آداب خوابيدن

فلسفه خوابيدن
 

نکته: خواب مؤمن نه از بهر راحتِ نفس بود تا مايه غفلت و معصيت گشتي، لکن خواب، آسودن را بوَد تا نفس ديگر باره قوت خدمت يافتي تا خواب او عبادت گشتي؛ که هر کس که خورَد و خسبد (1) از بهر نعمت و شهوت، خواب و خوردِ او معصيت گردد؛ و هر که خورَد و خسبد از بهر قوت طاعت، آن خواب و خورد او طاعت گردد. نبيني که شريعت اسلام سحَري خوردن را ستوده است و ثواب عظيم بر آن وعده کرده است. از بهر آن که قوت طاعت را خورد نه شهوت نفس را. تا بزرگان چنين گفته اند که متقدمان ما خوردندي تا بزيستندي و ما مي زييم تا بخوريم، طاعت خود به کار نيست.
چون خويشتن را چنين رياضت کرد، گفتند با خويشتن مدارا کن. گفت: والله که خداي - تعالي - با من رفق نکرده است، من با خويشتن چگونه کنم؟! و اين خبر حجت آورد که، نشنيدي که سيد پيغمبران (ص) گفت: سخت ترين بلا پيغامبران را باشد پس صديقان را؛ پس هر که به ايشان ماننده تر بلاي او سخت تر.(2)

کيفيت خوابيدن
 

حديث: امام صادق عليه السلام فرمود: « بخوابيد مثل عبرت گيرندگان، و نه مانند غفلت کنندگان؛ زيرا اهل بيت که از فهميدگان هستند، مي خوابند براي استراحت و نه براي خوشي و لذّت».
رسول اکر م (ص) فرمود: «ديدگان من مي خوابند و قلبم نمي خوابد».(3 )

خواب پسنديده
 

نکته: کسي که مي خوابد و واجبي يا مستحبي يا امري از او به سبب آن خواب فوت مي شود، خواب او خواب غافلان و روش زيانکاران، و صاحب آن زيان ديده است.
هر کس که بخوابد بعد از انجام واجبات و مستحباتي که بر او واجب است، پس اين خواب پسنديده است.(4)
توصيه قرار بده هر خوابت را آخرين مرحله از زندگي دنيوي ات، و خدا را به قلب و زبان ياد کن، و از اينکه خدا بر باطنت آگاه است بترس، و از خدا ياري بخواه تا بعد از بيداري به نماز بايستي.
به راستي شيطان به تو مي گويد: بخواب که شب طولاني است و مي خواهد که وقت مناجات و حاجت خواهي تو به خدا را از دستت خارج کند. (5)

زمان خواب وبيداري
 

نکته: بدان، که خداوند شب را براي خواب و آسايش بندگان آفريده است و روز را براي کار و به دست آوردن وسايل زندگي.
خواب روز را با دشواري از خود دور کن و اگر نمي تواني بايد اندکي بخوابي؛ زيرا روز خود را به شب بدل کردن عاقلانه نيست. امّا رسم بزرگان وتوانگران اين است که تابستان به هنگام ظهر به خواب نيمروزي فرو مي روند و يا با دوستان و نديمان خود به سر مي برند تا گرما کم شود آن وقت از منزل بيرون مي روند، امّا در کل بايد سعي کني که بيشتر عمر خود را در بيداري و کمتر در خواب بگذراني که بسيار خوابيدن ما - پس از مرگ - در پيش است.
(6)

نکوهش خواب زياد
 

نکته و توصيه: حکيمان خواب را مرگ اصغر مي خوانند؛ زيرا شخص خفته و مرده از عالم آگاهي ندارد. خواب بسيار ناپسند است، بدن را سست مي کند و شکل صورت را دگرگون مي سازد.(7)

