یکی از موضوعات مطرح در این سنین، بیماریهای شایع دوران سالمندی است. بسیاری از بیماریها در سنین بالا ظاهر شده یا تشدید میشوند. برای افرادی که از سالمندان در خانه مراقبت میکنند، شناخت علائم این بیماریها موضوع بسیار مهمی است تا بتوانند از بروز آنها پیشگیری کرده یا با آنها مقابله نمایند.
در این مقاله از راسخون قصد داریم به مهمترین بیماریهای دوران سالمندی، راههای پیشگیری از آنها بپردازیم. امیدواریم با مطالعه این مطلب، بتوانید این دوره از زندگی را به بهترین دوران برای فرد سالمند تبدیل کنید.
بیماریهای شایع سالمندان
بیماریهای شایع سالمندان به مجموعهای از عارضهها اشاره دارد که تعداد زیادی از سالمندان با آنها مواجه میشوند. اگرچه پذیرش این واقعیت میتواند ناراحتکننده باشد، اما ابتلا به برخی از این بیماریها در دوران سالمندی اجتنابناپذیر است.
بیاختیاری ادرار و مدفوع در سالمندان
بیاختیاری ادرار و مدفوع از جمله مشکلات شایع در دوران سالمندی محسوب میشود که سالانه تعداد زیادی از سالمندان را تحت تأثیر قرار میدهد. با افزایش سن، عضلات بدن تحلیل رفته و عملکرد طبیعی خود را از دست میدهند که این امر میتواند منجر به بیاختیاری شود. علاوه بر این، برخی بیماریها مانند آرتریت، آلزایمر و اماس نیز در بروز این مشکل نقش دارند.در زمینه بیاختیاری مدفوع، محدودیت و آسیب عصبهای ناحیه مقعد از جمله عوامل مؤثر است. همچنین یبوست به عنوان یکی از مشکلات رایج سالمندان، با سخت کردن عمل دفع به مرور زمان به عضلات روده آسیب رسانده و میتواند موجب بیاختیاری شود. از دیگر عوامل مؤثر در بیاختیاری مدفوع، بیماری بواسیر است که با ایجاد التهاب و بزرگشدن رودهها، موجب کاهش توانایی انقباض مقعد میگردد.
استفاده از خدمات پرستاری ویژه سالمندان میتواند در کنترل و مدیریت این شرایط بسیار کمککننده باشد.
بیماریهای قلبی و عروقی در سالمندان
سالمندانی که به بیماریهای قلبی-عروقی مبتلا میشوند را میتوان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:دسته اول: افرادی که به دلایل شناختهشدهای مانند دیابت، مصرف دخانیات، فشار خون بالا، عوامل ژنتیکی یا سایر بیماریهای زمینۀ دیگر به بیماریهای قلبی-عروقی مبتلا میشوند.
دسته دوم: افرادی که بدون هیچ گونه پیشزمینه یا بیماری قبلی، صرفاً به دلیل کهولت سن و تغییرات طبیعی بدن، دچار نارساییهای قلبی میشوند.
برای مدیریت و کنترل هر یک از این دو گروه، داروها و درمانهای مناسبی وجود دارد. شناخت به موقع علائم اولیه این بیماریها میتواند از تشدید و پیشرفت بیماری جلوگیری کند. از جمله علائم هشداردهندۀ مشکلات قلبی در سالمندان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
تنگی نفس
درد در ناحیۀ قفسه سینه
احساس خستگی مفرط
ضعف عمومی بدن
سرگیجه
تعریق غیرمعمول
تپش قلب نامنظم
بیماریهای مربوط به دستگاه تنفس
بیماریهای دستگاه تنفس از جمله آسم و پنومونی (ذاتالریه) که در اثر عفونت ریه به وجود میآیند، از جمله مشکلات شایعی هستند که سالمندان را درگیر میکنند. شناخت علائم این بیماریهای تنفسی در سالمندان از اهمیت ویژهای برخوردار است.بسیاری از بیماریهای تنفسی به دلیل رعایت نکردن بهداشت یا سبک زندگی ناسالم ایجاد میشوند. یکی از عوامل اصلی بروز بیماریهای تنفسی در دوران سالمندی، مصرف دخانیات است.
