج، بر تولید داخلی تکیه کند.
7-6. مصرفگرایی، دشمن استقلال
امام خمینی (ره) رفاهطلبی و مصرفگرایی را دشمنی بزرگ برای استقلال و عزت میدانند. ایشان فرمودهاند: «مردم باید تصمیم خود را بگیرند: یا رفاه و مصرف گرایی، یا تحمل سختی و استقلال... ولی مردم یقینا دومین راه را که استقلال و شرافت و کرامت است، انتخاب خواهند کرد.»[43]
این، نشاندهندهٔ انتخاب اخلاقی و تمدنی است: ما به جای زندگی آسان و وابسته، زندگی سخت ولی آزاد را انتخاب میکنیم. این فرهنگ، در جنگ تحمیلی و جنگ 1404، باعث شد مردم در برابر تحریمها مقاومت کنند و به جای اعتراض، به تولید و صرفهجویی روی آورند.
7-7. وابستگی، مرگ استعدادها
امام خمینی (ره) معتقد بودند که وابستگی به خارج، باعث مرگ استعدادهای داخلی میشود: «تا وابستگی از بیگانگان قطع نشود، استعدادها و مغزها به کار نمی افتند...»[44]
ایشان توضیح میدهند که در گذشته، تصور شده بود ایرانیها نمیتوانند چیزی بسازند و همه چیز باید از خارج آورده شود. این، باعث شد مغزهای ایرانی کار نکنند. اما انقلاب اسلامی، این الگو را شکست. در جنگ 1404، دانشمندان و مهندسان ایرانی، با وجود ترور و تحریم، برنامههای علمی و دفاعی را ادامه دادند.
7-8. نتیجه: دفاع اقتصادی، عامل پیروزی و شکست دشمن
عامل اصلی پیروزی ایران در برابر دشمن، وجود یک سیاست دفاعی اقتصادی مستحکم است که بر خودکفایی، عدالت و استقلال استوار است.
دشمن، با تحریم و فشار اقتصادی، انتظار داشت ایران را به زانو درآورد. اما متوجه نشد که این ملت، برای استقلال، حاضر است سختی بکشد. و این، نه تنها باعث شکست دشمن شد، بلکه الگویی جهانی از مقاومت اقتصادی ایجاد کرد.
8. دفاع فرهنگی: کارخانه آدمسازی و مبارزه عقیدتی
8-1. فرهنگ، کارخانه آدمسازی و سایهای از نبوتامام خمینی (ره) فرهنگ را تنها مجموعهای از آداب و رسوم نمیدانند، بلکه آن را کارخانه آدمسازی و سایهای از نبوت میخوانند[45]. این نگرش، فرهنگ را از حوزهٔ سطحی به یک مأموریت الهی و انقلابی ارتقا میدهد.
در نگاه ایشان، فرهنگ اسلامی، تنها به معنای حجاب، نماز یا روزه نیست، بلکه مجموعهای از ارزشها، نگرشها، رفتارها و هویتهای معنوی است که انسان را به سوی کمال و مقاومت هدایت میکند. بنابراین، دفاع فرهنگی، فقط مقابله با فیلم یا مد غربی نیست، بلکه مقاومت در برابر تغییر هویت اسلامی جامعه است.
8-2. استقلال فرهنگی: کلید رهایی از دام شیطنت دشمنان
امام خمینی (ره) تأکید میکنند که راه نجات ملتهای مستضعف از دام شیطنت قدرتهای بزرگ، تنها اصلاح و استقلال فرهنگی است[46]. ایشان میفرمایند: «ملت عزیز ایران و سایر کشورهای مستضعف جهان، اگر بخواهند از دام شینطت آمیز قدرتهای بزرگ تا آخر نجات پیدا کنند، چاره ای جز اصلاح فرهنگ و استقلال آن ندارند.»
این، نشاندهندهٔ درک عمیق ایشان از جنگ نرم است. دشمن، اغلب از طریق فرهنگ، فلسفه، رسانه و آموزش، به جوامع حمله میکند تا هویت آنها را تغییر دهد.
در جنگ تحمیلی، صدام نه تنها با سلاح، بلکه با تبلیغات و فیلمهای تحریفی، سعی در تضعیف روحیه مردم ایران داشت.در جنگ 1404، اسرائیل و غرب، از رسانههای بینالمللی برای بدنامکردن ایران استفاده کردند. اما ملت ایران، با هوشیاری فرهنگی و تربیت ایمانی، این توطئهها را خنثی کرد.