زياد خوابيدن و علل ان
 

نکته: در زياد خوابيدن افاتي است. خواب زياد از زياد آب نوشيدن و آن از زياد غذا خوردن ناشي مي شود. زياد نوشيدن و زياد خوردن هر دو نفس انسان را در عبادت سنگين مي سازد و موجب سنگدلي مي شود. (8)

اندازه خواب و بيداري
 

نکته: چنان که خفتن بسيار زيان دارد، نخفتن هم به آدمي زيان مي رساند که اگر کسي را هفتاد و دو ساعت به عمد نگذارند بخوابد، و پيوسته او را به زور بيدار نگه دارند، به مرگ ناگهاني دچار خواهد شد. (9)

صبح زود بيدار شدن
 

توصيه: بايد به سحر خيزي عادت کني؛ چنان که پيش از طلوع آفتاب بيدار شوي و بر خيزي و نماز صبح به جاي آوري. هر کس که بعد از طلوع افتاب بيدار شود، تنگ روزي مي شود؛ زيرا وقت نماز او گذشته است و شومي و بدروزي، او را فرا مي گيرد. پس، صبح را زود بيدار شو و نماز بگزار و آن گاه به کار خود مشغول شو و اگر کاري نداشتي مي تواني براي تفرّج بيرون بروي.(10)
نکته گفته اند که چند گروه بايد در خواب نباشند و اگر ايشان را خواب گيرد يا غافلان باشند يا دروغ گويان.
يکي ان که مي خواهد به جنگ دشمن برود و دشمن مقابل او آمده باشد؛ دوم آن که وام دارد و تهيدست و بي چيز باشد؛
سوم عاشقي ککه از معشوق جدا مانده باشد؛
چهارم کسي که راز خويشتن با فردي ناسزا و ناشايست گفته باشد؛
پنجم بيماري که او را علاج نباشد؛
ششم کسي که مال بسيار دارد و از ضايع شدن آن مي ترسد.(11)

شب زنده داري
 

نکته :خوب غفلت است، و به نزد اهل معرفت، از حق - سبحانه - غافل بودن، جرمي عظيم است... چرا که شب، وقت خلوت کردن دوستان است.
نبيني که چون موسي عليه السلام را به مناجات بردند، فرمان (أربَعينَ لَيلة) (12)آمد نه اربعين يوماً. نيز، چون مصطفي عليه السلام را به معراج بردند شب بود. چنان که خدا گفت: (سُبحانَ الَّذي أسري بِعَبدِهِ لَيلاً).(13)
به شب، از خلق فراغت آسودگي بيشتر باشد و به شب مناجات حق نيکوتر رسد. نبيني که خدا گفت: (وَ بِالأسحارِ هم يستَغفِرُون َ)(14) و نيز شب پوشيده تر و از ريا و نفاق دورتر باشد ؛و عبادت هر چند از ريا دورتر خالص تر و به اخلاص نزديک تر.(15)

آداب قبل از خواب
 

توصيه: اوّل ، خواب خود را چون آخرِ عهد (عمر) خود داند. از معاصي توبه کند و طهارت کند و بر دست راست، و رو به قبله بخسبد؛ و نعمت اسلام را شکر کند و شرط کند و بر دست راست، و رو به قبله بخسبد؛ و نعمت اسلام را شکر کند و شرط کند که اگر بيدار گردد بر سَرِ گناه نشود. پس هر که به بيداري، کارِ خود سامان داده باشد، وي را از خواب و مرگ باکي نباشد .(16)
جز آن گاه که خواب بر شما غلبه کرد مخسبيد و چون بيدار شديد نيز مخسبيد، که خواب دوم بر مؤمن حرام بود و بيهودگي .(17)
نکته به وقت صبح خوش خفتن ناپسند است.(18)