برای پیشگیری از ایجاد یا تشدید مشکلات تنفسی در سالمندان، به نکات زیر توجه کنید:
در رعایت امور بهداشتی به سالمندان کمک کنید، زیرا عوامل بیماریزای قارچی، ویروسی و باکتریایی متعددی وجود دارند که میتوانند باعث ایجاد عفونت در ریه شوند.
از استعمال سیگار توسط سالمندان جداً جلوگیری کنید، زیرا مصرف دخانیات برای این گروه سنی بسیار خطرناک است.
محل زندگی سالمند را در منطقهای با هوای پاک و سالم انتخاب کنید. همچنین میتوانید از دستگاههای تصفیه هوا در محیط زندگی آنان استفاده نمایید
دیابت از بیماریهای شایع در سالمندی
دیابت یکی از بیماریهای مزمن و رایج دوران سالمندی است که تا پایان عمر همراه فرد باقی میماند. این بیماری زمانی رخ میدهد که پانکراس بهاندازه کافی انسولین تولید نمیکند یا بدن در برابر انسولین تولیدشده مقاوم میشود. از عوامل مؤثر در بروز دیابت میتوان به زمینه ژنتیکی، مصرف بیش از حد مواد قندی در دوران جوانی و کمبود ویتامین D اشاره کرد. دیابت نوع 2 که ناشی از کاهش تولید انسولین توسط پانکراس و مقاومت به انسولین است، در سالمندان شیوع بیشتری دارد.از جمله علائم این بیماری پنهان و خطرناک میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
تکرر ادرار
خشکی دهان
احساس ضعف و گرسنگی ناگهانی
تاری دید
کاهش وزن ناگهانی و بدون علت مشخص
عفونتهای ادراری
تأخیر در التیام زخمها
دیابت از جمله بیماریهایی است که سلامت سالمندان را به طور جدی تهدید میکند؛ از این رو آشنایی کامل با این بیماری برای مراقبت از خود و عزیزان ضروری است. در صورت ابتلای سالمند به دیابت، رعایت نکات زیر توصیه میشود:
مصرف منظم داروها طبق برنامه زمانبندی شده
اصلاح رژیم غذایی و حذف غذاهای مضر
انجام حرکات ورزشی منظم
معاینه دورهای چشمها توسط متخصص
مراقبت دقیق از زخمها و پایش مستمر قند خون
نظارت بر سلامت پاها به صورت روزانه
مشاوره منظم با پزشک متخصص غدد
بیماریهای خودایمنی در سالمندان
با ورود به دوران سالمندی، سیستم ایمنی بدن تضعیف میشود. این ضعف باعث میگردد سالمندان در برابر بیماریهای عفونی و اختلالات خودایمنی آسیبپذیرتر شوند. بیماری خودایمنی عارضهای است که در آن سیستم ایمنی به اشتباه به سلولها و بافتهای سالم بدن حمله میکند.
مکانیسم عملکرد سیستم ایمنی
سیستم ایمنی سالم به طور طبیعی در مقابل عوامل بیماریزا مانند باکتریها و ویروسها از بدن دفاع میکند. این سیستم با ورود مهاجمان به بدن، سلولهای دفاعی را برای مقابله با آنها فعال میسازد. ویژگی مهم سیستم ایمنی سالم، توانایی تشخیص بین سلولهای خودی و غیرخودی است. در بیماریهای خودایمنی، این سیستم تشخیص دچار اختلال شده و بخشهایی از بدن را به عنوان عامل خارجی شناسایی میکند. در نتیجه، پادتنهایی تولید میشوند که به بافتهای سالم حمله کرده و باعث آسیبدیدگی و بروز علائم بیماری میگردند.