8-3. معرفی صحیح اسلام: برطرف کردن ابهامات و شبهات
یکی از مهمترین اهداف دفاع فرهنگی، معرفی صحیح اسلام ناب محمدی (ص) است. امام خمینی (ره) تأکید میکنند: «ما موظفیم ابهامی را که نسبت به اسلام به وجود آورده اند، برطرف سازیم... ما باید خود و نسل آینده را وادار کنیم... این ابهامی را که بر اثر تبلیغات سوء چند صد ساله نسبت به اسلام در اذهان... پیدا شده، رفع کنند.»[47]
ایشان به ویژه بر معرفی اسلام به دانشگاهیان و طبقه تحصیلکرده تأکید دارند و میفرمایند: «دانشجویان چشمشان باز است. شما مطمئن باشید اگر این مکتب را عرضه نمایید و حکومت اسلامی را، چنانکه هست، به دانشگاهها معرفی کنید، دانشجویان از آن استقبال خواهند کرد.»[48]
این، نشاندهندهٔ اعتماد به عقل و وجدان جوانان است. مشکل، نه در جوانان، بلکه در عدم ارائه صحیح اسلام است. در جنگ 1404، این وظیفه فرهنگی، نقش حیاتی داشت: وقتی دشمن سعی کرد ایران را "شورایی" یا "تکفیری" جلوه دهد، جوانان ایرانی با ارائه حقایق، تصاویر واقعی از انقلاب و دفاع مقدس را در فضای مجازی منتشر کردند.
8-4. مبارزه با فرهنگ کفر: ضربه اول به دشمن
امام خمینی (ره) تأکید میکنند که در عرصه فرهنگ، مسلمانان باید از واکنش به پیشزنده تبدیل شوند. اگر ما ضربه نزنیم، ضربه خواهیم خورد. ایشان بر این باورند که اسلام به دلیل غنای ذاتی و هماهنگی با فطرت انسان، در تقابل با کفر، پیروز است. بنابراین، دفاع فرهنگی باید تهاجمی باشد.
در جنگ تحمیلی، این مبارزه، در قالب شعارهای الهی، نمایشهای مذهبی و تبلیغات بینالمللی ظاهر شد.در جنگ 1404، این مبارزه، در فضای مجازی، با استفاده از زبانهای مختلف و انتشار ویدئوهای تحلیلی انجام شد. این، نوعی دفاع تهاجمی فرهنگی است که دشمن را تحت فشار قرار میدهد.
8-5. جهان تشنه اسلام ناب است
امام خمینی (ره) با ایمان راسخ میفرمایند: «امروز جهان تشنه ی فرهنگ اسلام ناب محمدی (ص) است... جنگ ما، جنگ عقیده است و جغرافیا و مرز نمی شناسد.»[49]
این، نشاندهندهٔ نظرة جهانی به دفاع فرهنگی است. ایران اسلامی، فقط برای خودش نمیجنگد، بلکه برای همه مظلومان جهان است. وقتی ملتهای جهان میبینند که ایران با وجود تحریم و جنگ، پابرجاست و بر ارزشهای اسلامی زندگی میکند، امیدوار میشوند. بنابراین، دفاع فرهنگی، نوعی صدور انقلاب است که از طریق معرفی الگوی اسلامی، استکبار جهانی را تضعیف میکند.
8-6. انتقال تجربه انقلاب اسلامی به جهان
امام خمینی (ره) تأکید میکنند: «ما به تمام جهان، تجربه هایمان را صادر می کنیم... و مسلما محصول صدور این تجربه ها، جز شکوفه های پیروزی و استقلال و پیاده شدن احکام اسلام برای ملتهای دربند نیست.»[50]
این، وظیفه اخلاقی و دینی ایران اسلامی است. ما نه تنها باید خودمان را دفاع کنیم، بلکه باید راه مقاومت را به دیگران نشان دهیم. در جنگ 1404، این تجربه، به محور مقاومت (فلسطین، لبنان، یمن) منتقل شد و باعث شد آنها نیز در برابر تجاوز اسرائیل مقاومت کنند.
8-7. قدرت برتر اسلام
امام خمینی (ره) با قاطعیت میفرمایند: «من با اطمینان می گویم اسلام، ابرقدرتها را به خاک مذلت می نشاند... اسلام سنگرهای کلیدی جهان را فتح خواهد کرد.»[51] این، اعتقادی الهی و تاریخی است: اسلام، با وجود کمعدّه بودن، از نظر معنوی و ایدئولوژیک، قویتر از تمام ابرقدرتهاست.
در جنگ تحمیلی، این قدرت، در مقاومت مردم روستاها نمایان شد.در جنگ 1404، این قدرت، در پاسخ سریع و هوشمندانه ایران مشهود بود. و هر بار، دشمن متوجه میشود که با یک نظام مادی روبرو نیست، بلکه با یک تمدن ایمانی روبرو است.
