پوستر سلام بر فاطمه به خط رقاع و ثلث

موضوعات: فرازی از زیارت نامه حضرت فاطمه الزهرا(سلام الله علیها)

تکنیک‌ اجرا: دیجیتال و مدرن

شاخه هنری: خوشنویسی و گرافیک

اثر: ابوالفضل رنجبران

زمان خلق اثر:  1395/05/15 

نوع خط: ام الخطوط ثلث و رقاع

الگو اثر: سه بعدی به سبک طلاکاری

تقدیم به: قطب عالم امکان، حضرت امام زمان (عج)

تحلیل پوستر هنری، اثر ابوالفضل رنجبران

رنگ‌ها و پالت رنگی:
زمینه اصلی: بنفش تیره (ارغوانی). این رنگ در هنر اسلامی، به ویژه در فرهنگ شیعی، نماد معنویت است. این رنگ همزمان حس اشرافیت و تقدس و روحانیت را القا می‌کند. انتخاب این رنگ برای پوستری با موضوع حضرت فاطمه زهرا (س) مناسب است، زیرا زندگی ایشان با عناصری مانند مقاومت و تقدس و مظلومیت و معنویت همیشگی همراه بوده است.

متن اصلی:
طلایی براق با افکت سه‌بعدی. طلا نماد ارزش، قداست و نور الهی است. این رنگ در خوشنویسی اسلامی برای تأکید بر اهمیت موضوع استفاده می‌شود و حس فاخر بودن ایجاد می‌کند. کنتراست طلایی روی بنفش، توجه را به مرکز پوستر جلب می‌کند و آن را برجسته می‌سازد.

عناصر جانبی:
نوار سیاه در پایین برای لوگو و متن توضیحی امده است، که حس رسمی بودن پوستر را القا میکند.

ترکیب‌بندی:
نام "فاطمه" در اندازه بزرگ و با خوشنویسی اسلامی خط ثلث و رقاع به سبک مدرن سه‌بعدی و استفاده از طلاکاری با اجرای دیجیتالی در مرکز قرار دارد، که حس پویایی را برای مخاطب ایجاد می‌کند،  این فرم میتواند نماد نور و هدایت باشد، زیرا حضرت فاطمه (س) به عنوان "زهرا" (درخشان) شناخته می‌شود. 

عناصر فرعی:
عبارت سلام بر حضرت زهرا در اندازه کوچکتر و ادغام‌شده با نام اصلی، و نشان‌دهنده احترام مذهبی است. متن طولانی‌تر در پایین، به صورت افقی و با فونت ساده‌تر، قرار گرفته تا تعادل ایجاد کند که این متن شامل فرازی از زیارت نامه حضرت زهرا است.

تعادل کلی:
پوستر ساده و مینیمال است، بدون عناصر شلوغ. فضای خالی اطراف متن اصلی، تمرکز را بر روی نام حضرت فاطمه(س) افزایش می‌دهد. این طراحی مناسب برای والپیپر  یا پوستر دیواری است، زیرا خوانایی بالا دارد و حس آرامش‌بخشی القا می‌کند.

سبک هنری:
سبک اصلی این اثر خوشنویسی است که با ترکیبی از سنتی خطوط فارسی و عربی و مدرن  با افکت سه‌بعدی و سایه‌دار طلایی نقش بسته شده است. این سبک در هنر اسلامی رایج است و برای بیان قداست استفاده می‌شود. خطوط استفاده شده در این اثر از ثلث و رقاع تشکیل شده است.

سبک کالیگرافی:
خط ثلث، که مناسب متون مذهبی. حروف منحنی، با رنگ سفید روی تیره، بخشی از هنر اثر است. ثلث اغلب در پوسترهای شیعی برای تأکید بر  تقدس استفاده می‌شود.

معرفی خط ثلث:
خط ثلث (به عربی: خط الثلث) یکی از شش خط اصلی خوشنویسی اسلامی (أقلام ستّه) و بدون شک زیباترین، باشکوه‌ترین و دشوارترین آن‌هاست. به همین دلیل از قدیم‌الایام به آن «أم الخطوط» (مادر خطوط) می‌گفتند.

ویژگی‌های اصلی خط ثلث:
یک‌سوم حروف آن یک‌سوم بدنه قلم و دوسوم آن دندانه و کشیده‌هاست (به همین دلیل به آن «ثلث» می‌گویند).
دارای قوانین پیچیده و دقیق ترکیب، ترکیب حروف، کشیده‌ها، گردش‌ها و تقارن است.
بسیار انعطاف‌پذیر است و می‌توان با آن هم نوشته‌های ریز و دقیق (ثلث جلی کوچک) و هم کتیبه‌های عظیم معماری (ثلث جلی بزرگ) نوشت.
حروف آن گرد و مدور هستند و حرکت قلم در آن بسیار روان و پیوسته است.
امکان هم‌پوشانی (تداخل) حروف، سواد و بیاضی زیبا و ترکیب‌های خلاقانه در آن بسیار زیاد است.

تاریخچه مختصر:
قرن سوم و چهارم هجری: توسط ابن مقله بیضاوی (متوفی ۳۲۸ ق) تکمیل و قانون‌مند شد.
قرن چهارم: ابن البواب (متوفی ۴۱۳ ق) آن را به اوج زیبایی و لطافت رساند.
دوره تیموری و صفوی: میرعلی هروی، سلطانعلی مشهدی، احمد نیریزی و دیگران ثلث را به نهایت شکوه رساندند.
قرن چهاردهم و پانزدهم: استادان بزرگی چون هاشم محمد بغدادی، حامد الآمدی و در ایران استادانی چون عمادالکتاب سیفی قزوینی، سید حسین میرخانی، سید حسن میرخانی، غلامحسین امیرخانی، یدالله کابلی و امروزه استاد مجتبی ملک‌زاده و استاد احمد عبدالرضایی آن را زنده نگه داشته‌اند.