انواع درگیری در بیماریهای خودایمنی
در برخی موارد، بیماری تنها یک عضو را درگیر میکند. برای مثال، در دیابت نوع یک، سیستم ایمنی فقط به پانکراس حمله میکند. در مقابل، بیماریهایی مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) میتوانند تمام بدن را تحت تأثیر قرار دهند.
عوامل مؤثر در بروز بیماریهای خودایمنی
اگرچه علت دقیق این بیماریها هنوز ناشناخته است، عوامل متعددی در ابتلا به آنها نقش دارند:جنسیت: زنان دو برابر مردان مستعد ابتلا به بیماریهای خودایمنی هستند
سن: شیوع این بیماریها معمولاً در سنین ۱۵ تا ۴۴ سال (دوران باروری) بیشتر است
نژاد و قومیت: شیوع این بیماریها در میان اقوام آمریکای لاتین و آفریقایی-آمریکایی بیشتر از سفیدپوستان است
عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی ابتلا به بیماریهای خودایمنی، خطر ابتلا را افزایش میدهد
عوامل محیطی: تماس با مواد شیمیایی، حلالها و عفونتها میتوانند در ابتلا نقش داشته باشند
سبک زندگی: مصرف غذاهای فرآوری شده، فستفود و مواد غذایی التهابزا میتواند زمینه ساز ابتلا باشد
بیماریهای خودایمنی شایع در سالمندان
از جمله شایعترین بیماریهای خودایمنی در سالمندان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:روماتیسم مفصلی
دیابت نوع یک
اماس (مالتیپل اسکلروزیس)
آرتریت پسوریاتیک
واسکولیت خودایمنی
التهاب تیروئید هاشیموتو
اگرچه عوامل متعددی در ایجاد بیماریهای خودایمنی شناسایی شدهاند، اما دلیل قطعی این اختلالات هنوز برای پزشکان ناشناخته باقی مانده است.
زوال عقل یا آلزایمر در سالمندان
آلزایمر نوعی بیماری لاعلاج و پیشرونده است که با وجود انواع داروهای موجود، به تدریج توسعه یافته و پس از چند سال از ظهور نخستین علائم، فرد به زوال عقل شدید مبتلا میشود. در این مرحله، بیمار تقریباً قادر به انجام هیچیک از کارهای شخصی خود نبوده و قدرت تفکر و حافظه را به طور کامل از دست میدهد. این بیماری در نهایت به فوت فرد منجر میشود. نخستین نشانههای آلزایمر معمولاً در اوایل دهه شصت زندگی ظاهر میشوند.بر اساس برآوردهای مختلف، تعداد مبتلایان به آلزایمر در ایالات متحده آمریکا به بیش از ۵.۵ میلیون نفر میرسد که اکثریت آنان بالای ۶۵ سال سن دارند. در مراحل پایانی بیماری، مغز به تدریج توانایی کنترل اعمال حیاتی و غیرارادی بدن را از دست میدهد.
آلزایمر امروزه به عنوان یکی از عوامل اصلی مرگومیر در کشورهای آمریکای شمالی شناخته میشود و ششمین عامل مرگومیر در این مناطق محسوب میگردد. در میان سالمندان، این بیماری سومین عامل مرگومیر به شمار میرود.
این بیماری از اصلیترین دلایل زوال عقل در سالمندان است. مبتلایان کارکردهای شناختی مغز خود را از دست داده، قادر به حفظ اطلاعات جدید نبوده و اختلالات رفتاری شدیدی نشان میدهند که زندگی روزمره آنان را به شدت تحت تأثیر قرار میدهد. در نهایت، بیمار به طور کامل به دیگران وابسته میشود.
تاریخچه کشف بیماری
آلزایمر در ابتدای قرن بیستم توسط دکتر آلویز آلزایمر کشف شد. این پزشک آلمانی با بررسی مغز زنی درگذشته که از نوعی بیماری ذهنی غیرعادی رنج میبرده، علائم خاصی شامل از دست دادن حافظه، مشکلات زبانی و رفتارهای غیرقابل پیشبینی را شناسایی کرد. کالبدشکافی نشان داد که مغز این بیمار در مقایسه با افراد سالم، دچار تغییرات شیمیایی و ساختاری مشخصی شده است.