8-8. نتیجه: دفاع فرهنگی، عامل پیروزی و شکست دشمن
عامل اصلی پیروزی ایران در برابر دشمن، وجود یک جبهه فرهنگی محکم و آگاه است. وقتی ملتی بداند چه میجنگد و چرا، دیگر نمیترسد. دشمن، با تمام تبلیغاتش، نتوانست این هویت ایمانی را تغییر دهد، چون دفاع فرهنگی، در مدارس، خانهها، مساجد و فضای مجازی، ریشه دوانده بود. و این، نه تنها باعث شکست دشمن شد، بلکه الهامبخش جنبشهای مقاومت در سراسر جهان شد.
نتیجه :
پیروزی ایران در دو جبههٔ دفاع مقدس — جنگ تحمیلی و جنگ 12 روزه — ثمرهٔ عوامل بنیادین الهی و فقهی است که امام خمینی (ره) آنها را ترسیم کردند. دشمن، با اشتباه محاسباتی، همواره تصور کرده که با فشار نظامی، اقتصادی و رسانهای میتواند ایران اسلامی را خم کند، اما هر بار متوجه شده که این ملت، با ایمان، وحدت و بصیرت، بلندتر از زیر بار فشار میآید.عواملی مانند دفاع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی، ستونهای اصلی این پیروزی بودهاند. مهمتر از همه، شناخت دقیق از دشمن واقعی — محور استکبار جهانی — و عدم تفریق در برابر او، باعث شد توطئههای داخلی و خارجی عقیم بمانند.
این موفقیت، نه پایان مسیر، بلکه یادآوری از الگویی است که باید در آینده نیز حفظ شود. تا زمانی که ملت ایران بر این اصول استوار بماند، هیچ دشمنی نمیتواند به مقصد خود دست یابد، چرا که پیروزی، در نهایت، از آنِ خداست و با تقوا و مقاومت به دست میآید.
پانویسها:
[1] وسائل الشیعة، ج 11، ص 5، حدیث دوم[2] نهجالبلاغه، خطبه 27
[3] صحیفه نور، ج 13، ص 108
[4] صحیفه نور، ج 16، ص 2
[5] صحیفه نور، ج 19، ص 275
[6] تحریر الوسیله، ج 1، فصل دفاع، ص 485
[7] تحریر الوسیله، ج 1، ص 485
[8] تحریر الوسیله، ج 1، ص 485
[9] تحریر الوسیله، ج 1، ص 486
[10] تحریر الوسیلة، ج 1، ص 486
[11] صحیفه نور، ج 19، ص 26
[12] شرح نهج البلاغه ابن أبی الحدید، ج 20، ص 308
[13] صحیفه نور، ج 13، ص 143
[14] صحیفه نور، ج 19، ص 275
[15] تحریر الوسیلة، ج 1، فصل دفاع، ص 485
[16] تحریر الوسیلة، ج 1، ص 485
[17] تحریر الوسیلة، ج 1، ص 486
[18] تحریر الوسیلة، ج 1، ص 486
[19] صحیفه نور، ج 19، ص 26
[20] صحیفه نور، ج 16، ص 228
[21] صحیفه نور، ج 1، ص 137
[22] صحیفه نور، ج 1، ص 137
[23] صحیفه نور، ج 16، ص 228
[24] صحیفه نور، ج 20، ص 236
[25] صحیفه نور، ج 15، ص 200
[26] صحیفه نور، ج 20، ص 47
[27] صحیفه نور، ج 15، ص 200
[28] صحیفه نور، ج 18، ص 129
[29] صحیفه نور، ج 13، ص 116
[30] صحیفه نور، ج 13، ص 109
[31] صحیفه نور، ج 13، ص 98
[32] صحیفه نور، ج 1، ص 231
[33] صحیفه نور، ج 13، ص 60
[34] صحیفه نور، ج 13، ص 98
[35] صحیفه نور، ج 16، ص 76
[36] صحیفه نور، ج 20، ص 117
[37] صحیفه نور، ج 19، ص 6
[38] صحیفه نور، ج 21، ص 184
[39] صحیفه نور، ج 21، ص 71
[40] صحیفه نور، ج 13، ص 280
[41] صحیفه نور، ج 16، ص 37
[42] صحیفه نور، ج 14، ص 285
[43] صحیفه نور، ج 21، ص 71
[44] صحیفه نور، ج 19، ص 198
[45] صحیفه نور، ج 6، ص 236-237
[46] صحیفه نور، ج 15، ص 267
[47] ولایت فقیه، ص 118
[48] ولایت فقیه، ص 118
[49] صحیفه نور، ج 20، ص 235
[50] صحیفه نور، ج 20، ص 118
[51] صحیفه نور، ج 20، ص 118
.jpg "چگونه رسوب آب را از بین ببریم؟")