آداب خوابيدن
 

توصيه: خواب از عبادات نيست، اما چو ن به آداب و سنن آراسته بود، همچون عبادت است. و سنت آن است که به قبله بخسبد، و بر دست راست خسبد به اول، چنان که مرده را در لحد نهند، و بداند که خواب برادر مرگ است، و بيداري چون رستاخيز است، و ممکن است که آن روح که در خواب گرفته اند باز ندهند: بايد که مهيا کرده باشد کار آخرت را. وبايد که بر طهارت خسبد و توبه کند و تصميم بگيرد که ديگر باره بر سر گناه نشود، و اگر بيدار گردد. و وصيت نوشته، در زير بالين دارد. و به تکلّف خود را در خواب نکند. و جامه نرم باز نيفکند تا خواب غالب نشود، که ساعات خواب جزو عمر تلف شده است. و بايد که در شب و روز هشت ساعت بيشتر نخسبد، که اين سه يکِ بيست و چهار ساعت باشد، که چون بر اين جمله کند اگر شصت سال عمر يابد، بيست سال ضايع شده باشد در خواب، بيش از اين نشايد که ضايع شود. بايد که نيت کند در بيداري شب يا صبح زود خاستن؛ که چون اين عزم کند در ثواب باشد، اگر خواب بر او غلبه کند.
چون پهلو بر زمين نهد، آيه الکرسي و امن الرسول و معوذتين (19) و سوره تبارک (20) بر خواند، چنان که در خواب شود در ميان ذکر و بر طهارت. کسي که چنين کند، روح وي را به عرش برند، و ثواب مي نويسند تا بيدار شود.(21)

انواع خواب ديدن
 

نکته :بدان که سبب خواب ديدن دو چيز است: يکي حواس دروني و ديگري فرشتگان آسماني. خواب ديدني که به واسطه حواس دروني است منشأ آن خيال و حافظه است.
نوع ديگر خواب ديدن به واسطه فرشتگان آسماني است و آن، وقتي است که هنگام خواب حواس پنج گانه آدمي تعطيل و خيال جمع مي شود، و آينه دل صاف و پاک مي گردد. در آن ساعت، دل با فرشتگان آسماني مصاحبت و مناسبت پيدا مي کند. گويي دو آينه اند که روبه روي هم قرار دارند يعني هر آنچه فرشتگان بدانند در دل آن شخص خواب بيننده پيدا مي شود.
اين خواب ديدن داراي اعتبار است و تعبير دارد و چنين خوابي را صادقانه مي گويند .(22)

پی نوشت ها :
 

1ـ خسبد: بخوابد
2ـ شرح التعرّف، ج4، صص1748و1749
3ـ چراغ راه دينداري (بازنويسي مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة)، ص103
4ـ همان، صص103و104
5ـ همان، صص104و105
6ـ پندر پدر (بازنويسي قابوس نامه )، صص76و77
7ـ همان، ص75
8ـ چراغ راه دينداري (بازنويسي مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة)، ص104
9ـ پند پدر(بازنويسي قابوس نامه )، ص76
10ـ همان،ص78
11ـ روش دلاوري و جنگاوري (بازنويسي آداب الحرب و الشجاعة)، صص27و28
12ـ بقره:51: إذا واعدنا موسي اربعين ليلة..
13ـ پاک و منزه است خدايي که - در مبارک شبي - بنده خود[محمد (ص)] را (از مسجد الحرام به مسجد الاقصاء) سير داد. (اسراء: (1)
14ـ و سحرگاهان از درگاه خدا طلب آمرزش و مغفرت مي کنند.(الذاريات: 18)
15ـ شرح التعرف، ج4، ص1748
16ـ کشف المحجوب. ص520.
17ـ همان، ص521
18ـ مجموعه آثار فارسي احمد غزالي (رساله عينيه)، ص205
19ـ معوذتين: سوره هاي فلق و ناس. در روايات آمده است که هر که پيش از خواب اين دو سوره را بخواند تا صبح در امان خداوند است.
20ـ سوره ملک که با «تبارک الذي بيده الملک....» آغاز مي شود.
21ـ کيمياي سعادت، ج1، ص279
22ـ انسان کامل (بازنويسي الانسان الکامل)، صص99و100
 

منبع:گنجينه ش 81