علائم و پیشرفت بیماری
آلزایمر نوعی اختلال پیشرونده مغزی است که به زوال عقل منجر میشود. در مراحل اولیه، بیمار به تدریج حافظه کوتاهمدت خود را از دست میدهد و به مرور زمان در تشخیص چهرهها و یادآوری خاطرات بلندمدت نیز ناتوان میشود. تغییرات رفتاری محسوس و بروز اعمال غیرعادی از دیگر نشانههای این بیماری است.با پیشرفت بیماری، این سالمندان نباید تنها گذاشته شوند و به مراقبت دائمی نیاز دارند. حضور پرستار یا مراقب تماموقت برای نگهداری از آنان ضروری است.
بیماریهای کبدی در سالمندان
کبد از اعضای حیاتی بدن است که با افزایش سن، در معرض بیماریهای مختلف قرار میگیرد. از آنجا که عملکرد صحیح بسیاری از اعضای بدن به سلامت کبد وابسته است، ابتلا به بیماریهای کبدی میتواند عوارض خطرناکی به همراه داشته باشد.برخی از بیماریهای کبدی ریشه ژنتیکی دارند، در حالی که برخی دیگر تحت تأثیر عوامل محیطی و رژیم غذایی نامناسب ایجاد میشوند.
انواع بیماریهای کبد:
زردی (یرقان): این عارضه زمانی رخ میدهد که ترشح یا دفع صفرا در بدن دچار اختلال شود.کبد چرب: اگرچه وجود مقداری چربی در کبد طبیعی است، اما افزایش بیش از حد آن منجر به بیماری خطرناک کبد چرب میشود.
سیروز کبدی: این بیماری در اثر تخریب پیشرونده بافت کبد ایجاد شده و در نهایت باعث از کار افتادن کبد میشود، چرا که کبد دیگر قادر به بازسازی و ترمیم خود نخواهد بود.
هپاتومگالی (بزرگشدن کبد): این عارضه که به دنبال آسیب بخشی از کبد و تورم بیش از حد آن رخ میدهد، میتواند نشانهای از بیماریهای جدی کبدی باشد.
بیماریهای مربوط به عضلات و استخوان در سالمندان
اختلالات اسکلتی-عضلانی از شایعترین مشکلاتی است که افراد مسن را درگیر میکند. این اختلالات بر تاندونها، مفاصل و استخوانها تأثیر گذاشته و معمولاً با درد همراه هستند.افراد مسن اغلب از درد در نواحی زانو، کمر، گردن، بازوها و پاها شکایت دارند که این دردها منجر به محدودیت حرکتی و ناتوانی در انجام فعالیتهای روزمره میشوند.
شایعترین بیماریهای اسکلتی-عضلانی در سالمندان
آرتروزانحنای غیرطبیعی پشت و گردن
آرتریت روماتوئید
پوکی استخوان
سندرم تونل کارپال
روشهای درمانی
برخی از این اختلالات تنها با داروهای تجویزی قابل کنترل هستند، در حالی که موارد پیشرفتهتر نیازمند مراقبتهای ویژه و درمانهای تخصصی مانند فیزیوتراپی، لیزر درمانی یا جراحی میباشند.پرستار سالمند با شناخت دقیق این بیماریها میتواند در راهنمایی و همراهی سالمند در فرآیند درمان نقش مؤثری ایفا کند.
مشکلات کلیوی در افراد مسن
مشکلات کلیوی از جمله بیماریهای شایع در دوران سالمندی محسوب میشوند که عموماً ناشی از فرآیند پیری و کهولت سن هستند. مهمترین این مشکلات عبارتاند از:کاهش عملکرد کلیه: با افزایش سن، عملکرد کلیهها به طور طبیعی کاهش مییابد. این وضعیت معمولاً در نتیجه تغییرات ساختاری و عملکردی در بافت کلیه رخ میدهد.