کاربردهای خط ثلث:
کتیبه‌های مساجد، آرامگاه‌ها، کاخ‌ها و بناهای تاریخی (مانند کتیبه‌های مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد جامع عباسی، حرم امام رضا علیه‌السلام و تاج‌محل)
سرلوح قرآن‌های نفیس
تابلوها و نشان‌های رسمی در دوره‌های اسلامی
تذهیب و تابلوهای خوشنویسی نفیس
امروزه در لوگو، طراحی گرافیک و آثار هنری معاصر هم بسیار استفاده می‌شود.

انواع خط ثلث:
ثلث معمولی (برای نوشتن متن‌های طولانی)
ثلث جلی (بزرگ و باشکوه، مخصوص کتیبه)
ثلث محقق (ترکیبی از ثلث و محقق)
ثلث ریحان (کوچک‌تر و ظریف‌تر)

چرا ثلث سخت‌ترین خط است؟
چون کوچک‌ترین تغییر در زاویه قلم، فشار دست، گردش مچ یا فاصله حروف، کل ترکیب را به‌هم می‌ریزد. به قول قدما: «هر که ثلث را نیکو نویسد، همه خطوط را نوشته است.»

معرفی خط رقاع:
به عربی: خط الرقاع یکی از شش خط اصلی خوشنویسی اسلامی و اقلام سته و یکی از پرکاربردترین خطوط در جهان اسلام به‌ویژه در دورهٔ عثمانی، صفوی، و قاجار است.این خط بعد از خطوط ثلث و نسخ، سومین خط مهم در سلسله‌مراتب خوشنویسی کلاسیک محسوب می‌شود.

ویژگی‌های اصلی خط رقاع:
شکل هندسی و گرد (مدور) دارد و تقریباً تمام حروف آن منحنی و دایره‌وار هستند.
حروف آن کوتاه‌تر و فشرده‌تر از نسخ و ثلث است.
سطرهای آن بسیار نزدیک به هم نوشته می‌شود (کم‌فاصله).
کلمات به هم چسبیده و پیوسته به نظر می‌رسند.
حرکت‌ها (فتحه، ضمه، کسره) و اعراب معمولاً حذف می‌شوند (به همین دلیل به آن «رقاع بی‌نقطه» هم می‌گفتند، هرچند امروزه نقطه‌گذاری می‌شود).
خواندن آن بسیار آسان و روان است.

تاریخچه مختصر:
منسوب به قرن سوم و چهارم هجری است، اما تکامل اصلی آن در قرن هفتم و هشتم هجری رخ داد.
در ایران نیز در دورهٔ صفوی و قاجار از این خط بسیار استفاده شد و خوشنویسان در رقاع آثار بی‌نظیری خلق کردند.
در دورهٔ برخی از دورهای تاریخ، رقاع به خط غالب مکاتبات دیوانی، فرمان‌ها، مراسلات و حتی کتیبه‌های بناها تبدیل شد.

کاربردهای رایج رقاع:
نوشتن نامه‌ها و مکاتبات رسمی و غیررسمی (به همین دلیل به آن «رقاع» یعنی «برگ‌های کوچک نامه» گفته‌اند).
مرقعات و آلبوم‌های خوشنویسی
فرمان‌های سلطنتی و احکام دیوانی
کتیبه‌های سردر بناها، مساجد و کاخ‌ها (به‌ویژه در دورهٔ عثمانی و قاجار)
عنوان کتاب‌ها و سرلوح‌ها
امروزه نیز در لوگو، تابلوهای تبلیغاتی و طراحی گرافیک بسیار محبوب است.

خلاصه معرفی خط رقاع:
 اینکه رقاع به دلیل زیبایی، روانی، فشردگی و خوانایی بسیار بالا، یکی از محبوب‌ترین و پرکاربردترین خطوط خوشنویسی در تاریخ خوشنویسی اسلامی بوده و هنوز هم یکی از خطوط اصلی آموزش خوشنویسی در ایران، ترکیه و کشورهای عربی است.

نقاط قوت و ضعف طراحی:
قوت: جذابیت بصری بالا، خوانایی خوب، و هماهنگی رنگ‌ها با موضوع مذهبی.

تأثیر بر مخاطب:
ایجاد حس احترام و ارتباط عاطفی. متن زیارتی می‌تواند برای خواندن روزانه استفاده شود.

تفسیر متنی:
این متن بخشی از "زیارت حضرت فاطمه زهرا (س)" است، که در فرهنگ شیعی رایج است. این زیارت برای ادای احترام و طلب شفاعت استفاده می‌شود و بر جایگاه والای ایشان تأکید دارد: دختر پیامبر (ص)، بانوی زنان عالم، همسر امام علی (ع)، مادر امام حسن و حسین (ع)، و مادر امامان بعدی (در اعتقاد شیعه دوازده‌امامی).

افکت سه‌بعدی:
حس عمق و ابدیت می‌دهد، مانند اینکه نام ایشان فراتر از زمان است.

زمینه تاریخی، مذهبی و فرهنگی:
حضرت فاطمه زهرا (س) دختر پیامبر اسلام (ص)، همسر امام علی (ع)، مادر امام حسن و حسین (ع). در اسلام شیعی، نماد مقاومت، پاکدامنی و دفاع از حق است. 

​​​​​​​
در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و توجه اساتید معظم، متعهد، متدین و مجاهدِ خود در کسوت شاگردی، از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی و عبدالرسول یاقوتی، سید حسن موسی زاده، ناصر طاووسی و ابوالفضل خزائی تقدیر و تشکر نمایم.

شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران

© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.