پیرمحمد صوفی
پیرمحمد صوفی از خوشنویسان سده نهم قمری است. وی اهل بخارا بود و ۴۴ بار قرآن را نوشتهاست.
در کتاب «آثار و احوال خوشنویسان» از سه خوشنویس با نام «پیرمحمد» یاد شدهاست.
کتابت قرآن
کتابت قرآن به نوشتن و جمعآوری قرآن اشاره دارد. کتابت قرآن که موجب حفظ قرآن از تحریف است مورد تأکید پیامبر(ص) بوده است. وی برخی از صحابه، مانند امام علی (ع) و زید بن ثابت را مأمور نوشتن قرآن کرد.
نخستین مُصحفها به دست افرادی چون علی بن ابیطالب، زید بن ثابت، عبدالله بن مسعود و اُبَیّ بن کَعب نوشته شد؛ اما تعدد و اختلاف نسخههای قرآن باعث اختلاف میان مردم شد. به همین دلیل عثمان بن عفان شورایی را برای یکسانسازی قرآن تشکیل داد و نسخه واحدی از قرآن ارائه کرد. قرآن جمعآوری شده، مورد تأیید امامان شیعه قرار گرفت.
در صدر اسلام، نگارش قرآن با خطی ابتدایی انجام گرفت که هیچ علامت و نقطهای نداشت و این امر موجب اشتباه مردم در قرائت میشد. ازاینرو اَبو الاسوَدِ دُوئلی،نصر بن عاصم و خلیل بن احمد فراهیدی قرآن را نقطهگذاری و اعرابگذاری کردند و علامتهایی را برای سادهسازی قرائت قرآن، به کار بردند.
کتابت قرآن در هنرهای مختلفی مانند خوشنویسی، تذهیب، صفحهآرایی و صحافی نمود پیدا کرده است؛ زیرا مسلمانان تلاش میکنند از هرآنچه در زیبایی کتابت تأثیر دارد استفاده کنند.
به همین دلیل، خطهایی اختراع کردند، که از جمله آنها میتوان به خطهای ثلث، نسخ، ریحان و نستعلیق اشاره کرد. خط نسخ به دلیل واضحبودنش در کتابت قرآن، اهمیت یافت و به عنوان خط مناسب کتابت قرآن معرفی شد.
هنر و کتابت قرآن
کتابت قرآن در دوران اسلامی، علاوه بر خط و خوشنویسی، در هنرهای دیگری مانند تذهیب، صفحهآرایی و صحافی بازتاب داشته است.
مسلمانان به غیر از خط، از هر آنچه در زیبایی کتابت تأثیر داشت (مانند تذهیب و تصحیف) استفاده میکردند.
به گفته محققان، از آنجا که هنرِ کتابت قرآن، کلام وحی را به خوانندگان نشان میدهدو مفاهیم دینی را در بر دارد، در بین هنرهای دیگر اهمیت بسیاری دارد.
کتابت قرآن در دوره ایلخانی (قرن هفتم هجری قمری) به اوج رسید و قرآنهای نوشتهشده در آن دوره، هم بهلحاظ خط، هم بهلحاظ تذهیب و هم بهلحاظ نسخهشناسی ارزش فراوانی دارند.
خوشنویسی
ابن مقله (درگذشت: ۳۲۸ق) خطهای خطهای ثلث، نسخ، ریحان و نستعلیق، رقاع، توقیع را اختراع کرد. او حروف را بر پایه قوانین هندسه و شکل حروف را بر پایه قانون سطح (سطح حروف کشیده مانند (الف و ب) و دور (دور حروف مانند ج و ن) طراحی کرد.
بعد از ابنمُقْله، ابن بواب در قرن پنجم و سپس یاقوت مستعصمی در قرن هفتم خط نسخ را به اوج رساندند و خط نسخ را به عنوان خط مناسب کتابت قرآن معرفی کردند.
خط نسخ، خود به شیوههای مختلفی درآمد که مهمترینشان مکتب عربی، ترکی و ایرانی است. در دوره تیموریان، در هنر خوشنویسی تحولات بسیاری به وجود آمد.
در این دوره با ترکیب دو خط رُقاع و توقیع، خط تعلیق و سپس با ترکیب دو خط نسخ و تعلیق، خط نستعلیق پدید آمد. مسلمانها در هند قرآن را به خط بیهاری (بهاری) و در چین به خط سینی (نوع خاصی از خط نسخ) مینوشتند.
خط نسخ به دلیل واضحبودنش، در کتابت قرآن، اهمیت دارد. از مُسْتَعْصِمی، قرآنی به جای مانده که آن را در سال ۶۶۹ق با سه خط ثلث، نسخ و ریحان نوشته است.
قرآن نوشتهشده به خط احمد نیریزی، معروفترین قرآن نوشتهشده به خط نَسخ ایرانی است.
خط نستعلیق در متون ادبی کاربرد فراوان دارد؛ اما از آنجا که حرکتگذاری آن دشوار است، بهندرت قرآنِ کامل را با آن مینویسند.
میر عماد حسنی قزوینی سوره فاتحه الکتاب را به خط نستعلیق نوشت که این اثر شهرت فراوان یافته است در دوران صفوی، ترجمه فارسی قرآن، به صورت نواری باریک به خط نستعلیق در زیر آیات نوشته شد.
منابع:
کاظمی، «سیر تحول کتابت قرآن تا سدۀ هشتم هجری (دوره ایلخانی)»، صص۴۷، ۵۰، ۵۲، ۵۷
گروهی از نویسندگان، نامه دانشوران ناصری، دار العلم و دار الفکر، ج۵، صص۷۳-۷۴
حاج سید جوادی، «سیر کتابت قرآن»، در مجموعه مقالات کتاب ماه هنر، شماره ۱۲، شهریور ۱۳۷۸ش،ص 23، ۲۴.
عباسزاده، و مندالی، «نقش حاکمان تیموری در تحول خوشنویسی اسلامی»، ص۱۲۶
شیرازی، و صحراگرد، «سیر تحول خطوط قرآنی در جهان اسلام»، صص56، ۶۲، ۶۳، 64
در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و توجه اساتید معظم، متعهد، متدین و مجاهدِ خود در کسوت شاگردی، از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی و عبدالرسول یاقوتی، سید حسن موسی زاده، ناصر طاووسی و ابوالفضل خزائی تقدیر و تشکر نمایم.
شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران
© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_656882.jpg "برای نیت روزه چه بگوییم")
.jpg "شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها در قرآن")