بیماریهای مزمن کلیوی: بیماریهای زمینای مانند دیابت و فشار خون بالا میتوانند به تدریج به کلیهها آسیب وارد کنند. در افراد مسن، این بیماریها اغلب پیشرفت کرده و نیاز به مدیریت دقیقتری دارند.
نارسایی کلیوی: این وضعیت میتواند در نتیجه کاهش طبیعی عملکرد کلیهها یا بیماریهای پیشرفته ایجاد شود. در موارد حاد، ممکن است به درمانهای تخصصی مانند دیالیز نیاز باشد.
عفونتهای کلیوی: عفونتهایی مانند پیلونفریت در افراد مسن شایعتر هستند. ضعف سیستم ایمنی و تغییرات عملکرد کلیه میتوانند روند درمان را پیچیدهتر کنند.
سنگهای کلیوی: تشکیل سنگهای کلیوی میتواند موجب درد شدید و عوارض اضافی گردد. درمان این مشکل در سالمندان اغلب نیازمند رویکردهای ویژهای است.
اختلالات تعادل مایعات و الکترولیتها: کاهش عملکرد کلیهها میتواند منجر به بروز مشکلات در تنظیم سدیم، پتاسیم و سایر الکترولیتها شود که تأثیر مستقیمی بر سلامت عمومی فرد دارد.
مدیریت این مشکلات نیازمند نظارت مستمر، مراقبتهای دارویی دقیق و مشاوره منظم با پزشک متخصص است.
بیماریهای چشم و بینایی در سالمندان
مشکلات چشمی ناشی از افزایش سن از جمله چالشهای شایع در دوران سالمندی محسوب میشوند. مهمترین این موارد عبارتاند از:آبمروارید (کاتاراکت): این عارضه با ایجاد کدورت در عدسی چشم، به تدریج موجب تاری و محدودیت دید میشود. معاینات دورهای توسط متخصص چشمپزشک، امکان تشخیص بهموقع و درمان مؤثر را فراهم میسازد.
اختلالات شبکیه: بیماریهایی مانند دژنراسیون ماکولا وابسته به سن (AMD) و رتینوپاتی دیابتی، از جمله مشکلات جدی شبکیه هستند که میتوانند به کاهش بینایی منجر شوند.
آبسیاه (گلوکوم): این بیماری با آسیب پیشرونده به عصب بینایی و از دست دادن تدریجی دید محیطی همراه است. کنترل منظم فشار داخل چشمی در پیشگیری از پیشرفت بیماری ضروری است.
عوارض چشمی ناشی از دیابت: رتینوپاتی دیابتی از seriousترین عوارض دیابت است که با آسیب به عروق خونی شبکیه، در نهایت میتواند منجر به اختلالات بینایی شود.
نکته حائز اهمیت، لزوم معاینات منظم چشمپزشکی، کنترل بیماریهای زمینای و مراجعه به موقع برای دریافت درمان مناسب است.
بیماریهای دهان و دندان در سالمندان
با افزایش سن، سلامت دهان و دندان دستخوش تغییراتی میشود که میتواند منجر به بروز مشکلات متعددی گردد. از شایعترین این مشکلات میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
بیماریهای لثه
التهاب لثه (ژنژیویت) و پریودنتیت از جمله بیماریهای شایع در سالمندان هستند که با علائمی مانند خونریزی، تورم لثه و تخریب بافتهای نگهدارنده دندان همراهند. تضعیف سیستم ایمنی بدن در این سنین، احتمال بروز این بیماریها را افزایش میدهد.
خشکی دهان
کاهش تولید بزاق به دلایل مختلف از جمله مصرف داروها یا تغییرات فیزیولوژیک، میتواند منجر به خشکی دهان، افزایش پوسیدگی دندان و مشکلات بلع شود.
عفونتهای قارچی دهان
برفک دهان (کاندیدیاز) به ویژه در سالمندان با سیستم ایمنی ضعیف شایع است و با ظهور ضایعات سفید یا زرد رنگ روی زبان و مخاط دهان همراه میباشد.
تأخیر در ترمیم بافتها
کاهش توانایی ترمیمی بدن در سالمندان موجب slow شدن بهبود زخمهای دهانی و افزایش احتمال عفونت میگردد.
مشکلات دندانی
شکستگی دندانها، تحلیل لثه و دردهای دندانی از چالشهای شایع در این دوره هستند.
راهکارهای مدیریت و پیشگیری
معاینات منظم دندانپزشکیرعایت دقیق بهداشت دهان و دندان
استفاده از مرطوبکنندههای دهان در موارد خشکی
تنظیم رژیم غذایی مناسب
مشاوره با متخصص برای مدیریت داروهای مؤثر در خشکی دهان
توجه به این موارد میتواند سهم بسزایی در حفظ سلامت دهان و دندان و بهبود کیفیت زندگی سالمندان داشته باشد
بیماریهای پوستی در سالمندان
با افزایش سن، پوست دستخوش تغییرات طبیعی میشود که میتواند منجر به بروز یا تشدید برخی بیماریهای پوستی گردد. از جمله شایعترین این مشکلات میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
آسیبهای نوری و پیری پوست
پوست سالمندان در برابر تابش خورشید آسیبپذیرتر است. قرارگیری طولانیمدت در معرض آفتاب میتواند موجب چینوچروک، لکهای پوستی و افزایش خطر ابتلا به سرطانهای پوستی شود.
لکهای پیری
افزایش تجمع ملانین در پوست منجر به بروز لکهای تیره (لنتایگو) در مناطق در معرض آفتاب میگردد.
خشکی پوست
کاهش تولید چربی طبیعی پوست موجب خشکی، ترک، خارش و التهاب میشود.
اگزما
این بیماری التهابی میتواند در سالمندان تداوم یافته یا تشدید شود و با خارش و قرمزی پوست همراه باشد.
کراتوز اکتینیک
این ضایعه پوستی که به عنوان یک وضعیت پیشسرطانی شناخته میشود، در افرادی که سابقه مواجهه طولانی با آفتاب داشتهاند شایعتر است.
عفونتهای پوستی
تضعیف سیستم ایمنی، سالمندان را مستعد عفونتهای قارچی، باکتریایی و ویروسی میسازد.
راهکارهای پیشگیری و مراقبت
استفاده منظم از ضدآفتاب با SPF مناسبمرطوبکنندگی روزانه پوست
پرهیز از مواجهه با آفتاب
معاینات دورهای پوستی
مشاوره با متخصص پوست برای درمان به موقع مشکلات
حفظ رطوبت کافی بدن
استفاده از محصولات پوستی ملایم و مناسب
توجه به این نکات میتواند در حفظ سلامت پوست و پیشگیری از عوارض جدی مؤثر باشد
سخن پایانی
بیماریهای دوران سالمندی از جمله مشکلات قلبی-عروقی، دیابت، فشار خون بالا و اختلالات اسکلتی-عضلانی، تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی این گروه سنی دارند. توجه به سه اصل پیشگیری، تشخیص بهموقع و درمان مناسب میتواند نقش تعیینکنندهای در ارتقای سلامت سالمندان ایفا کند.برای مدیریت مؤثر این چالشها، همکاری نظام سلامت، خانوادهها و خود سالمندان از اهمیت ویژهای برخوردار است. اقدامات زیر میتوانند در بهبود وضعیت سلامت و افزایش طول عمر همراه با سلامتی برای سالمندان مؤثر باشند:
حمایت اجتماعی و عاطفی
تغذیه متعادل و مناسب
فعالیت بدنی منظم
پیگیری مستمر پزشکی
بهرهمندی از خدمات تخصصی پرستاری
با اتخاذ رویکردی جامع و مراقبت همهجانبه، میتوان این مرحله از زندگی را به دورهای پربار و توأم با سلامتی تبدیل نمود.
